Ηράκλειτος: ο διαλεκτικός αγώνας των εναντίων

                                                      Ηράκλειτος

Απόσπασμα: Β 122

 

Ἀγχιβατεῖν καὶ ἀμφισβατεῖν· ἀγχιβασίην Ἡράκλειτος

(=Κατά τον Ηράκλειτο προσέγγιση [ή αμφισβήτηση])

 

Ερμηνεία ‒ κατανόηση

Τη λέξη διασώζει το λεξικό Σούδα ή Σουίδα. Το κατά Ηράκλειτο νόημα της λέξης δεν μπορεί εύκολα να αποκρυπτογραφηθεί, καθώς δεν υπάρχουν άλλα συμφραζόμενα. Με βάση την ετυμολογία της λέξης: ἄγχι + βα- εκ του βαίνω η ἀγχιβασίη φαίνεται να παραπέμπει σε μια πορεία προς τα ίδια τα πράγματα, μια προσπέλασή τους και από τη μια πλευρά και από την άλλη· να προχωρεί στην ουσία τους μέσα από τη διαλεκτική φανέρωση των αντίθετων πτυχών, από τον διαλεκτικό αγώνα των εναντίων, δηλ. της συγκάλυψης και της αποκάλυψης.  Δυνάμει αυτής της διαλεκτικής πορείας πρόσβασης, η εσωτερίκευση του περιεχομένου του Πράγματος δεν είναι κατάφαση παρά άρνηση, αμφισβήτηση αυτού στο οποίο κάποιος προσβαίνει. Δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει κάτι, αν δεν το πλησιάσει από όλες τις πλευρές· π.χ. μια φιλοσοφική θεωρία, που δεν την έχει γνωρίσει από κοντά, από μέσα και απ’ έξω, δεν μπορεί να την αμφισβητήσει, να την αντικρούσει, να την αναιρέσει κ.λπ. Όταν ο Ηράκλειτος αμφισβητεί τη μια ή την άλλη λογοτεχνική ή φιλοσοφική άποψη, π.χ. μια θέση του Ομήρου ή του Πυθαγόρα ή ακόμη και τους ίδιους συνολικά, γνωρίζει ήδη πολύ καλά και τη συγκεκριμένη άποψη και τον συγγραφέα. Μια προσπέλαση/αμφισβήτηση δεν γίνεται με βάση το τι λένε οι άλλοι, π.χ. τι λένε οι άλλοι για τον Όμηρο, τον Πυθαγορισμό κ.λπ., γενικώς για το Πράγμα, αλλά δυνάμει του ακόλουθου ριζοσπαστικού ρήγματος: να πάμε στον Λόγο του Πράγματος, να κατανοήσουμε την καθολικότητά του· δηλ. τι μας λέει το ίδιο και όχι τι λέγεται γι’ αυτό, ποια νοήματα κρύβει μέσα του, ποια είναι η αντιφατική του φύση και η ενότητα των αντίθετων πτυχών του;

                                                           

Th. Adorno: μαζική δημοκρατία και συντριβή της ατομικότητας

 

Τέοντορ Αντόρνο

1903-1969 

MINIMA MORALIA 

Πολιτικό σύστημα:

Ο παραλογισμός και τα παράσιτά του 

 

1. Στο έργο του Minima Moralia [=Μικρά Ηθικά], που έγραψε στο τέλος του Β΄ παγκοσμίου πολέμου, ο Αντόρνο συμπυκνώνει στοχασμούς του για την εποχή του και την εποχή μας με τη μορφή Αφορισμών. Το φιλοσοφικό πνεύμα των εν λόγω Αφορισμών απηχεί τη φθαρμένη ζωή, που ξεδιπλώνεται από το αδύναμο προς ριζοσπαστική δράση υποκείμενο, από την πανταχού παρούσα πολιτιστική βιομηχανία του καπιταλιστικού κόσμου, από μια ολοκληρωτικά δομημένη κοινωνία, από τις αυταπάτες της μαζικής δημοκρατίας, από τις ηθικολογικές θεωρίες ή ιδεολογίες των φαινομενικά διαφοροποιημένων πολιτικών στρατοπέδων.

Η πρωτοτυπία της εγελιανής σκέψης

 

Η θέση του Χέγκελ στην ιστορία της φιλοσοφίας

 

 

1. Ο Χέγκελ είναι ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές στην ιστορία της ανθρωπότητας: όλη η προηγούμενη σκέψη συγκλίνει πάνω του, και όλοι οι διάδοχοί του, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, έχουν ως «πηγή λαλαίουσα» αυτόν ή επεξεργάζονται τις φιλοσοφίες τους σε διάλογο με τη σκέψη του, ακόμη κι αν προτίθενται να την διαψεύσουν, όπως π.χ. Ο Μαρξ, ο Νίτσε, ο Χάιντεγκερ κ.λπ., καθένας από τη δική του σκοπιά. Ο Χέγκελ αποτελεί την αποκορύφωση της νεοτερικής φιλοσοφίας και μετά τις εμπειριστικές και καντιανές «αποδομήσεις», σκόπευε να αποκαταστήσει το βασίλειο του Λόγου. Αλλά ο Λόγος που συνάπτεται με τον πυρήνα της εγελιανής φιλοσοφίας είναι ένας διευρυμένος Λόγος, που περιλαμβάνει όλα τα έργα και τις δημιουργίες του ανθρώπινου πνεύματος στην ιστορία: τέχνη, θρησκεία, πολιτικά συστήματα, κοινωνική ηθική κ.λπ. Δυνάμει αυτού του διευρυμένου Λόγου, ο κορυφαίος διαλεκτικός φιλόσοφος επιχειρεί να αποκρυπτογραφήσει το συγκεκριμένο νόημα αυτού του πνεύματος.

Αριστοτέλης: η ἐντελέχεια ως μέγιστη αρχή της ζωής

 

Αριστοτέλης

384-322 π.Χ.

Τι είναι η ἐντελέχεια;

§1

Προκαταρκτικές παρατηρήσεις

 

Θα μιλήσουμε για την εντελέχεια στον Αριστοτέλη, μια από τις πιο δύσκολες αλλά και πιο ουσιαστικές έννοιες για να πλησιάσουμε τον πυρήνα της σκέψης του. Η εν λόγω έννοια συμπλέκεται πραγματικά με το σύνολο σχεδόν της αριστοτελικής φιλοσοφίας και αποτελεί έναν όρο με πολύτροπες σημάνσεις και υποδηλώσεις. Κάθε επομένως προσέγγισή της απαιτεί από τον έναν ή τον άλλο μελετητή της αριστοτελικής φιλοσοφίας  μια σταθερή προσήλωση στο γνήσια φιλοσοφικό πνεύμα της και όχι απλώς στον ρόλο της ως τεχνικού όρου· μια τέτοια δηλ. προσήλωση  στη βαθύτερη κατανόηση των εσωτερικών της σχέσεων εντός των αριστοτελικών κειμένων, ώστε μια στοιχειωδώς ευπρόσωπη ερμηνεία να μην είναι κάτι σαν επιπόλαια και επιφανειακή γνώμη ή στερεότυπη άποψη, άκρως καταστροφική για την ουσία της φιλοσοφίας και κατ’ επέκταση για το νόημα του ευ ζην· απεναντίας να εισδύει στο λεχθέν, να αναστοχάζεται και να μεταστοχάζεται ενεργά επί του ήδη υπαρκτού σκέπτεσθαι, με απώτερο επίτευγμα την ανάδειξη των πιο ευαγγελισμένων πτυχών του ανθρώπινου Dasein, της ανθρώπινης ύπαρξης.

Αρχαία Ελληνική Τραγωδία και τραγικό πρόσωπο

 

 

 

Αρχαία Ελληνική Τραγωδία

  

Το τραγικό πρόσωπο:

Γνώση-γλώσσα-σκέψη

§1

Η αρχαία ελληνική τραγωδία είναι αποκαλυπτική του πολυδιάστατα τραγικού Είναι της ανθρώπινης ύπαρξης και κατ’ αυτόν τον ορίζοντα αναδεικνύει τον τραγικό χαρακτήρα της γνώσης. Υπάρχει και μη τραγική γνώση; Η αληθής γνώση του ανθρώπου, αυτή που μετασχηματίζει τη συνείδησή του –από ακατέργαστη, άξεστη σε φιλοσοφική συνείδηση, κατά Hegel– μπορεί να είναι μόνο τραγική. Οποιαδήποτε άλλη μορφή γνώσης είναι ένα είδος εκτεχνικευμένης συμφωνίας ανάμεσα στη φαντασιακή οντογένεση ενός αντικειμένου και στην παραστασιακή του απεικόνιση. Η γνώση είναι τραγική, καθώς συνιστά κατ’ εξοχήν οντολογικό και όχι απλώς γνωσιοθεωρητικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ύπαρξης: μηδενίζει ή διαυγάζει αναλόγως την ανθρώπινη δημιουργία. Είναι η έσχατη γνώση των ορίων της εν λόγω ύπαρξης και ως τέτοια  καθιστά τη συνείδηση ικανή να αντιμετωπίζει εκάστοτε τις αδιάλειπτες συγκρούσεις ασύμπτωτων οντολογικών διαβαθμίσεων.  Τα μεγάλα επιτεύγματα της τραγικής ποίησης των αρχαίων Ελλήνων ήταν ακριβώς συμπαντικά σύνολα τραγικής γνώσης, γιατί πραγματεύονταν τραγικά θέματα της ζωής που στις ψυχές των θεατών δημιουργούσαν φόβο και οίκτο για τους ήρωες, ηχούσαν ως τραγωδία αυτής τούτης της ζωής· αλλά ως μια τραγωδία με αίσιο τέλος. Πρόκειται για μια τραγωδία της ζωής, που πηγάζει από αυτό τούτο το μυστήριο του χρόνου και της ιστορίας: υπό τη μορφή του χρόνου διεκτείνονται οι πολλαπλές συγκρούσεις των αντινομικών στοιχείων, που συνθέτουν την ιστορικότητα του ανθρώπου ως προσώπου.

Πλάτων: η ουσία της σωματικής ομορφιάς

 

ΠΛΑΤΩΝ

428–348 π.Χ. 

Πνευματική ή Σωματική Ομορφιά; 

§1

Προ-κατανοήσεις

Όπως είναι γνωστό, ο Πλάτων είχε καλλιεργηθεί με συστηματική διδασκαλία και άσκηση σε όλες τις τέχνες, με τις οποίες ο γιος μιας αριστοκρατικής και πλούσιας οικογένειας θα έπρεπε να είναι εξοικειωμένος. Στο πλαίσιο μια τέτοιας πολύπλευρης εκπαίδευσης μπόρεσε να κερδίσει πολλά λογοτεχνικά βραβεία, να ασχοληθεί σοβαρά με την ποίηση και  να σχεδιάσει την επαφή του, ως ένας από τους διαγωνιζόμενους για το βραβείο, με την τραγωδία σε κάποια από τις γιορτές προς τιμή του Διόνυσου. Αλλά όταν «ανακάλυψε» τον Σωκράτη, έριξε τα ποιητικά του πονήματα στις φλόγες και εγκατέλειψε κάθε βλέψη προς πολιτική ενεργοποίηση, όπως συνηθιζόταν κατά την καθιερωμένη παράδοση. Είναι τότε που εσωτερίκευσε με τον δικό του τρόπο τη διδασκαλία του μεγάλου δασκάλου του. Η βαθιά επίδραση που άσκησε το σωκρατικό πρότυπο στον Πλάτωνα φαίνεται και από τον τρόπο άρθρωσης του λόγου του, από τα νεανικά του ήδη έργα έως και εκείνα των πιο ώριμων φάσεων της σκέψης του.

Ηράκλειτος: Κόσμος και Λόγος

 

Ηράκλειτος ο Εφέσιος

 

Διαλεκτική Κόσμου και Λόγου 

§1

Κείμενο ‒ Μετάφραση 

Β 30:

κόσμον τόνδε, τὸν αὐτὸν ἁπάντων, οὔτε τις θεῶν οὔτε ἀνθρώπων ἐποίησεν, ἀλλ᾽ ἦν ἀεὶ καὶ ἔστιν καὶ ἔσται πῦρ ἀείζωον ἁπτόμενον μέτρα καὶ ἀποσβεννύμενον μέτρα. 

Αυτόν-εδώ τον κόσμο, τον ίδιο για όλα τα όντα, ούτε κανείς από τους θεούς ούτε κανείς από τους ανθρώπους τον έπλασε, αλλά ήταν ανέκαθεν και είναι και θα είναι αείζωο πυρ, που ανάβει με μέτρο και σβήνει με μέτρο.