Προσωκρατικοί: Απαρχές του Διαλεκτικού Λογισμού

 

Διαλεκτική Εσωτερικού και Εξωτερικού

§1

Προσωκρατικοί είναι εκείνοι οι φιλόσοφοι, των οποίων οι ιδέες προηγήθηκαν της κλασικής φιλοσοφίας του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, ακόμη κι αν έχουν επιζήσει του Σωκράτη, όπως για παράδειγμα ο Δημόκριτος. Η οριοθέτηση, κατά συνέπεια, βρίσκεται στην ιστορία των ιδεών, όχι στη ζωή. Η ιστορία των απαρχών των μαθηματικών και της ιατρικής ερευνάται κατά κύριο λόγο από μαθηματικούς και ιατρικούς επιστήμονες, ενώ η ιστορία των προσωκρατικών σχετίζεται με μια περιοχή των Ελλήνων λογίων και όχι των φιλοσόφων. Ωστόσο, τα κείμενα των προσωκρατικών δεν συνδέονται απλώς με φιλολογικές πληροφορίες ή απόψεις αλλά θεμελιωδώς με φιλοσοφικό στοχασμό, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι οι όροι «φιλοσοφία» και «φιλοσοφικός» δεν είχαν εισαχθεί ακόμη στην περιοχή του στοχασμού με το νόημα που τους χρησιμοποίησε ο Πλάτων και όλοι οι φιλόσοφοι μετά απ’ αυτόν. Μια ιστορία της φιλοσοφίας δεν μπορεί να περιοριστεί στην απαρίθμηση του ποιος είπε τι και πότε· πρέπει επίσης να ξεκαθαρίσει τι εννοούσε με αυτό. Δεν είναι μόνο φιλολογικά προβλήματα, πρέπει να ξέρει κανείς κάτι για τα ερωτήματα και τα εννοιολογικά εργαλεία της φιλοσοφίας για να καταλάβει τα έργα τους. Οι προσωκρατικοί δεν ήθελαν απλώς να εκφράσουν απόψεις, ήθελαν να διαμεσολαβήσουν γνώση. Αν δεν θέλουμε να τους αδικήσουμε, να τους κατανοήσουμε λαθεμένα, πρέπει να εισχωρήσουμε στην ουσία της αλήθειας τους.

Βασικές αρχές της ελληνικής φιλοσοφίας

 

ΤΟ «ΘΑΥΜΑ» ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

 

1. Σε τι έγκειται η απόρθητη πρωτοτυπία της ελληνικής σκέψης, αλλά και αυτών τούτων των Ελλήνων; Έγκειται στο ότι είναι οι μόνοι εξ ορισμού που δεν έχουν τους Έλληνες πίσω τους, όπως συμβαίνει με τον σύγχρονο πνευματικό πολιτισμό που έχει τους Έλληνες πίσω του. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο πολιτισμός τους γεννήθηκε από το τίποτα. Πλην όμως ό,τι οφείλουν οι Έλληνες στους πολιτισμούς που προηγήθηκαν, το μεταμόρφωσαν πολύ νωρίς, το σημάδεψαν με τη δική τους σφραγίδα και καθ’ όλη την πορεία της εντυπωσιακής τους ανάπτυξης, τόσο στο πνευματικό όσο και στο πρακτικό πεδίο της ζωής, δεν έπαψαν να κρίνουν και να συγκρίνουν τον επίπεδό τους με εκείνο των δανειστών τους, που ορισμένοι τους φαίνονται ότι αντιπροσωπεύουν είτε έναν πολιτισμό υπό ανεστραμμένη μορφή ή και έναν πολιτισμό ανεξέλικτο με δεσποτικό και βάρβαρο χαρακτήρα, π.χ η δεσποτική και βάρβαρη Μεσοποταμία.

Ο Διαφωτισμός και η πεφωτισμένη μοναρχία

 

Το κράτος του Διαφωτισμού:

πεφωτισμένη μοναρχία

 

§1. Ο φιλοσοφικός-πολιτικός στοχασμός κάθε εποχής δεν είναι άμοιρος μιας ανάλογης πολιτικής έκφρασης και κρατικής οργάνωσης. Γι’ αυτό και κριτήριο δεν είναι απλώς και μόνο ο ριζοσπαστικός ή μη χαρακτήρας της θεωρητικής του εμβέλειας, αλλά και κατά πόσο παράγει ή δικαιολογεί τεχνάσματα, με τα οποία επιτυγχάνεται ή εννοεί να ασκεί τους ρόλους της η μια ή η άλλη μορφή εξουσίας. Έτσι παρατηρούμε, για παράδειγμα, τον φιλοσοφικό-πολιτικό στοχασμό του Μεσαίωνα να έχει για κύριο μέλημά του, μεταξύ των άλλων, μια ισόρροπη λειτουργία της σχέσης κράτους και εκκλησίας, με δεδομένο ότι ο παπισμός συγκέντρωνε όλο και πιο πολλή δύναμη στα χέρια του και όχι σπάνια περιόριζε ή ταπείνωνε την αντίστοιχη αυτοκρατορική εξουσία. Με τη συγκρότηση του έθνους-κράτους, στη νεότερη εποχή, οι μορφές εξουσίας που καθιδρύονται ή διεκδικούν την καθίδρυσή τους ανάγουν τη θεωρητική τους επεξεργασία ή συναντούν συγκεκριμένους υποστηρικτές ή επικριτές τους στον χώρο των φιλοσοφικο- πολιτικών στοχαστών της εποχής. Οι φιλόσοφοι στοχάζονται στις αυλές των αρχόντων ή έξω κι απ’ αυτές άλλοτε για να υπερασπιστούν την απόλυτη κυριαρχία της εξουσίας, π.χ. ο Χομπς, άλλοτε για να την περιορίσουν, π.χ. ο Λοκ. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις τα κείμενα των φιλοσόφων παραμένουν μοναδικά επιτεύγματα –και ποτέ επιτηδεύματα– λόγου και σκέψης: εκφράζουν την εποχή τους, υπερβαίνοντάς την ορισμένως.

Πλάτων: Τι είναι η Θεωρία των Ιδεών;

ΠΛΑΤΩΝ

427–347 π.Χ

 

Τι είναι η θεωρία των Ιδεών;

1. Πριν από λίγες ημέρες κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Διανόηση ένα νέο βιβλίο μου με τον τίτλο: Πλάτων: Τι είναι η θεωρία των Ιδεών; Επιλογή κειμένων, Εισαγωγή, Μετάφραση, Σχόλια, Ερμηνεία Δημ. Τζωρτζόπουλος. Τα περιεχόμενα έχουν ως εξής:

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κείμενα για τη θεωρία των Ιδεών

ΦΑΙΔΩΝ

ΠΟΛΙΤΕΙΑ

ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ

ΕΒΔΟΜΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Ελληνικός πολιτισμός: η έννοια του Βαρβάρου

 

ΟΙ  ΕΛΛΗΝΕΣ  ΚΑΙ  ΟΙ  ΒΑΡΒΑΡΟΙ

 

1. Είναι πασίδηλο ότι οι Έλληνες εισήγαγαν τον όρο «βάρβαροι» για να διακρίνονται από τους μη Έλληνες, εκείνους δηλαδή που δεν μιλούσαν την ίδια γλώσσα με αυτούς. Είναι πιθανό η προέλευση του όρου, που ανάγεται στον Όμηρο, προέρχεται από μια ονοματοποιία. Στην κλασική εποχή, ο κόσμος των βαρβάρων εκτεινόταν από τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας μέχρι τις ακτές της Ισπανίας. Ωστόσο, ανάμεσα σε αυτούς τους «βαρβάρους», υπήρχαν και εκείνοι που ενσάρκωναν κατ' εξοχήν αυτούς τους «άλλους» από τους οποίους ήθελαν να διακριθούν οι Έλληνες: δηλαδή από τους κατοίκους της απέραντης περσικής αυτοκρατορίας. Οι Έλληνες χρειάστηκε να τους αντιμετωπίσουν νικηφόρα κατά τη διάρκεια των περσικών πολέμων. 

Πλάτων: τι είναι βαναυσία και βάναυσος;

 

ΠΛΑΤΩΝ

(428–348 ή 347)

 

Βαναυσία, Βάναυσος

Βαναυσία είναι η χειρωναξία, η άσκηση βάναυσης τέχνης ή έργου. Βάναυσος είναι, μεταξύ των άλλων, ο συνήθως απαίδευτος χειρώνακτας, ο αγροίκος, ο αφιλόκαλος, ο ακαλαίσθητος.

1. Σε όλο του το έργο αλλά και πολύ συγκεκριμένα στην Πολιτεία  ο Πλάτων εκφράζει την ανάγκη στροφής των ανθρώπων προς τη φιλοσοφία και, όπως την ονομάζει ακριβέστερα, προς την αληθινή φιλοσοφία. Γιατί προς την αληθινή φιλοσοφία; Επειδή υπάρχουν ουκ ολίγες περιπτώσεις αφιλόκαλων, κακομαθημένων ανθρώπων του πλήθους και δη άσωτων νεόπλουτων, που χωρίς αρχές και στοιχειώδη εύτακτη ζωή εμφανίζονται να ασχολούνται δήθεν με τη φιλοσοφία, προκειμένου να αποσπούν τον θαυμασμό της μάζας και να αναγορεύονται  σε πολιτικούς της ηγέτες. Γι’ αυτό και η βαναυσία δεν επηρεάζει μόνο την ψυχή του κάθε ατόμου αλλά και ολόκληρης της πολιτείας.