Hegel: Διαλεκτική του αληθούς Απείρου

Γκέοργκ  Χέγκελ

1770-1831

Κίβδηλη και αληθής απειρότητα

(schlechte und wahrhafte Unendlichkeit)

 §1: Η έννοια της απειρότητας ή απειρίας (Unendlichkeit) και του απείρου (unendlich) αποτελεί κεντρικό συστατικό στοιχείο της εγελιανής σκέψης και βρίσκει το πλούσιο νόημά της στο πλαίσιο της διαλεκτικής της/τους συνάφειας με την περατότητα (Endlichkeit) και το περατό ή πεπερασμένο (endlich). Από άποψη γενικής αρχής έχουμε διαλεκτική  απείρου – πεπερασμένου και πιο εξειδικευμένα, σε επίπεδο ποιοτικά  διαμορφωμένης κατάστασης του Είναι, διαλεκτική περατότητας – απειρότητας. Άπειρο και περατό, απειρότητα και περατότητα, δεν είναι τυπικά, απλώς μορφικά, δηλ. κατά τη μορφή μόνο, άρα κατά τους τύπους, ήτοι εξωτερικά αντίθετα, αλλά εσωτερικά διαφοροποιημένα και ως τέτοια συνάπτονται μεταξύ τους σε διαλεκτική ενότητα. Στην περίπτωση που συλλαμβάνονται στην εξωτερική τους αντίθεση – π.χ. εδώ υπάρχει το πεπερασμένο ον, ας πούμε ο άνθρωπος, και κάπου αλλού ένα άλλο άπειρο ον, ας πούμε ο θεός – αυτό το άπειρο είναι ένα κίβδηλο, ψευδές, κακό άπειρο και οντο-λογικά συνιστά μια κίβδηλη, φαύλη, ψευδή απειρότητα. Όταν  συλλαμβάνονται στην εσωτερική τους κίνηση, όπου το άπειρο δεν νοείται ως ένα απλώς εξωτερικό άλλο, παρά ως το άλλο του ίδιου του Εαυτού του πεπερασμένου, τότε έχουμε το αληθινό άπειρο, το όντως ον [=υπάρχον] άπειρο και αντίστοιχα την αληθινή, τη γνήσια, την αψευδή και γι’ αυτό αυθεντική απειρότητα.

Heidegger: Ηράκλειτος- από το Χάος στο Φάος

Martin Heidegger

1889-1976

Ο Ηράκλειτος είναι “σκοτεινός”,

γιατί είναι φωτεινός

§1

      Ο Χάιντεγκερ αναγνωρίζει στον Ηράκλειτο την αρχέγονη απαρχή της ιστορίας του Είναι. Το ερώτημα συνακόλουθα που διατρέχει τη σκέψη του μεγάλου Γερμανού φιλοσόφου είναι: ποιος είναι ο Ηράκλειτος (GA 55, 5); Κατ’ αυτό τον τρόπο αποδέχεται το προ(σ)-κλητικό νεύμα που του απευθύνει ο στοχασμός του Ηράκλειτου και επιχειρεί να ανταποκριθεί, σχολιάζοντας πρωτίστως μια συμβολική «ιστορία» γύρω από τη ζωή και τη διδασκαλία του Εφέσιου σοφού. Περί αυτής μας λέει ο Αριστοτέλης:

«Λένε σχετικά με το τι είπε ο Ηράκλειτος σε κάποιους ξένους που ήθελαν να τον συναντήσουν. Όταν πλησίασαν και τον είδαν να ζεσταίνεται κοντά στο φούρνο, δίστασαν· τότε τους προέτρεψε να μπουν μέσα με θάρρος λέγοντάς τους πως κι εδώ υπάρχουν θεοί …» (Περί ζώων μορίων Α5. 645a 17).

Αριστοτέλης: Η παιδεία ως θεμέλιο της δημοκρατίας

Αριστοτέλης

384–322 π.Χ.

Η παιδεία περιέχει την πολιτική και όχι αντίστροφα

§1

Προκαταρκτικές υποσημάνσεις

    Ι. Σε μια εποχή άκρατης απαιδευσίας και βαρβαρότητας των ολίγων εκείνων που θέλουν να διαχειρίζονται την πολιτική μοίρα των ανθρώπων, δηλ. τη μοίρα μιας ολόκληρης πολιτείας, η επιστροφή στον Αριστοτέλη φωτίζει αληθινά τη σύγχρονη κοινωνία αλλά και δραματικά σχετικά με το πόσο εκφυλισμένοι και διεφθαρμένοι, κατά την εσωτερική τους δομή, είναι οι άνθρωποι-μαριονέτες της πολιτικής εξουσίας. Στο έργο του Πολιτικά ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος εξετάζει, ανάμεσα στα άλλα, τη σημασία της ουσιαστικής συμμετοχής των πολλών στην άσκηση της εξουσίας και τη δυνατότητά τους να συλλέγουν τις γνώσεις, να διαμορφώνουν τεκμηριωμένη γνώμη και να αποφαίνονται με παραδειγματική ευστοχία για θέματα πολιτικής δημοκρατίας, όχι σπάνια μάλιστα πιο εύστοχα και από τους ειδήμονες. Μόνο εκεί όπου αποφασίζει ουσιαστικά και όχι τυπικά η πλειοψηφία των πολιτών, μπορεί να ευδοκιμεί η δημοκρατία, μας λέει ο φιλόσοφος. Μια τέτοια πλειοψηφία όμως δεν συλλέγει μόνο γνώσεις και αρετές, αλλά διέπεται και από ανεξέλεγκτα πάθη, είναι δέσμια μιας απαιδευσίας, η οποία την εμποδίζει να αυτοπροσδιορίζεται πολιτικά. Αυτό λοιπόν που συγκροτεί το ήθος των πολιτών και πιο ειδικά των νέων ανθρώπων, ώστε να κατακτούν ουσιωδώς την πολιτική αρετή και να συμμετέχουν με ορθό λόγο και έργο στα κοινά, είναι η παιδεία.

Hegel: πώς να σκεπτόμαστε τη Διαλεκτική;

Γκέοργκ Χέγκελ

1770-1831

Θέση ‒Αντίθεση ‒ Σύνθεση:

Το αληθές και το ψευδές

      Ι. Πρόκειται για ένα εγελιανώς αντιδιαλεκτικό σχήμα, που ορισμένοι και μάλιστα απ’ αυτούς που «διδάσκουν φιλοσοφία» στα μορφωτικά μας ιδρύματα, χωρίς την παραμικρή σχέση με την εγελιανή φιλοσοφία, το αποδίδουν, με μια ανύποπτη βεβαιότητα, στον Χέγκελ. Το επικαλούνται για να περιγράψουν εσωτερικές διεργασίες της εγελιανής διαλεκτικής. Τι συμβαίνει στ’ αλήθεια; Ο Χέγκελ δεν σκέφτηκε ποτέ να χρησιμοποιήσει ένα τέτοιο σχήμα. Απεναντίας, αυτό, αν και εντελώς ξένο προς την εγελιανή σκέψη, περιβλήθηκε από όλους τους ως άνω  με το μύθο του πιο αντιπροσωπευτικού τρόπου παράστασης της διαλεκτικής δομής του εγελιανού σκέπτεσθαι. Το βρίσκουμε συνήθως σε διάφορα εγχειρίδια