Προσωκρατική Σκέψη
Θεός και άνθρωπος:
Όλα κυοφορούνται στον Λόγο
§1
Αποτελεί
κοινό τόπο πως η προσωκρατική
σκέψη των Ελλήνων –αλλά όχι λιγότερο και η κλασική– συνδέεται
ενεργά με έναν πνευματικό πολιτισμό, όπου τα «πάντα είναι γεμάτα θεούς» (Αριστοτέλης, περί ψυχής 1.5 411a8). Τι
κατανοεί κανείς με τη φράση αυτή του Αριστοτέλη; Πώς ό,τι φιλοσοφικό-στοχαστικό
έμελλε να αναπτυχθεί κατά την περίοδο του προσωκρατικού φιλοσοφείν, βασικά
αναδύθηκε μέσα από έναν ευρύ ορίζοντα θεμάτων, που συνήθως προσδιοριζόταν ή
διαμορφωνόταν σε σκέψη ως θεϊκός.
Τούτο υποδηλώνει πως οι πρώιμοι φιλόσοφοι-στοχαστές, χωρίς να βυθίζονται μέσα
σε μονοσήμαντα θεολογικό-μυθολογικές εμμονές της παράδοσης, στοχάζονταν πάνω στην αντίληψη ή την ιδέα του θεού.
Γι’ αυτό βλέπουμε πως οι θεμελιώδεις λέξεις, έννοιες ή όροι, όπως άπειρο, αέρας, φωτιά κ.λπ., απηχούσαν
–λιγότερο ή περισσότερο– την εν λόγω αντίληψη. Τούτο βέβαια δεν σημαίνει επ’
ουδενί πως οι Προσωκρατικοί αναλώθηκαν,
έστω και για λίγο, σε αλυσιτελείς θεωρίες γύρω από την ύπαρξη
–και από τις αποδείξεις για την ύπαρξη– κάποιου θεϊκού όντος. Απεναντίας επιδόθηκαν στην εξήγηση της φυσικής τάξης
και στη σύλληψη της πρώτης φυσικής αρχής: μια τέτοια αρχή
δεν γινόταν αντικείμενο στοχασμού, επειδή μετέφραζε ή κατονόμαζε σε επίπεδο
κοσμικής τάξης κάποια εξωκοσμική οντότητα και άρα λογιζόταν θεϊκή, αλλά επειδή
ήταν θεϊκή, με το νόημα της αρχέγονης
αρχής του συμπαντικού κόσμου.