Πλάτων: Φιλοσοφία και ηθική Αυτονομία

Πλάτων

427 π.Χ. - 347 π.Χ.

O Σωκράτης ενώπιον του θανάτου

§1

Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

     Ο Σωκράτης πίνει το κώνειο την άνοιξη του 399 π.Χ. Τότε ο Πλάτων είναι περίπου 28 χρονών και βιώνει τη φοβερή τούτη εμπειρία του άδικου θανάτου του Σωκράτη ως μια νομιμοφανή δολοφονία. Η ίδια τούτη εμπειρία τον οδηγεί στο καθοριστικό σημείο να αποστραφεί πλήρως την ενασχόλησή του με την ενεργό πολιτική και έκτοτε να δοθεί στη φιλοσοφία. Η εν λόγω φιλοσοφική στροφή του Πλάτωνα δεν ήταν άσχετη και με το ταλέντο που διέθετε στο λόγο και στη διεισδυτική σκέψη. Ακριβώς τούτη η ικανότητά του τού επέτρεψε να διακρίνει στον Σωκράτη μια αδέσμευτη, αγνή και πραγματικά συγκεκριμένη φιλοσοφική διάσταση του λόγου του και του αντίστοιχου τρόπου ζωής. Ο θάνατος του 

Πρωταγόρας: Άνθρωπος - Λόγος και αντί-Λογος

Πρωταγόρας

περ. 490‒ 420 π.Χ.

Άνθρωπος: «πάντων χρημάτων μέτρον»

§1

     Ο Πρωταγόρας ανήκει στο ριζοσπαστικό κίνημα των Ελλήνων Σοφιστών , που εμφανίστηκε στην Ελλάδα του 5ου αι. π.Χ. και έκτοτε βρίσκεται στο κέντρο των συζητήσεων και των αντιπαραθέσεων στους κόλπους της φιλοσοφικής και πολιτικής ιστορίας των ιδεών, καίτοι τα γραπτά τους κείμενα έχουν χαθεί πλην ορισμένων αποσπασμάτων. Κάτι που ίδια και όμοια ισχύει και στην περίπτωση των Προσωκρατικών στοχαστών. Το σοφιστικό ρεύμα σκέψης είναι εν πολλοίς ένα ελευθεριακό κίνημα σκέψης ‒χωρίς να αποτελεί κάποια φιλοσοφική σχολή ή ένα ομοιογενές κίνημα ιδεών‒ με δεσπόζουσα την πολιτική απόχρωση και με αποκλίνουσες επί αρκετών θεμάτων ιδέες. Εγκαινίασε καθοριστικά τη στροφή προς τον άνθρωπο συγκριτικά με την προηγηθείσα σκέψη των Προσωκρατικών, που είχε ασχοληθεί κι αυτή βέβαια με τον άνθρωπο αλλά σε ένα ευρύτερο πλαίσιο κοσμολογικών-οντολογικών προβληματισμών: οι διανοητές της προ-σοφιστικής, ήτοι της προσωκρατικής περιόδου, διαστοχάστηκαν κυρίως πάνω στη φύση, τον κόσμο (βασικά με το νόημα του σύμπαντος) και το ον εν γένει. Η έννοια του ανθρώπου τους απασχόλησε ως τμήμα αυτού του κόσμου. Για τη σοφιστική σκέψη, απεναντίας, ο άνθρωπος δεν εξακοντίζεται πλέον σε συλλήψεις ενός οντο-κοσμο-λογικού Είναι, αλλά συλλαμβάνεται βασικά ως ένα πλέγμα σχέσεων: σχέσεις προς τη φύση, την κοινωνία, το κράτος, τους θεούς· προς άλλους ανθρώπους ή άλλους λαούς κ.λπ. Στο πνεύμα αυτών των σχέσεων κατανοείται, λιγότερο ή περισσότερο, και η σχέση των ίδιων των Σοφιστών με τον κοινωνικό τους περίγυρο. Μάλιστα, μέσα στην ιστορία της φιλοσοφίας, η σχέση τους αυτή για άλλους αποτιμάται ως μια στεγνή επαγγελματική σχέση, όπου εξαργυρωνόταν η γνώση με χρήμα, μετατράπηκε σε εμπόρευμα, με συνέπεια να αμαυρώνεται η εικόνα του σοφιστικού κινήματος, για άλλους ως μια στοχαστική σχέση του ανθρώπινου ατόμου εντός της κοινωνίας και σε σχέση με τούτη. Πάντως, η επίδρασή του μέχρι και τη σύγχρονη σκέψη είναι αδιαμφισβήτητη. Όπως λέει ο Νίτσε σε ένα μεταθανάτιο απόσπασμά του, οι Σοφιστές είναι οι πρώτοι που τους απασχολεί η κριτική της ηθικής, που ρίχνουν την πρώτη διεισδυτική ματιά στην ηθική.

Ευδαιμονία και Ζωή

Ευδαιμονία: Ζωή και Θάνατος

§1

     Μπορούμε να μιλάμε για ευδαιμονία στη διάρκεια της ζωής, όταν γνωρίζουμε ότι ο θάνατος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του βίου μας· όταν δεν γνωρίζουμε πότε θα κόψει το νήμα της ζωής; Τι είναι ευδαιμονία; Με βάση την ετυμολογική προέλευση της λέξης είναι ό,τι συνδέεται με το: ευ-δαίμων· με τον καλό μας δαίμονα, που φέρνουμε δυνάμει ή ενεργεία μέσα μας. Μας έχει πει με περισσή σοφία ο Ηράκλειτος: «ήθος ανθρώπω δαίμων». Το ήθος είναι ο θεός για τον άνθρωπο. Ήθος όχι με την απλή σημασία μιας τυπικής συμπεριφοράς αλλά ως νοο-τροπία, δηλ. ως τρόπος σκέψης και κατ’ επέκταση ως διαμονή στον τόπο του ανθρώπου. Σ’ αυτόν τον τόπο, το ανθρώπινο άτομο είναι και δεν είναι μόνο στον κόσμο.