Fr. Bacon: ο άνθρωπος περικυκλωμένος από τα είδωλά του

Francis Bacon

Τα Είδωλα: πολιορκούν τη σκέψη και τη ζωή των ανθρώπων

 

 §1. Ο Francis Bacon (1561-1626) θεωρείται, μαζί με τον Descartes, ένας από τους εμπνευστές της σύγχρονης σκέψης, με σκοπό πάντα την υπεράσπιση της πειραματικής μεθόδου ενάντια στη θεωρητική επιστήμη και  στην κλασική Θεωρία⸱ επίσης την απόρριψη του σχολαστικισμού, καθώς και την αναγκαιότητα καλλιέργειας της κριτικής σκέψης και προαγωγής της επιστήμης και της τεχνολογίας. Αν και δεν ήταν επιστήμονας, με τη στενή έννοια του όρου,  ο Μπέικον είχε μεγάλη επιρροή ως υποστηρικτής μιας συγκεκριμένης αντίληψης περί της επιστημονικής μεθόδου που εκτιμά την εμπειρία και τον πειραματισμό. Η Βασιλική Εταιρεία τον θεώρησε ως έναν από τους εμπνευστές της και ο Καντ του αφιέρωσε την Κριτική του Καθαρού Λόγου. Aπό την άποψη της βιογραφικής του πορείας, είχε μια εντυπωσιακή εξέλιξη, κατά την οποία κατέλαβε υψηλές θέσεις στην αγγλική κυβέρνηση, φτάνοντας στη θέση του Λόρδου Καγκελάριου (ισοδύναμο με τον Υπουργό Δικαιοσύνης), του υψηλότερου επίσημου βασιλικού αξιώματος. Κατηγορούμενος για διαφθορά, επειδή δέχθηκε δωροδοκίες για να εκδικάσει ορισμένες υποθέσεις, απομακρύνθηκε από τη δημόσια ζωή. Παραδέχτηκε τις κατηγορίες, ενώ  υποστήριξε ότι οι δωροδοκίες δεν είχαν καθόλου επηρεάσει την κρίση του. Αυτή η απομάκρυνσή του από τον δημόσιο βίο, μια αναγκαστική ουσιαστικά αλλαγή στην ως τώρα ζωή του, του επέτρεψε να αφοσιωθεί αποκλειστικά στη συγγραφή και στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης. Ο Μπέικον είχε μεγάλο διανοητικό κύρος στην εποχή του, και εικαζόταν για πολύ καιρό, αν και προφανώς χωρίς ισχυρές αποδείξεις, ότι ήταν ο αληθινός συγγραφέας των έργων του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, ο οποίος δεν ήταν παρά ένας απλός ηθοποιός.

Πλάτων-Heidegger: Τι είναι αθεϊσμός;

 

ΠΛΑΤΩΝ ‒ ΧΑΪΝΤΕΓΚΕΡ

 Φιλοσοφία και Αθεϊσμός

 §1

Προκαταρκτικά 

Κυριολεκτικά, ο όρος άθεος σημαίνει χωρίς θεό. Για να κατανοήσουμε τις διάφορες χρήσεις του στην πορεία της ιστορίας, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι δεν υπάρχει κανένα ρήμα, που να αποδίδει ακριβώς, άμεσα και μονολεκτικά αυτό τον αρνητικό όρο. Ανάλογα με τα συμφραζόμενα, μπορεί να υπονοηθούν πολλά. Κάποιος μπαίνει στον πειρασμό να χρησιμοποιήσει το ρήμα πιστεύω: άθεος είναι αυτός που δεν πιστεύει στην ύπαρξη θεού ή θεών, αλλά μιλάει επίσης για αθεϊστική θεωρία ή διδασκαλία, που υποδηλώνει το ρήμα αρνούμαι: μια θεωρία είναι αθεϊστική, όταν αρνείται την ύπαρξη του θεού. Άλλες φορές, άθεος είναι αυτός που αρνείται να σεβαστεί τους θεούς και να εκφράσει την αφοσίωσή του σ’ αυτούς. Σε ορισμένες περιπτώσεις, θα χρειαστεί να υπονοούμε ένα παθητικό ρήμα, ο άθεος είναι τότε ένα ον εγκαταλελειμμένο από τον θεό, ένα καταραμένο άτομο ή ακόμη και αντίπαλος της θρησκείας, ένας αντιθεϊστής. Το επίθετο άθεος, σε κάθε περίπτωση, μπορεί να ισχύει για καθετί που στερείται θεού, αποκλείεται από το ίδιο εκείνο το στοιχείο, που ιδρύει τη θρησκευτική κοινότητα. Από το ανάλογο πλαίσιο εξαρτάται αν η αρνητική προφορά έχει μια διανοητική έννοια της δυσπιστίας ή μια κοινωνική έννοια του αποκλεισμού.

Οι απαρχές της ελληνικής φιλοσοφίας

 

Η ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΗ  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ:

Βασικές αρχές

 

     §1. Η έννοια: η έννοια-όρος «προσωκρατικός» αναφέρεται στην αρχαιότερη φάση της ελληνικής φιλοσοφίας (6ο και 5ο αιώνας π.Χ.) και ταυτόχρονα σε μια πολύ ετερογενή ομάδα στοχαστών. Περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα φιλοσόφων, πέραν εκείνων που προηγήθηκαν του Σωκράτη, και πιο συγκεκριμένα εκείνους από τους συγχρόνους του που δεν περιλαμβάνονται στην κλασική φάση της ελληνικής φιλοσοφίας που εκπροσωπείται από τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Κοινό εξωτερικό στοιχείο όλων αυτών των προσωκρατικών στοχαστών είναι ότι μόνο αποσπάσματα των έργων τους έχουν διασωθεί.

Η Φιλοσοφία των Κυνικών: Διογένης ο Σινωπεύς (2)

 

               Διογένης:               

ο κυνικός φιλόσοφος

 §1. Για τη βιογραφία του μέγιστου κυνικού φιλοσόφου, του Διογένη, κύρια πηγή είναι το έκτο βιβλίο του έργου του Διογένη του Λαέρτιου: Βίοι Φιλοσόφων. Τα στοιχεία αυτών των φιλοσοφικών βίων είναι τόσο αναμεμειγμένα μεταξύ ιστορικής αλήθειας και θρύλου, που δεν μπορεί κανείς να τα διαχωρίσει. Ωστόσο αυτό το έργο του Διογένη του Λαέρτιου είναι το μόνο σωζόμενο κείμενο από την αρχαιότητα για την ιστορία της φιλοσοφίας και γι’ αυτό έχει ανεκτίμητη αξία, ανεξάρτητα από τη μείξη αξιόπιστης γνώσης και καθαρής κατασκευής. Οι πληροφορίες, που μας δίνει για τη ζωή και το έργο του Διογένη, μπορεί να έχουν, ως επί το πλείστον, τη μορφή ανέκδοτου, αλλά άλλες μας αποκαλύπτουν έναν ιστορικό πυρήνα και άλλες μοιάζουν για περισσότερο αυθεντικές. Γενικώς ειπείν, το γεγονός ότι καθετί σχετικό με τον βίο και το έργο του Διογένη έχει διασωθεί ανεκδοτολογικά δεν μειώνει το φιλοσοφικό περιεχόμενο της γενικής δραστηριότητας του εν λόγω Κυνικού. Τέτοιες παραδόσεις σχετικά με τη γνώση, διάφοροι μεταγενέστεροι φιλόσοφοι τις αντιμετώπισαν με το πνεύμα της δικής τους φιλοσοφίας. Έτσι, για παράδειγμα, ο κορυφαίος διαλεκτικός φιλόσοφος της νεότερης εποχής, ο Χέγκελ, τις θεωρούσε ως μη έχουσες μεγάλη γνωστική αξία, ως απλές αφηγήσεις, χωρίς κάποια συστηματική μέθοδο. Απεναντίας, ο Νίτσε είχε υψηλά τις ανέκδοτες αφηγήσεις του Διογένη του Λαέρτιου, εκτιμώντας πολύ και τον ίδιο. Θεωρούσε πως κάθε ανέκδοτη φύση ήταν πολύ διαφωτιστική για τις εν λόγω αφηγήσεις.

Kant: για τις έννοιες a priori και a posteriori

 

Immanuel Kant

1724 – 1804 

§1. Ο Καντ χρησιμοποιεί συχνά τις έννοιες/όρους a priori και a posteriori, που η πρωταρχική τους καταγωγή ανάγεται σε μια ευρεία παράδοση που εκτείνεται πίσω στο ιστορικο-φιλοσοφικό παρελθόν μέχρι τον Αριστοτέλη. Τις χρησιμοποιεί υπό μια αρνητική αλλά και υπό μια θετική προοπτική. Υπό την αρνητική προοπτική, ο όρος a priori παραπέμπει στην ανεξαρτησία από την εμπειρία, ενώ ο όρος a posteriori στην εξάρτηση από την τελευταία. Οι κρίσεις είναι a priori, αν μπορούν να δικαιολογηθούν χωρίς προσφυγή στην εμπειρία που καθορίζεται από την αισθητηριακή αντίληψη, ενώ οι εποπτείες ή οι έννοιες[1] είναι a priori, αν το περιεχόμενό τους δεν βασίζεται ούτε άμεσα ούτε έμμεσα στην εμπειρία. Σημειώνει συγκεκριμένα ο Καντ στην Κριτική του Καθαρού Λόγου (B 3):

Αριστοτέλης: πώς κατανοείται η έννοια της εξουσίας;

 

Αριστοτέλης

384 – 322 π.Χ. 

Τι είναι η εξουσία;

§1

Η λέξη/έννοια ἐξουσία απαντά στον Αριστοτέλη, πριν απ’ όλα, με το ακόλουθο πρωταρχικό νόημα: να έχει κανείς τη δυνατότητα να κάμνει το δικό του, να πράττει κατά το δοκούν, κατά βούληση, κατ’ αρέσκεια. Η λέξη παράγεται από το απρόσ. ρ. ἔξεστι, που σημαίνει είναι δυνατόν, επιτρέπεται. Ως εκ της ετυμολογικής της καταγωγής, η υπό συζήτηση έννοια περιέχει μια ισχυρή θετική σημασία: υποδηλώνει το δικαίωμα, τη δυνατότητα, την άδεια,  την ελευθερία να λέγει και να πράττει κανείς κάτι. Πρόκειται, επομένως, για ένα είδος ελευθερίας, με το νόημα περισσότερο της παρρησίας, της ελευθερίας του λόγου, της γνώμης ή κρίσης, της ελεύθερης [=ευάρεστης] επιλογής. Η λέξη, με αυτό το νόημα, βρίσκεται σε κείμενα διαφόρων συγγραφέων της ελληνικής αρχαιότητας. Έτσι, για παράδειγμα, τη συναντάμε σε έργα του Δημοσθένη, μεταξύ άλλων, ο οποίος γράφει στον Γ΄ Φιλιππικό:

Από τον αρχαίο στον σύγχρονο σχετικισμό

 

Τι είναι ο σχετικισμός;

Ο σχετικισμός παρουσιάζεται ως ουμανισμός, δηλαδή ως θεωρία που συσχετίζει κάθε στοιχείο ενός πολιτισμού με τον άνθρωπο γενικά που ήταν ο δημιουργός του και που είναι επομένως ικανός να τον ερμηνεύσει στη συνέχεια. Ο σχετικισμός πιστεύει, στην πραγματικότητα, ότι όλη η δημιουργία είναι μια εφεύρεση/επινόηση, ενώ ο ρεαλισμός, στον οποίο αντιτίθεται, πιστεύει ότι είναι ουσιαστικά μια ανακάλυψη.