Πλάτων: Τι είναι ο άνθρωπος;

 

Πλάτων

427‒347 π.Χ.

 

 Αλκιβιάδης Α΄:

Προς μια φιλοσοφία της ζωής

 

1. O Αλκιβιάδης Α΄ ή ο Μεγάλος Αλκιβιάδης προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον για τον Πλάτωνα, αλλά και διαχρονικά για τη φιλοσοφία. Συμβαίνει πράγματι σ’ αυτό το έργο να βρίσκονται μερικά από τα κύρια θέματα της πλατωνικής σκέψης, αλλά ακόμη και του δυτικού φιλοσοφικού στοχασμού.  Τούτο το πλατωνικό έργο ανήκει στη σειρά εκείνων των έργων του Πλάτωνος, που η γνησιότητά τους αμφισβητείται από ορισμένους σύγχρονους μελετητές του, όχι όμως με ισχυρά επιχειρήματα. Στην αρχαιότητα, απεναντίας, λογιζόταν ως ένα από τα πιο περιεκτικά σε βασικές ιδέες πλατωνικό κείμενο και απολάμβανε ιδιαίτερης τιμής. Η αμφισβήτηση συνήθως έχει να κάνει με μια υποτιθέμενη έλλειψη υφολογικής γλαφυρότητας. Κανείς ωστόσο δεν αμφισβητεί ότι περιέχει αυθεντικές πλατωνικές σκέψεις και πως έχει μια τόσο μεγάλη αξία, που στην Ακαδημία χρησιμοποιούταν ως Εισαγωγή στη Φιλοσοφία. Γενικώς ειπείν είναι ένα σπουδαίο έργο με εξαιρετική ακρίβεια των λογικών επιχειρημάτων και παραδειγματική αλληλουχία των συλλογιστικών του βημάτων. Η ανάγνωσή του προσφέρει μια μοναδική ευχαρίστηση.

Αριστοτέλης: από τη γέννηση στη φθορά και τον θάνατο

 

Αριστοτέλης

384 – 322 π.Χ.

 

Περί γενέσεως καὶ φθορᾶς

1. Η πραγματεία του Αριστοτέλη με τίτλο: Περί γενέσεως καὶ φθορᾶς, συντεθειμένη σε δυο βιβλία, αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της φυσικής του φιλοσοφίας. Δεν μπορεί κανείς να μιλήσει με ακρίβεια για τον χρόνο συγγραφής του· πάντως υπάρχει η εκτίμηση ότι γράφτηκε κατά την περίοδο μεταξύ 370 και 322 π.Χ. και από την πρώτη του κιόλας πρόταση χαρακτηρίζεται ως άμεση συνέχεια του αριστοτελικού συγγράμματος: Περί οὐρανοῦ. Η διεργασία της γένεσης και της φθοράς στο Περί οὐρανοῦ γίνεται αντικείμενο πραγμάτευσης ως χαρακτηριστικό του υποσελήνιου κόσμου των τεσσάρων στοιχείων: φωτιά, γη, αέρας και νερό. Η ύπαρξη αυτών των στοιχείων συνεπάγεται τη γένεση και τη φθορά, καθώς αυτά δεν είναι αιώνια και αμετάβλητα, αλλά μεταπίπτουν διαρκώς το ένα στο άλλο, δυνάμει της επικράτησης της μιας ή της άλλης αντίθετης ιδιότητας. Τούτο νοείται ως εξής: έχουμε έναν ακατάπαυστο κύκλο γένεσης και φθοράς, δεδομένου ότι η φθορά του ενός όντος οδηγεί στη γένεση κάποιου άλλου κ.ο.κ. Τα όντα αυτά είναι όντα ως εκ της φύσεώς τους και δεν προκύπτουν από τη μια ή την άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα. Είναι, επομένως, ουσίες, υπό την έννοια ότι υπάρχουν εντελώς αυθύπαρκτα και πραγματικά. Αυτά τα όντα είναι ένυλες μορφές, δηλαδή αισθητά όντα που έχουν ύλη και μορφή, σε αντίθεση με τις καθαρές, άυλες μορφές της πρώτης φιλοσοφίας.

Hegel: Τι είναι φιλοσοφία;

 

 

Γκέοργκ Χέγκελ

1770-1831

 

 

Φιλοσοφία: Λόγος και σκέψη

«Η γλαύκα της Αθηνάς πετάει, όταν πέφτει το σούρουπο»

§1

 

Από τους αρχαίους χρόνους μέχρι και σήμερα, η φιλοσοφία δεν μπορεί να ενταχθεί σε κάποιον επιστημονικό κλάδο και να διδαχτεί ως τέτοια. Παράλληλα δεν συνιστά κάποιο είδος σοφίας, που διδάσκεται και καθιστά κάποιους ανθρώπους πιο σοφούς από τους άλλους. Παρομοίως δεν είναι κοσμοθεωρία ή ιδεολογία, που επιχειρεί δογματικά να χρησμοδοτεί. Η φιλοσοφία έχει την απαρχή της σε μια μορφή προ-κατανόησης του εαυτού της: αρχίζει δηλαδή να είναι πράξη του ανθρώπινου λογισμού, όταν εκκινεί ως πράξη/δραστηριότητα γένεσης της ουσίας της. Τούτο, σύμφωνα με τον Χέγκελ, σημαίνει πως η έναρξη της φιλοσοφίας, σε γενικές γραμμές, ερείδεται σε κάποιες προϋποθέσεις, που δεν είναι εξωτερικές προς την ίδια την ουσία της, αλλά  ενυπάρχουν με/σε τούτη την ουσία της φιλοσοφίας. Εάν το φιλοσοφείν γενικώς διαμορφώνεται στην πορεία της ιστορίας ανάλογα με την ωρίμαση και τις διαφοροποιήσεις της ανθρώπινης σκέψης, τότε η φιλοσοφία δεν αρχίζει και δεν τελειώνει στις/με τις αποσπασματικές εμπειρίες ή  παγιωμένες γνώσεις των επί μέρους παραστάσεων ή αντιλήψεων. Π.χ. η φιλοσοφία δεν ταυτίζεται με την παραστασιακή σκέψη της θρησκείας ή την αντίστοιχη εποπτική απεικονιστική της τέχνης.

Fr. Nietzsche: Γενεαλογία της Ηθικής-η ανατροπή των αξιών

 

Φρ. Νίτσε

1844–1900

 

Η ανατροπή όλων των αξιών

ως κατάφαση της ζωής

 

§1

 Η Γενεαλογία της ηθικής θεωρείται ως το πιο συστηματικό και συγκροτημένο έργο του Νίτσε. Γράφτηκε μέσα σε λίγες εβδομάδες (1887) και πραγματεύεται, με έναν «πολεμικό τρόπο», το αξιακό σύστημα της Δύσης –θρησκευτικό, ηθικό και φιλοσοφικό– ως ένα σύστημα που αιχμαλώτισε την ελευθερία του ανθρώπου, έφθειρε την αυθυπόστασή του και υπονόμευσε τη γνώση. Όταν συνεπώς ο Νίτσε θέτει το ερώτημα της προέλευσης των ηθικών αξιών, ουσιαστικά αρνείται τον απόλυτο και αιώνιο χαρακτήρα τους: Δεν θεωρεί την εξέλιξη ως μια προοδευτική προσαρμογή, βασισμένη στη χρησιμότητα και τη συνήθεια, παρά μια διεργασία με ασυνέχειες και ρήξεις μεταξύ της πρωταρχικής κατάστασης και της παρούσας κατάστασης. Αν είναι θέμα εξήγησης της εξέλιξης, είναι πάνω απ' όλα θέμα καταγγελίας και απομυθοποίησής της: η σύγκριση μεταξύ της πρωταρχικής/αρχέγονης και της παρούσας κατάστασης δείχνει ότι η ηθική δεν είναι πρόοδος αλλά καταστροφή. Πίσω από την κριτική του ψεύδους της ηθικής του αλτρουισμού («χριστιανική» ηθική), ο Νίτσε θέτει τα θεμέλια για μια γενική εισβολή στον επίπλαστο κόσμο αυτού του ψεύδους.

Heidegger: η Φαινομενολογία και η έννοια του Φαινομένου

 

Martin Heidegger

1889-1976

 ΕΙΝΑΙ  ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ: §7

 

Η μέθοδος της έρευνας:

η ερμηνευτική φαινομενολογία

 

1. Στην πρώτη ενότητα, ο Heidegger μας λέει ότι, έχοντας καταστήσει ρητό το αντικείμενο της έρευνας που θα τον απασχολήσει στο Είναι και ο Χρόνος, θα αποσαφηνίσει και τη μέθοδο που θα χρησιμοποιήσει. Το θεματικό αντικείμενο είναι «το Eίναι των όντων» ή άλλως το «νόημα του Είναι εν γένει», δηλαδή αυτό που ήταν το κλασικό θέμα της Οντολογίας. Τώρα η μέθοδος των ιστορικά κληροδοτημένων οντολογιών ή «ανάλογων προσπαθειών» είναι «πολύ αμφισβητήσιμη». Ο Heidegger προσθέτει ότι σε αυτή την έρευνα, που ο ίδιος προτείνει, η λέξη Οντολογία έχει ένα πολύ ευρύ νόημα και ότι, ως εκ τούτου, η μέθοδος των παραδοσιακών οντολογιών δεν είναι κατάλληλη.

Πλάτων: η θεωρία των Ιδεών και η ανθρώπινη ύπαρξη

ΠΛΑΤΩΝ

427–347 π.Χ

 

Τι είναι η θεωρία των Ιδεών;

1. Ο ΠΛΑΤΩΝ πίστευε ακράδαντα σε εκείνο που μπορεί κανείς γενικώς να ονομάσει ορθολογική τάξη. Χωρίς αυτή την ορθολογική τάξη ο κόσμος θα ήταν ένα απέραντο χάος. Είναι επομένως σημαντικό να προσπαθεί κανείς να σκεφτεί την ορθολογική τάξη και να εξοικειωθεί με αυτήν. Διακρίνοντας την ανάγκη μιας τέτοιας σκέψης, ο φιλόσοφος επιχειρεί φυσικά να γνωρίσει την ορθολογική τάξη με όρους γνώσης των διαφόρων συστατικών μερών της. Έτσι κρίνει απαραίτητο να γνωρίσει το κάλλος, τη δικαιοσύνη, το αγαθό, την ισότητα και όλα τα άλλα πράγματα, που αποτελούν συστατικά της ορθολογικής τάξης, με κριτήριο την ικανότητα να πει κανείς τι είναι το ένα και το άλλο. Έτσι για κάθε συγκεκριμένο πράγμα, όπως τα παραπάνω και άλλα πολλά, δεν αρκεί ένας απλός ορισμός αλλά χρειάζεται να μπορούμε να πούμε τι είναι το Είναι του. Και τούτο, διότι η ορθολογική τάξη είναι έργο του ίδιου του σκέπτεσθαι και ορισμένως τίθεται πάνω από την πραγματική τάξη της φύσης. Τούτη η φυσική τάξη, με άλλα λόγια, είναι προϊόν των αρχών της εν λόγω ορθολογικής ή έλλογης τάξης, των αρχών προς τις οποίες στρέφεται με όλη τη δύναμή του ο ανθρώπινος νους για να τις γνωρίσει. Ο Πλάτων δείχνει πως ήταν προετοιμασμένος να παρουσιάσει, κατά την πορεία της στοχαστικής του δραστηριότητας, αυτές τις αρχές, δηλαδή τις αμετάβλητες Ιδέες κατά τρόπο που οι ερμηνευτές του να μιλάνε για τη θεωρία των Ιδεών.

Hegel: το ταξίδι της φιλοσοφίας στον χρόνο

 

Hegel

1770-1831

 

Η διαλεκτική βίου και έργου

 

1. Πώς αποτιμάται συνήθως η σχέση βίου και έργου σε έναν φιλόσοφο; Ο Νίτσε υποστηρίζει ότι η φιλοσοφία είναι μια συγκαλυμμένη βιογραφία. Σε ένα γενικότερο πεδίο εμφανίζονται συνήθως δυο ακραίες θέσεις, αντίθετες η μις προς την άλλη. Η πρώτη μας λέει πως είναι απολύτως απαραίτητο να γνωρίζουμε τη ζωή ενός φιλοσόφου για να κατανοήσουμε τη σκέψη του. Και τούτο, διότι η σκέψη δεν είναι κάτι έξω από την ύπαρξή μας, αλλά προορίζεται, μεταξύ άλλων, να εκφράζει αυτή την ύπαρξη. Σύμφωνα με τη δεύτερη θέση, σε μεγάλο βαθμό κυρίαρχη στις μέρες μας, η φιλοσοφική σκέψη υπερβαίνει την υποκειμενική ύπαρξη, έστω και μόνο επειδή τείνει προς μια ιδεατή αντικειμενικότητα. Κατά συνέπεια, τα γεγονότα της εμπειρικής ζωής του φιλοσόφου δεν έχουν μεγαλύτερη σημασία από το ότι θεωρούνται εν πολλοίς ανέκδοτα χωρίς ενδιαφέρον. Κάτι τέτοιο εννοούσε ο Χάιντεγκερ, όταν άρχιζε τα μαθήματά του για τον Αριστοτέλη συνοψίζοντας τη ζωή του σε μια φράση: «Γεννήθηκε, έζησε, πέθανε».