Οι Προσωκρατικοί ως φιλόσοφοι

 

Προσωκρατικοί: Θεωρία και πράξη 

§1. Πρώτα-πρώτα πρόκειται για μια ονομασία, που καλύπτει την αρχική ιστορική φάση της ελληνικής φιλοσοφίας μέχρι την εποχή του Σωκράτη. Ως όρος ιστορικής εποχής, δεν παραπέμπει σε μια συστηματικά ομοιόμορφη δομή σκέψης, αλλά κυρίως σε μια εξαιρετικά διαφοροποιημένη και ποικιλόμορφη δομή, η οποία αποκτά μόνο έναν ορισμένο βαθμό σαφήνειας λόγω της σχεδόν παντελούς έλλειψης παραδοσιακών πρωτογενών πηγών. Η προσωκρατική φιλοσοφία δεν αναδύθηκε στην Αττική, στην καρδιά του ελληνικού στοχασμού, αλλά στις αποικίες της Μικράς Ασίας, της Κάτω Ιταλίας και της Θράκης, που ήταν πολιτιστικά ανώτερες από την πατρίδα εκείνη την εποχή. Η προσωκρατική σκέψη αφήνει πίσω της τη μορφή του μύθου και προσλαμβάνει βήμα προς βήμα μια μορφή εννοιολογικής σκέψης, που δεν ασχολείται πλέον με προσωποποιήσεις θεϊκών αρχέγονων όντων, αλλά αναζητεί μια πρώτη λογική αρχή, την αρχή όλων των όντων, γι' αυτό και αυτές οι απαρχές της ελληνικής σκέψης μπορούν να χαρακτηριστούν φυσική φιλοσοφία. Αυτή η αρχή θεωρήθηκε αρχικά ως υλική, π.χ. ως νερό στον Θαλή, ως αέρας στον Αναξιμένη, αλλά στη συνέχεια απέκτησε μια ολοένα και πιο αφηρημένη δομή, π.χ. ως άπειρο  στον Αναξίμανδρο, ως αριθμός στον Πυθαγόρα, ως φωτιά στον Ηράκλειτο, ως το αδιαίρετο άτομο στον Δημόκριτο.

I. Kant: η καλή βούληση ως άγγελμα βίου

                                        Ιμμάνουελ  Καντ

1724–1804

                                 Λόγος και καλή βούληση

§1

Το μόνο πράγμα που υπάρχει, μέσα ή έξω από τον κόσμο, και είναι καλό χωρίς επιφυλάξεις και περιορισμούς, δεν είναι άλλο από μια καλή βούληση. Έτσι περίπου αρχίζει τη συζήτηση για την καλή βούληση ο Καντ στο βιβλίο του: Τα θεμέλια της μεταφυσικής των ηθών (βλ. ελλην. μτφρ. Γ. Τζαβάρα, εκδ. Δωδώνη). Το εν λόγω βιβλίο, στην περιοχή της ηθικής φιλοσοφίας, λογίζεται ισάξιο της Πολιτείας του Πλάτωνα, καθώς και των Ηθικών του Αριστοτέλη. Περιεκτικά, αλλά με βάθος νοημάτων και σαφή λόγο διερευνά τα κατά Λόγο (θεωρητικό και πρακτικό) δυνατά ηθικά θεμέλια, με ορίζοντα πάντοτε τον ηθικό νόμο και τη φωταγώγηση, ως εκ τούτου, της ύψιστης αρχής της ηθικότητας. Τι μας λέει λοιπόν, ευθύς εξαρχής, ο Καντ για την καλή βούληση; Πως μια καλή βούληση, φιλοσοφικά-Λογικά ιδωμένη και όχι απλώς καθημερινά-εμπειρικά, είναι καλή κάτω από οποιεσδήποτε περιστάσεις. Τούτο σημαίνει ότι η βούληση συνυφαίνεται με κάτι το ανυπόθετα, το απόλυτα καλό· ένα καλό που δεν εξαρτάται υποχρεωτικά από άλλα πράγματα ή πάλι δεν προϋποθέτει κάποια σχέση μαζί τους.

Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία: Διαλεκτική Φιλίας και Έρωτος

Φιλοσοφία του Έρωτος: θεμελιώδεις έννοιες

Ι. ἐραστὴς και ἐρωμένος

1. Πρόκειται για δυο έννοιες, που διακρίνονται σαφώς μεταξύ τους και έχουν μεγάλη σημασία για τον ελληνικό πολιτισμό. Ο  ἐραστὴς είναι ο ενήλικας που έχει ενεργό λειτουργία, τόσο από την άποψη της αγωγής και καθοδήγησης του αγαπημένου (ἐρωμένου), που είναι ακόμα αγόρι,  όσο και από σεξουαλική άποψη. Αυτή η σχέση επομένως δεν είναι μεταξύ ίσων και οι ρόλοι δεν είναι εναλλάξιμοι. Σε πολλά κείμενα του Πλάτωνα υπογραμμίζεται ότι ο αγαπημένος πρέπει να είναι ένα αγόρι που δεν έχει ακόμη αφήσει μούσι, δηλαδή δεν πρόκειται να θεωρηθεί ακόμη ενήλικος.

Πλάτων: Διά-Λογος και Δια-λεκτική του Βίου

 

ΠΛΑΤΩΝ

427‒347 π.Χ.

 

Από το Έρεβος του μονο-λόγου στο Φως του δια-λόγου

 

§1

Διά-λογος και Δια-λεκτική

 

Ο Πλάτων είναι ο πρώτος φιλόσοφος στην ελληνική αρχαιότητα που έχει να μας παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη θεωρία της διαλεκτικής. Ολοκληρωμένη υπό τον εξής ορίζοντα: πρώτον συνδυάζει  Λόγο και διά-Λογο για να αναπτύξει ένα δια-λέγεσθαι, που φιλοδοξεί να προσεγγίσει την ουσία της αλήθειας, χωρίς να στρεψοδικεί και να παραπλανά. Ένα δια-λέγεσθαι τόσο αριστουργηματικά φιλοτεχνημένο, που δεν έχει όμοιό του στην ιστορία του πνευματικού μας πολιτισμού. Στον Παρμενίδη βρίσκουμε μια από τις μοναδικές εμφανίσεις του ρήματος διαλέγεσθαι σε ενδοσυνάφεια με το γεγονός ότι υπάρχει μια άρρηκτη σχέση μεταξύ του διαλόγου και των Ιδεών. Αυτός που δεν παραδέχεται την ύπαρξη των Ιδεών «δεν θα ξέρει πού να στρέψει τις σκέψεις του» και «θα καταστρέψει τελείως την ικανότητα του διαλόγου». Ως εκ τούτου, δεύτερον, ολοκληρωμένη υπό την έννοια της απαιτητικής οδού της αλήθειας: γόνιμη αξιοποίηση όλων των σχετικών στοιχείων της παράδοσης –μαζί με παλαιότερες διαλεκτικές συλλήψεις συν το υπαρκτό γλωσσικό και γλωσσολογικό υλικό–  και απαιτητική ως προς το αψευδές του ερευνητικού της βλέμματος. Εάν αλήθεια είναι το Ἀγαθòν και τούτο είναι ο  φιλοσοφικός Ἒρως για μια αυθεντική ζωή, για το ὄντως Ὄν, τότε οδός της αλήθειας είναι το κατά Λόγον εύτακτο εγχείρημα ανάβασης στην Ιδέα του Ἀγαθοῦ, η οδός που οδηγεί στην πρώτη οντολογική αρχή του ανθρώπου και τη διασφαλίζει ως τέτοια. Ολοκληρωμένη, τρίτον, ως εναρμονισμένη πλήρως με τις αναγκαιότητες της αρχαίας ελληνικής σκέψης  και ως επαρκής για την καλύτερη οργάνωση του βίου της πολιτείας και των ανθρώπων. Ως μια τέτοια λοιπόν ολοκληρωμένη φιλοσοφική οδός της αλήθειας συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση για να κατανοείται και η νεότερη διαλεκτική, της οποίας αποκορύφωση είναι η εγελιανή διαλεκτική (βλ. Χέγκελ: τι είναι διαλεκτική; Εισαγωγή, μτφρ., σχόλια Δημ. Τζωρτζόπουλος. Εκδ. Ηριδανός 2016.

Lévinas, το κάλεσμα από τον Άλλο

 

Emmanuel Lévinas

1906-1995

 Η θέση του Άλλου στον κόσμο

§1. Το ερώτημα για τον Άλλο, για την αναγνώρισή του, για την ευθύνη απέναντί του τίθεται από τον Lévinas σε ένα σχεδόν εντελώς διαφοροποιημένο υπόβαθρο, λαμβάνοντας υπόψη και τις πολιτικές, κοινωνικές, οικολογικές και οικονομικές συνθήκες διαβίωση. Όλη η σχετική φιλοσοφική του θεώρηση βασίζεται στην κεντρική θέση του απόλυτα Άλλου. Σύμφωνα με τον Lévinas, αυτός ο Άλλος έχει υποβαθμιστεί από την υποκειμενικά προσανατολισμένη γένεση της φιλοσοφίας και έχει ξεφύγει από την οπτική γωνία των φιλοσόφων, αν και είναι η θεμελιώδης βάση της ηθικής, την οποία ο Lévinas περιγράφει ως την «πρώτη φιλοσοφία». Περνώντας όλα μέσα από τις διαδικασίες υποκειμενοποίησης, ο Άλλος έχει χάσει τη σημασία του για τον φιλοσοφικό λόγο, τον ζωτικό του χώρο τον έχουν σφετεριστεί και ο ίδιος έχει γίνει ανέστιος λόγω της προσπάθειας του υποκειμένου για εξουσία. Με δεδομένα αυτά, ο Levinas στοχεύει στην ουσιώδη μεταβολή, στον καθαυτό μετασχηματισμό της ηθικής. Αυτός ο μετασχηματισμός έγκειται στο να συγκεντρώνεται το βλέμμα του νου ξανά και ξανά στον Άλλο· κάτι που συνεπάγεται την αντιστροφή της σχέσης εξουσίας μεταξύ του υποκειμένου και του Άλλου, μετατρέποντας τη συνάντηση, την αντιπαράθεση και τελικά την αναμενόμενη ανάληψη της ευθύνης για τη ζωή του άλλου σε στιγμές συγκρότησης του υποκειμένου. Κατ’ αυτό το πνεύμα, το υποκείμενο θέτει τον εαυτό του μπροστά σε υψηλές απαιτήσεις, εάν θέλει να τον κατανοεί ως ολότητα.

Fr. Nietzsche: Η Ηθική των δούλων

 

Friedrich Nietzsche

1844–1900 

Διαλεκτική του καλού και του κακού  

1. Τα βαθύτερα νοήματα που εκφράζουν οι έννοιες του καλού και του κακού συνδέονται με αιτήματα πολιτισμικών και κοινωνικών μετασχηματισμών. Γι’ αυτό το λόγο περικλείουν τη σκέψη του κόσμου και αποκαλύπτουν την αλήθεια της γλώσσας του. Δεν δικαιολογούν μονοσήμαντες ή περιοριστικές θεωρήσεις που θα ακύρωναν τη δημιουργική σκέψη του ανθρώπου. Δεν αναλώνονται σε μια «φιλοσοφία της κουζίνας» (Χέγκελ) ούτε σε ηθικά κηρύγματα ή δόγματα που υπηρετούν εφήμερους ιδεολογισμούς. Αφορούν στο ίδιο το μυστήριο της ύπαρξης, που μας καλεί να προσδοκούμε το ανέλπιστο και να αναλαμβάνουμε την ευθύνη της απόφασης. Κάθε τέτοια ανάληψη δεν είναι στατική και τελεσίδικη. Διαμορφώνεται ανάλογα με τις κοινωνίες, τους τόπους, τις εποχές, αλλά και στη βάση μας ηθικής, η οποία στέκεται κριτικά στη μεταφυσική αντίληψη περί μιας ανεξάρτητης από την ελεύθερη βούληση ιδέας του καλού.

M. Heidegger: Η Ελευθερία ενός Λαού είναι η Φιλοσοφία του

 

 Μάρτιν Χάιντεγκερ

1889–1976

 

Beiträge zur Philosophie

(Vom Ereignis)

 

 Η φιλοσοφία ως «φιλοσοφία ενός λαού»

§1

Εισαγωγικές  παρατηρήσεις

 

Το κείμενο του Χάιντεγκερ, που φέρει τον τίτλο: «η φιλοσοφία ως “φιλοσοφία ενός λαού” και παρουσιάζουμε στη συνέχεια, είναι από το έργο του: Συμβολές στη φιλοσοφία  (περί του ιδιοσυμβάντος) [γερμανικά: Beiträge zur Philosophie (vom Ereignis)]. Το εν λόγω έργο λογίζεται ως το δεύτερο magnum opus του φιλοσόφου μετά το Είναι και Χρόνος. Ωστόσο –τηρουμένων των χρονικών αναλογιών συγγραφής των δύο έργων, αλλά και των συνεχώς νέων διερευνήσεων– θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει πως το δεύτερο τούτο έργο είναι φιλοσοφικά ισάξιο του πρώτου, ορισμένως ίσως και πιο προχωρημένο,  ως προς την επεξεργασία του ερωτήματος για το νόημα και την ουσία [ως παρ-ουσία] του Είναι, του ίδιου, ας πούμε, ερωτήματος με εκείνο του Είναι και Χρόνος. Το συγκεκριμένο έργο ανήκει στη δεύτερη φάση της χαϊντεγκεριανής σκέψης, ήτοι στην περίοδο μετά τη λεγόμενη Στροφή. Συναφώς, η αιχμή του περιεχομένου του εντοπίζεται μέσα στην ιστορικότητα του Είναι, έτσι όπως η τελευταία συνυφαίνεται με την ουσία της έννοιας του λαού και με την πολιτική πράξη ως μοίρα, προ-ορισμό του τελευταίου, αλλά και του ίδιου του Χάιντεγκερ.  Απ’ αυτή την άποψη, μέσα στο ως άνω έργο συναντούμε παντού τη συγκρουσιακή, την εξ-εγερσιακή σκέψη, χωρίς αρχή και τέλος, δηλαδή ως αν-αρχη· τη σκέψη που εκρήγνυται και μας διαπερνά ως Ereignis [=ιδιοσυμβάν]. Επομένως, ας μην προσδοκάμε απ’ αυτή τη σκέψη να μας καταθέσει μια αποτελειωμένη αλήθεια, δηλαδή να μεθερμηνεύσει «το πνεύμα ως χρησιμοθηρική εξυπνάδα» (Χάιντεγκερ), αλλά μάλλον να μας στείλει νεύματα, σήματα –όπως λέει ο Ηράκλειτος [: «ο άναξ ούτε λέει ούτε κρύβει, αλλά στέλνει σήματα» Β93]– που αποδομούν τις ποικίλες συστημικές  ιδεοληψίες.  Αυτές οι τελευταίες είναι που εμποτίζουν τον λαό, εννοημένο ως εκφραστή της ιστορικότητας του Είναι, με ψευδή συνείδηση και στο τέλος τον καθιστούν συνένοχο στα εγκλήματα που διαπράττει σε βάρος του η εξουσιαστική υποκειμενικότητα των παντοειδών θεσμικών και άλλων ομάδων και μηχανισμών.

Εισαγωγή στη φιλοσοφία των Κυνικών: Αντισθένης (1)

 

Αντισθένης

445/450 ‒365/360 π.Χ. 

Η διαλεκτική του Λόγου 

§1

     Ι. Ποιος είναι ο Αντισθένης; Είναι Κυνικός φιλόσοφος, γεννημένος στην Αθήνα και κατά πάσα πιθανότητα ιδρυτής της Κυνικής φιλοσοφίας. Διαμόρφωσε τις  φιλοσοφικές του απόψεις, επηρεασμένος τόσο από τους Σοφιστές όσο και από τον Σωκράτη. Παρακολούθησε μαθήματα των Σοφιστών και ιδιαίτερα του Γοργία. Στο μεταξύ έγινε μαθητής του Σωκράτη, από τον οποίο διαφοροποιείται, ανάλογα βέβαια και με το θέμα, κυρίως ως προς τη μέθοδο. Π.χ., όπως και ο Σωκράτης, κάνει λόγο για τη ύψιστη αξία της ανδρείας και της δικαιοσύνης, τις συσχετίζει με τη σοφία και θεωρεί ότι μπορούν να διδαχτούν. Διαφοροποιείται ωστόσο από τον δάσκαλό του κατά το ότι θεωρεί πως η σοφία δεν αποτελεί προϋπόθεση, όπως υποστήριζε ο Σωκράτης, για την ανδρεία και τη δικαιοσύνη, αλλά είναι μια ουδέτερη έννοια, που ανήκει στον ορθό βίο, στο μέτρο, εννοείται, που τη διέπει η δικαιοσύνη.

Πλάτων: πώς κατανοείται η φιλοσοφία του θανάτου;

 

ΠΛΑΤΩΝ

427‒347 π.Χ.

Τι σημαίνει: ο φιλόσοφος επιδιώκει τον θάνατο;

§1

 Γράφει ο Πλάτων σχετικά με τη ζωή και τον θάνατο: 

«Ποιος ξέρει αν η ζωή είναι θάνατος και ο θάνατος ζωή; Ίσως και εμείς να είμαστε πραγματικά νεκροί. Μπορεί να συμβαίνει αυτό που κάποτε άκουσα από κάποιους σοφούς ανθρώπους ότι εμείς τώρα έχουμε πεθάνει (η παρούσα ζωή μας είναι θάνατος), το δε σώμα είναι τάφος για μας, ενώ αυτό το μέρος της ψυχής, όπου εδρεύουν οι επιθυμίες, υπακούει, από τη φύση του, στις πιο αντίθετες παρορμήσεις» (Γοργίας 492e10-493a5).

Ηράκλειτος: ο Λόγος και η αεί επίκαιρη σχέση του με τον κόσμο

 

Ηράκλειτος ο Εφέσιος

Ηράκλειτος:

Τι είναι ο Λόγος;

 

1. Ο Ηράκλειτος κατάλαβε ότι η πραγματικότητα παίρνει μορφή με τις λέξεις. Χωρίς αυτές έχουμε μόνο τα δεδομένα που μας μεταδίδουν η όραση, η ακοή και οι άλλες αισθήσεις. Είναι πληροφορία, που διαρκεί στον χρόνο μιας αντίληψης και δεν κατορθώνει πλέον παρά να παρουσιάζει μια δυσαρμονία και καμιά καταβύθιση στην ουσία των πραγμάτων. Και τότε συμβαίνει να βρισκόμαστε μπροστά σε μια πολύπλοκη πραγματικότητα και έναν αντίστοιχο    κύκλο αξεδιάλυτων αντιφάσεων. Αναπόφευκτα ο χώρος του ανθρώπου συσκοτίζεται και στον αισθητό κόσμο ενσαρκώνει την εικόνα ενός Χάους χωρίς Φάος: οι δρόμοι που ανοίγονται εδώ είναι εκείνοι των διασταυρώσεων μέσα σε ένα λαβύρινθο. Σε κάθε διασταύρωση χάνεται κανείς, αν δεν είναι σε θέση να ρίξει μια ματιά από ψηλά και να σχηματίσει μια συνολική και συνοπτική, δηλαδή καθολική/διαλεκτική εικόνα τους. Προς τούτο χρειαζόμαστε έναν συγκεκριμένο οδικό χάρτη της γλώσσας και της σκέψης που να δείχνει όλα τα μέρη και όλους τους πιθανούς τρόπους.

Πλάτων: Φιλοσοφία της Ποίησης

 

Πλάτωνος Ίων:

Οι απαρχές του διαλεκτικού φιλοσοφείν για την ποίηση

 

Ι. Ο σύντομος διάλογος Ίων ανήκει στα πρώτα έργα του Πλάτωνος και έχει ως θέμα την ποίηση. Ο Σωκράτης συνομιλεί με τον ραψωδό Ίωνα, που είναι γνωστός για την τέχνη του να απαγγέλλει διάφορα τμήματα από τα έπη του Ομήρου και να θεωρεί τον εαυτό του ως ειδικό στον Όμηρο με καθορισμένες μεταλλαγές εκάστοτε, ανάλογα με τον ρόλο του μέσα στο πλατωνικό έργο. Η συζήτηση ανάμεσα στον Σωκράτη και τον Ίωνα είναι σκηνοθετημένη υπό μια καθαρά δραματική μορφή, δυνάμει της οποίας το κείμενο μπορεί να αναγνωστεί με κατανεμημένους ρόλους: ο Σωκράτης να είναι ένας κοινός, άμεσος συνομιλητής, ένας ιδιώτης με εναλλασσόμενες μεταμορφώσεις, ανάλογα με την τροπή της συνομιλίας, ο δε Ίων να είναι ο αναμφισβήτητος κατά τον ίδιο γνώστης του Ομήρου. Ο τόπος διεξαγωγής της συνομιλίας είναι μάλλον ο τόπος που σύχναζε ο ιστορικός Σωκράτης, δηλ. η Αγορά της Αθήνας.

Fr. Bacon: ο άνθρωπος είναι τα είδωλά του

 

Francis Bacon

Τα Είδωλα: πολιορκούν τη σκέψη και τη ζωή των ανθρώπων

 §1. Ο Francis Bacon (1561-1626) θεωρείται, μαζί με τον Descartes, ένας από τους εμπνευστές της σύγχρονης σκέψης, με σκοπό πάντα την υπεράσπιση της πειραματικής μεθόδου ενάντια στη θεωρητική επιστήμη και  στην κλασική Θεωρία⸱ επίσης την απόρριψη του σχολαστικισμού, καθώς και την αναγκαιότητα καλλιέργειας της κριτικής σκέψης και προαγωγής της επιστήμης και της τεχνολογίας. Αν και δεν ήταν επιστήμονας, με τη στενή έννοια του όρου,  ο Μπέικον είχε μεγάλη επιρροή ως υποστηρικτής μιας συγκεκριμένης αντίληψης περί της επιστημονικής μεθόδου που εκτιμά την εμπειρία και τον πειραματισμό. Η Βασιλική Εταιρεία τον θεώρησε ως έναν από τους εμπνευστές της και ο Καντ του αφιέρωσε την Κριτική του Καθαρού Λόγου. Aπό την άποψη της βιογραφικής του πορείας, είχε μια εντυπωσιακή εξέλιξη, κατά την οποία κατέλαβε υψηλές θέσεις στην αγγλική κυβέρνηση, φτάνοντας στη θέση του Λόρδου Καγκελάριου (ισοδύναμο με τον Υπουργό Δικαιοσύνης), του υψηλότερου επίσημου βασιλικού αξιώματος. Κατηγορούμενος για διαφθορά, επειδή δέχθηκε δωροδοκίες για να εκδικάσει ορισμένες υποθέσεις, απομακρύνθηκε από τη δημόσια ζωή. Παραδέχτηκε τις κατηγορίες, ενώ  υποστήριξε ότι οι δωροδοκίες δεν είχαν καθόλου επηρεάσει την κρίση του. Αυτή η απομάκρυνσή του από τον δημόσιο βίο, μια αναγκαστική ουσιαστικά αλλαγή στην ως τώρα ζωή του, του επέτρεψε να αφοσιωθεί αποκλειστικά στη συγγραφή και στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης. Ο Μπέικον είχε μεγάλο διανοητικό κύρος στην εποχή του, και εικαζόταν για πολύ καιρό, αν και προφανώς χωρίς ισχυρές αποδείξεις, ότι ήταν ο αληθινός συγγραφέας των έργων του σ του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, ο οποίος δεν ήταν παρά ένας απλός ηθοποιός.

Αριστοτέλης: Πώς νοείται η ευδαιμονία;

 

Αριστοτέλης

384-322 π.Χ.

 

Ο άνθρωπος είναι η ευδαιμονία του

§1

Τι είναι ο άνθρωπος;

Ο άνθρωπος αποτελεί για τον εαυτό του ένα αίνιγμα. Σχετικά με την ουσία του, ο Καντ έθεσε τα εξής ερωτήματα: Τι μπορώ να γνωρίζω; Τι οφείλω να πράττω; Τι μου επιτρέπεται να ελπίζω; Τι είναι ο άνθρωπος; Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, ο άνθρωπος αποτελείται από θνητό σώμα και αθάνατη ψυχή. Τα βασικά της τμήματα είναι: Λογιστικό [=νοητική δύναμη], Θυμοειδές [=συναισθήματα, πάθη, βούληση για τιμές-αξιώματα-εξουσία], Επιθυμητικό [=ορμές και ένστικτα]. Με βάση αυτό το τριμερές της ψυχής, οι άνθρωποι χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: 1. όσοι αγαπούν τη σοφία – αντιστοιχία με το Λογιστικό· 2. όσοι αγαπούν τη δόξα/γνώμη – αντιστοιχία με το Θυμοειδές· 3. όσοι αγαπούν το χρήμα – αντιστοιχία με το  Επιθυμητικό. Πρόκειται για μια μεγαλοφυή σύλληψη του τύπου/της ουσίας του ανθρώπου, που παραμένει πάντα επίκαιρη και βρίσκεται πάνω από κάθε ταξικό καθορισμό του ανθρώπινου τύπου/της ανθρώπινης ουσίας: στην πρώτη περίπτωση λαμβάνεται υπόψη ο βαθμός ανάπτυξης της συνείδησης, ενώ στη δεύτερη κυριαρχούν, κατ’ απόλυτο τρόπο, εξωτερικοί-υλικοί-οικονομικοί όροι, που από μόνοι τους δεν  ανοίγουν στον άνθρωπο το δρόμο προς την ευτυχία παρά προς την κόλαση. Π.χ.  διαχρονικά  στρεβλές αντιλήψεις και αντίστοιχες θεσμικές πρακτικές περί σοσιαλισμού, δημοκρατίας και παρομοίων φαντασμάτων του σύγχρονου αντι-ευδαιμονικού κόσμου. Σε όλες αυτές τις φαντασιακές οντογενέσεις του ανθρώπου, με μόνο κριτήριο το ταξικό ή ωμά υλικο-οικονομικό, απουσιάζει η καλλιέργεια της συνείδησης, δηλαδή η ενεργός δράση της φιλοσοφικής παίδευσης του ανθρώπου, και παράγονται πολιτικά όντα ευτελούς χαρακτήρα. Και μάλιστα τέτοιου είδους ευτελή ή διεστραμμένα όντα, στο πεδίο της πολιτικής ή στη σφαίρα της οικονομίας, της διανόησης, της θεσμισμένης εκπαίδευσης, της χειραγωγούμενης επιστημοσύνης κ.λπ., ώστε να αποδίδουν το τερατοειδές, το δυσαρμονικό, το ανεστραμμένο, το διεστραμμένο στοιχείο στο έτερον-Είναι του ανθρώπου, στην ετερότητά του, και όχι στο ίδιον αυτού Είναι, με αποτέλεσμα να κυοφορεί το κακό ο Άλλος και όχι ο ίδιος ο Εαυτός.

Hegel: Πώς νοείται η ουσία του Συγκεκριμένου;

 

HEGEL

Το  Συγκεκριμένο ως η πραγματοποιημένη Κίνηση του Όλου

 

Ι. Η έννοια του Συγκεκριμένου, σε συνάφεια και με εκείνη του Αφηρημένου, αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της πυρηνικής σκέψης του Χέγκελ. Ως εκ τούτου, η θεωρία και η πράξη του Συγκεκριμένου δεν είναι μια αυτονόητη και για πάντα δεδομένη πραγματικότητα, όπως πιστεύεται συνήθως, αλλά μια ενεργώς πραγματικότητα, όπως εννοεί την τελευταία ο Χέγκελ ως διαλεκτική δι-εργασία του Αισθητού και του Πνευματικού. Στην καθημερινή μας ζωή το Συγκεκριμένο πνίγεται μέσα στην ιδεολογική ασάφεια των πάσης φύσεως -ισμών, που συνοψίζονται σε δυο γενικές κατηγορίες: 1. Εκείνη του μονοδιάστατου υλισμού και της πιο βάρβαρης υλιστικής σκοπιάς, που εννοεί το Συγκεκριμένο  ως μια άμεση υλική ή αισθητή κατάσταση, στιγμή, συνθήκη, συμπεριφορά, στάση κ.λπ. 2. Εκείνη η απόλυτα δογματική σκοπιά ενός κακοποιημένου ιδεαλισμού, που θεωρεί την αισθητή πραγματικότητα, την παρούσα ζωή ως το καζάνι της κολάσεως και την αναθεματίζει στο όνομα μιας μελλοντικά αληθινής και απο-ενοχοποιημένης ζωής.

Ήθος του Λόγου: από τον Όμηρο στον Σωκράτη

 

Αρχαία Ελληνική Ηθική:

Έργο και Λόγος

 

1. Όταν κανείς επιχειρεί να συγκεντρώσει την προσοχή του στην Ηθική ως τέτοια, αδιακρίτως χρονικής περιόδου, ο νους του πηγαίνει ευθέως στην ελληνική αρχαιότητα. Εδώ για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε ο εν λόγω όρος με τη σκέψη ότι τίποτε στον άνθρωπο δεν είναι δεδομένο, πέραν της βιολογικής του συνθήκης, και όλα καθορίζονται με βάση τον τρόπο ζωής, που επιλέγει κανείς για να ζει, όχι μόνο απλώς αλλά και καλώς. Πώς λοιπόν αντιλαμβάνονταν οι αρχαίοι Έλληνες την Ηθική; Η έννοια της Ηθικής σχετιζόταν με αυτή τούτη την ουσία και

Κύκλος και σφαῖρα στην Προσωκρατική Σκέψη

 

Κύκλος και σφαῖρα

 

Ι. Η έννοια του κύκλου είναι αεί παρούσα στην κοσμολογική σκέψη των προσωκρατικών. Στον κύκλο, ως ένα εντελές σχήμα, όλα τα σημεία του απέχουν εξίσου από το κέντρο. Εννοιολογικά λοιπόν απηχεί την απόλυτη ισορροπία και συνακόλουθα τη μορφή, που ανταποκρίνεται, κατ’ αναγκαιότητα, στο Είναι, ιδωμένο στην πληρότητά του, στην τελειότητά του, ως ολότητα.

Nietzsche: η Γλώσσα στην υπηρεσία των Δημίων

 

 Νίτσε

1844–1900

 

Η γλώσσα ως υποτιθέμενη επιστήμη

 

« –Η σημασία της γλώσσας για την ανάπτυξη του πνευματικού πολιτισμού έγκειται στο γεγονός ότι ο άνθρωπος τη χρησιμοποίησε για να αντιπαραθέσει στον υπόλοιπο κόσμο έναν δικό του κόσμο, ένα μέρος που θεωρούσε τόσο σταθερό, ώστε εκκινώντας απ’ αυτό να αποκόψει τον υπόλοιπο κόσμο από τα θεμέλιά του και να γίνει κύριος αυτού. Στο βαθμό που ο άνθρωπος πίστευε για μεγάλα χρονικά διαστήματα στις έννοιες και τα ονόματα των πραγμάτων σαν aeternae veritates [=αιώνιες αλήθειες], απέκτησε αυτή την υπερηφάνεια με την οποία υψώθηκε πάνω από το ζώο: νόμιζε ότι είχε πραγματικά τη γνώση του κόσμου στη γλώσσα. Ο

Πλάτων: Διαλεκτική Λόγου και Λέξεως

 

ΠΛΑΤΩΝ

427 π.Χ.–347 π.Χ.

 

ΛΕΞΙΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΣ:

Πώς κατανοείται η διαφορά και η σχέση τους;

 

1. Η έκφραση Λέξις, από μια πρώτη γενική άποψη, χαρακτηρίζει, κατά τον Πλάτωνα, το λέγειν σε διαφορά προς το άδειν[1] ή σε διαφορά προς τη δράση.[2] Σε κάθε περίπτωση πάντως, ο μέγιστος Έλληνας διαλεκτικός φιλόσοφος την εντάσσει στην περιοχή της μίμησης. Κατά την καθιερωμένη χρήση της, στη συνέχεια, υποδηλώνει κυρίως τον τρόπο που κανείς ομιλεί[3] ή εκφράζει κάτι. Στην Ποιητική και στη Ρητορική του Αριστοτέλη σχετίζεται με τον τίτλο για την πραγμάτευση της γλωσσικής διαμόρφωσης. Στον Πλάτωνα, η Λέξις αναζητεί τη νομιμοποίησή της τόσο στη χαρακτηριστική σχέση της με τους θεωρητικούς πυρήνες του πλατωνικού δια-λέγεσθαι, όσο και με το ύφος της έκφρασης και τη δομή του γραπτού λόγου. Μια σωστή κατανόηση της Λέξεως επιτρέπει να διεισδύει κανείς, με μεγαλύτερη ακρίβεια, στην αρχιτεκτονική της πλατωνικής ερμηνευτικής και να διερωτάται συγχρόνως, κατά πόσο ο ανώνυμος σωκρατικός διάλογος παραμένει, για έναν πλατωνικό φιλόσοφο, η καλύτερη μορφή του φιλοσοφικού Λέγειν και επομένως αυτή που δεν πρέπει να τίθεται υπό κανενός είδους αμφισβήτηση.

Αναξαγόρας: Βασικές αρχές της φιλοσοφίας του

 

ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ

500-428 π.Χ.

 

1. Ο Αναξαγόρας, καταγόμενος από τις Κλαζομενές, γνώριζε τις θεωρίες των στοχαστών της Μιλήτου, καθώς επίσης του Παρμενίδη και του Εμπεδοκλή. Πέρασε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στην Αθήνα, όπου υποστήριξε την πολιτισμική ανανέωση που προωθούσε ο Περικλής. Εδώ κατηγορήθηκε, όπως και ο Σωκράτης αργότερα, για ασέβεια προς τους θεούς και για τη μη-συμμόρφωσή του με τη θρησκεία της πόλης⸱ και τούτο,  επειδή διακήρυσσε ότι ο ήλιος είναι πυρακτωμένος λίθος (τὸν ἥλιον μύδρον ἔλεγε διάπυρον) και τη σελήνη γήινο σώμα, παρά θεούς. Η κατηγορία της αθεΐας, που εκπορευόταν βασικά από τους αντιπάλους του Περικλή, τον ανάγκασε το 433 π.Χ. να εγκαταλείψει για πάντα την Αθήνα και να εγκατασταθεί στη Λάμψακο, όπου ίδρυσε σχολή και έζησε μέχρι τον θάνατό του. Ο Αναξαγόρας ήταν ο πρώτος στοχαστής από την Ιωνία, που με την έλευσή του στην Αθήνα αποτέλεσε μια από τις κινητήριες δυνάμεις για φιλοσοφικές αναζητήσεις. Ο Σωκράτης, που λογιζόταν κατά κάποιο τρόπο μαθητής του, μιλάει ρητά στον Φαίδωνα για τη δυναμική σκέψη του Αναξαγόρα, κρίνοντάς την βέβαια από τη σκοπιά της πλατωνικής φιλοσοφίας των Ιδεών.

Nietzsche: Πώς βιώνεται η φιλοσοφία;

 

 Φρίντριχ Νίτσε

1844–1900

 

ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ-ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ:

Ένα Βιβλίο για Ελεύθερα Πνεύματα

 

§1

Πώς βιώνεται η φιλοσοφία; Βιώνεται ως το ελεύθερο πνεύμα. Περί αυτού μας μιλάει ο Νίτσε στο σπουδαίο έργο του: ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ-ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ: Ένα Βιβλίο για Ελεύθερα Πνεύματα. Το συγκεκριμένο έργο γράφτηκε σε μια ταραχώδη περίοδο για την προσωπική ζωή του Νίτσε: διάρρηξη της ως τότε στενής του σχέσης με τον Wagner, του οποίου δεν μπορούσε να υποφέρει άλλο τις θρησκευτικές τάσεις, τον εθνικισμό και έναν άκρως ενοχλητικό εγωισμό. Επίσης ένιωθε ότι δεν του ταιριάζει η ακαδημαϊκή καριέρα, καθώς δεν εννοούσε να ταυτίσει τη φιλοσοφική του σκέψη με έναν μονοσήμαντο επαγγελματικό βίο, σε συνδυασμό βέβαια πάντα και με την εύθραυστη υγεία του. Από  την άλλη πλευρά, γράφτηκε σε μια περίοδο ακατάπαυστης κινητικότητας της σκέψης του, τεράστιας πνευματικής παραγωγής με τολμηρό  άνοιγμα προς ισχυρές και διαφορετικές κατευθύνσεις για τον ίδιο. Είναι προφανές πως κάθε βήμα της σκέψης του Νίτσε ήταν ουσιωδώς ένα βήμα προς αυτό που έχει ζήσει[1], προς τη βιογραφία ενός σπινθηροβόλου και αείζωου πνεύματος, που τείνει να καταφάσκει τη ζωή. Ο Αφορισμός 513 είναι αρκετά ενδεικτικός:

Πλάτων: τι είναι ο Δεύτερος Πλους;

 

ΠΛΑΤΩΝ

427 π.Χ.–347 π.Χ. 

Πλάτωνος Φαίδων :

Η Θεωρία των Ιδεών ή ο Δεύτερος Πλους του Σωκράτη

 

1. Στο πλαίσιο του συνολικού έργου του Πλάτωνα, ο Φαίδων θεωρείται ως η πραγματική εισαγωγή στη θεωρία των Ιδεών. Εδώ «αποδεικνύεται» ότι η ψυχή ως το είδος, η Ιδέα ή η μορφή της ζωής, αποκλείει το Είναι του θανάτου (105 c-107 b). Είναι αυτή, που με την παρουσία της μέσα στο σώμα, το κάνει να έχει ζωή. Η ψυχή έτσι δίνει πάντοτε ζωή στο σώμα, εντός του οποίου υπάρχει, και έχει για αντίθετό της τον θάνατο. Τουτέστι δεν γνωρίζει τη φθορά του θανάτου και είναι αθάνατη. Ως αθάνατη είναι και άφθαρτη, ανώλεθρη, ζει αιωνίως.  Όταν επομένως έρχεται ο θάνατος στον άνθρωπο, αυτό που αποθνήκει είναι το σώμα του, δηλαδή το θνητό μέρος του, ενώ το αθάνατο μέρος του, η ψυχή, δεν χάνεται ποτέ και με την έλευση του θανάτου φεύγει για κάπου αλλού.[1] Εφόσον λοιπόν η ψυχή θα εξακολουθήσει να υπάρχει και μεταθανάτια, αυτό που χρειάζεται ο άνθρωπος είναι να φροντίζει γι’ αυτήν καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου του αλλά και καθ’ όλο τον χρόνο, γιατί σε διαφορετική περίπτωση, εάν περιφρονήσει την επιμέλειά της, το τίμημα θα είναι ακριβό: όχι μόνο συντριβή του σώματος, αλλά και κακότητα της ψυχής.