Hegel: "Όλες οι αγελάδες δεν είναι μαύρες"

 

G. W. Fr.    H E G E L

1770–1831 

Φαινομενολογία του πνεύματος:

Πώς η Διαλεκτική αποσυνθέτει τον Δογματισμό & Φορμαλισμό;

§1

Ι. Ανάμεσα στα πιο σημαντικά επιτεύγματα του Χέγκελ είναι να σκέφτεται την ενεργό πραγματικότητα διαλεκτικά και αναλογικά να αποτιμά την εμπειρία στο σύνολό της. Τούτο του επιτρέπει να μην ασχολείται αποκλειστικά, όπως έκαναν πολλοί προγενέστεροί του φιλόσοφοι, με έναν ορισμένο και εν  πολλοίς περιορισμένο αριθμό αντικειμένων, ας πούμε με την ηθική, με την έννοια της υπόστασης, με τον θεό ως δημιουργό του σύμπαντος κ.λπ., αλλά να διανοίγεται σε όλα τα θέματα της αντικειμενικής πραγματικότητας, μηδέ εξαιρουμένων και τέτοιων, όπως το ηλιακό σύστημα, η φυσιολογία των φυτών, οι θεραπείες της τρέλας, η συμβολική φαντασία, ο ιουδαϊσμός,  η κινεζική θρησκεία κ.λπ. Όλα αυτά τα περιεχόμενα μελετώνται με διαλεκτικό τρόπο, δηλαδή μέσα από την εσωτερική κίνηση των κοινών αλλά και των αντιθετικών τους στοιχείων, και όχι με εκείνον της απαρίθμησης. Εξετάζονται στη συνολική τους δυναμική, ιστορική κοινωνική, πολιτική, πνευματική, και στις αμοιβαίες τους σχέσεις. Η βλέψη του Χέγκελ είναι να συλλάβει την εμπειρία διαλεκτικά ως μια αυτο-διαμορφωτική κίνηση, που μπορεί να προσδώσει στο υπάρχον βαθμιαία αντικειμενικότητα και αυτονομία (Objektivität und Autonomie).

A. Schopenhauer: a priori και a posteriori

 

ARTHUR  SCHOPENHAUER

1788–1860

 

Πώς ορίζονται οι έννοιες-όροι

a priori/a posteriori;

    

     Οι όροι a priori και a posteriori είναι κεντρικοί στη φιλοσοφία του Σοπενχάουερ και δεν μπορούν να οριστούν με μια πρόταση, έξω από το γενικό θεώρημα της φιλοσοφίας του. Ο φιλόσοφος τις χρησιμοποιεί σε συνδυασμό με το γενικό πνεύμα της θεωρίας του για τη γνώση. Τις συναντάμε τόσο στο κύριο έργο του όσο και στις Φιλοσοφικές του Διαλέξεις. Η ουσιαστική χρήση αυτών των όρων-εννοιών από τον Καντ αποτέλεσε μια καλή αφετηρία για να τους χρησιμοποιήσει ο Σοπενχάουερ, στο πλαίσιο της γνωσιοθεωρίας του, στη σχέση τους με την εμπειρία (quam experientiam): a priori [=εκ των προτέρων] σημαίνει πριν και ανεξάρτητα από την εμπειρία και τις προϋποθέσεις της εμπειρίας, ενώ a posteriori [=εκ των υστέρων] σημαίνει μετά και σε εξάρτηση από την εμπειρία και επομένως σε εξάρτηση από τις a priori μορφές της νόησης.

HEGEL: πώς κατανοείται η Διαλεκτική Είναι και Μηδενός;

 

HEGEL

Διαλεκτικός Λόγος και η Λογική του Γιγνεσθαι 

     1. Γράφει ο Χέγκελ

«Αντίστροφα, το μηδέν, ως αυτό το άμεσο αυτό-όμοιο, είναι εξίσου το ίδιο πράγμα με αυτό που είναι το Είναι. Η αλήθεια του Είναι, καθώς και του μηδενός, είναι επομένως η ενότητα αμφοτέρων· αυτή η ενότητα είναι το γίγνεσθαι» (GW20, σ. 124). 

Πλάτων: Α-φιλοσοφία και πολιτική Ακολασία

 

ΠΛΑΤΩΝ

   427-347 π.Χ.

 

Ἀφιλοσοφία  και πολιτικοί κηφήνες

 

§1

 

Ι. Ανάμεσα στους εκατόν ογδόντα περίπου ορισμούς –184 για την ακρίβεια– σχετικά με διάφορες έννοιες της πλατωνικής φιλοσοφίας απαντά και ένας ορισμός για την αφιλοσοφία. Τι είναι όμως οι όροι; Είναι ένα είδος φιλοσοφικού λεξικού με ορισμούς εννοιών της πλατωνικής φιλοσοφίας. Θεωρείται το αρχαιότερο λεξικό, του οποίου η σύνταξη αποδίδεται στον Σπεύσιππο, μαθητή του Πλάτωνος και διάδοχό του στην Ακαδημία. Με τους όρους μπορεί κανείς να έχει μπροστά του θεμελιώδεις αρχές και θέσεις της πλατωνικής φιλοσοφίας, έτσι όπως τις συναντάμε στα μεγάλα θεωρητικά του έργα.

Hegel: Πώς νοείται το αληθινό Συγκεκριμένο;

 

Γκέοργκ Χέγκελ

1770–1831

Από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο 

§1

 Όλοι ή σχεδόν όλοι οι άνθρωποι επιθυμούν –και αναλόγως μοχθούν– να αντιμετωπίζουν τα πράγματα της ζωής  με λιγότερο ή περισσότερο συγκεκριμένο τρόπο. Έτσι, στην καθημερινή μας –θεωρητική και πρακτική– συμπεριφορά είμαστε ήδη οικειωμένοι σχετικά με το «συγκεκριμένο» και το «αφηρημένο». «Συγκεκριμένο», ας πούμε, είναι ό,τι συζητάμε εδώ και τώρα ή ό,τι βλέπουμε, ακούμε, γευόμαστε κ.λπ., γενικώς ό,τι προσλαμβάνουμε δια της τρέχουσας κουβέντας και δια των αισθήσεων. Σε ένα παρόμοιο περίπου περιβάλλον της καθημερινής γλώσσας, αίσθησης και σκέψης τοποθετείται και το αφηρημένο. Αυτή η συνηθισμένη χρήση των δύο εννοιών άλλοτε συμπίπτει με ό,τι αποδεικνύει η ίδια η πράξη ως συγκεκριμένο ή αφηρημένο, άλλοτε όχι. Απέναντι στην τρέχουσα αντίληψη για τις εν λόγω έννοιες, η φιλοσοφία ορθώνει τις δικές της διερευνήσεις γύρω από το αφηρημένο και το συγκεκριμένο. Μια πρώτη διερεύνηση μας λέει πως το «αφηρημένο» και το «συγκεκριμένο», ανεξάρτητα από τη φιλοσοφική θεωρία ή κατεύθυνση, αποτελούν δομικά στοιχεία της φιλοσοφικής σύλληψης ως τέτοιας, δηλαδή της βαθύτερης περίσκεψης του ανθρώπου. Μια δεύτερη διαπιστώνει πως το αυθεντικό συγκεκριμένο χωρεί πέρα και πάνω από το κοινώς αποδεκτό ως συγκεκριμένο. Τι έχει να μας πει ο Χέγκελ επ’ αυτού; Από άποψη γενικής αρχής, η φιλοσοφική του γλώσσα οικοδομεί όλα τα νοηματικά και δια-νοηματικά της σύνολα πάνω στα θεμέλια της διαλεκτικής αφηρημένου και συγκεκριμένου. Το συγκεκριμένο, στην εγελιανή του σύλληψη, είναι η έννοια και όχι το αισθητό, όχι το κατ’ αίσθηση, το άμεσα δεδομένο, το εύρημα της αισθητηριακής εμπειρίας.

Im. Kant: Τι σημαίνει: να προσανατολιζόμαστε στη σκέψη;

 

Ιμμάνουελ Καντ

(1724-1804)

Πώς νοείται ο προσανατολισμός στη σκέψη;

 1. Αυτές τις ημέρες κυκλοφόρησε ένα νέο βιβλίο μου από τις εκδόσεις Ηριδανός. Ο τίτλος του είναι: Ιμμάνουελ Καντ, Τι σημαίνει: να προσανατολιζόμαστε στη σκέψη; Εισαγωγή-μτφρ.-σχόλια Δημ. Τζωρτζόπουλος. Πρόκειται για ένα σύντομο αλλά πολύ σημαντικό δοκίμιο του Καντ της ύστερης φάσεως, όπου παρουσιάζεται περιεκτικά ο πυρήνας της κύριας σκέψης του και δη της θεμελιώδους φιλοσοφίας του για τον καθαρό Λόγο. Στη συνέχεια παρατίθενται κάποια αποσπάσματα από την εισαγωγή του μεταφραστή:

Αισχύλος: Λόγος και Πράξη στον Προμηθέα Δεσμώτη

 

ΑΙΣΧΥΛΟΣ

(525 ή 524 π.Χ–456 π.Χ)

 

Ο Προμηθέας ως διαχρονικός λυτρωτής της ανθρωπότητας

§1. Η ζωτική πραγματικότητα του βίου της αρχαιοελληνικής πολιτείας, και πιο συγκεκριμένα της πολιτείας των Αθηνών χαρακτηριζόταν, μεταξύ άλλων, από την σχεδόν απόλυτη κυριαρχία του πολιτικο-ρητορικού λόγου, δυνάμει του οποίου η πολιτική κοινότητα μπορούσε να καθιδρύσει, με ελεύθερη προαίρεση, τις θεμελιακές της ρίζες, τη μια ή την άλλη συγκεκριμένη μορφή της ύπαρξής της και τις προς τα έξω επιλογές δράσης της. Η κυριαρχία του πολιτικού-ρητορικού λόγου δεν αφορούσε μόνο τον δημόσιο λόγο και διά-λογο, αλλά και τον ίδιο τον φιλοσοφικό και ποιητικό λόγο. Με βάση το πνεύμα αυτής της κυριαρχίας, πώς νοείται ακριβέστερα αυτός ο λόγος; Ο λόγος νοείται εν ταυτώ ως λογισμός και γλώσσα και όχι ως μια γνώση ή λεκτικό όργανο για την απόκτηση γνώσης γύρω από τη φύση των όντων. Αυτός ο λόγος φαίνεται, υπό μια πρώτη θεώρηση, να μη διαφέρει από εκείνον της σοφιστικής ρητορικής, από τον λόγο δηλαδή των σοφιστών. Ωστόσο, ιδωμένος πιο σφαιρικά, υπερβαίνει τον τελευταίο και συναντιέται με τον γενικό φιλοσοφικό λόγο και δη αυτόν της φιλοσοφικής ρητορικής, όπως τον συλλαμβάνει ο Πλάτων στο έργο του: Φαίδρος, ήτοι ως λόγος που ακουμπά στην ψυχή του ακροατή ή αναγνώστη και διαυγάζει τον ψυχικό-πνευματικό του κόσμο. Ένας τέτοιος λόγος δεν μπορεί να είναι παραπλανητικός· απεναντίας ενσαρκώνει την επίτευξη μιας διυποκειμενικής κατανόησης, ως ικανής προϋπόθεσης αλλά και ως προωθητικής δύναμης για τη δημιουργία μιας ανθρώπινης οργάνωσης της ζωής και μιας αρμονικής συνύπαρξης πολιτικής κοινότητας και ατομικότητας. Η συνεκτική ισχύς αυτής της συνύπαρξης ερείδεται στην πρακτική συγκρότηση κοινότητας ιδεών και ιδανικών, η οποία διαρκώς ανανεώνεται.