Πλάτων: Διά-Λογος και Δια-λεκτική του Βίου

 

ΠΛΑΤΩΝ

427‒347 π.Χ.

 

Από το Έρεβος του μονο-λόγου στο Φως του δια-λόγου

 

§1

Διά-λογος και Δια-λεκτική

 

Ο Πλάτων είναι ο πρώτος φιλόσοφος στην ελληνική αρχαιότητα που έχει να μας παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη θεωρία της διαλεκτικής. Ολοκληρωμένη υπό τον εξής ορίζοντα: πρώτον συνδυάζει  Λόγο και διά-Λογο για να αναπτύξει ένα δια-λέγεσθαι, που φιλοδοξεί να προσεγγίσει την ουσία της αλήθειας, χωρίς να στρεψοδικεί και να παραπλανά. Ένα δια-λέγεσθαι τόσο αριστουργηματικά φιλοτεχνημένο, που δεν έχει όμοιό του στην ιστορία του πνευματικού μας πολιτισμού. Στον Παρμενίδη βρίσκουμε μια από τις μοναδικές εμφανίσεις του ρήματος διαλέγεσθαι σε ενδοσυνάφεια με το γεγονός ότι υπάρχει μια άρρηκτη σχέση μεταξύ του διαλόγου και των Ιδεών. Αυτός που δεν παραδέχεται την ύπαρξη των Ιδεών «δεν θα ξέρει πού να στρέψει τις σκέψεις του» και «θα καταστρέψει τελείως την ικανότητα του διαλόγου». Ως εκ τούτου, δεύτερον, ολοκληρωμένη υπό την έννοια της απαιτητικής οδού της αλήθειας: γόνιμη αξιοποίηση όλων των σχετικών στοιχείων της παράδοσης –μαζί με παλαιότερες διαλεκτικές συλλήψεις συν το υπαρκτό γλωσσικό και γλωσσολογικό υλικό–  και απαιτητική ως προς το αψευδές του ερευνητικού της βλέμματος. Εάν αλήθεια είναι το Ἀγαθòν και τούτο είναι ο  φιλοσοφικός Ἒρως για μια αυθεντική ζωή, για το ὄντως Ὄν, τότε οδός της αλήθειας είναι το κατά Λόγον εύτακτο εγχείρημα ανάβασης στην Ιδέα του Ἀγαθοῦ, η οδός που οδηγεί στην πρώτη οντολογική αρχή του ανθρώπου και τη διασφαλίζει ως τέτοια. Ολοκληρωμένη, τρίτον, ως εναρμονισμένη πλήρως με τις αναγκαιότητες της αρχαίας ελληνικής σκέψης  και ως επαρκής για την καλύτερη οργάνωση του βίου της πολιτείας και των ανθρώπων. Ως μια τέτοια λοιπόν ολοκληρωμένη φιλοσοφική οδός της αλήθειας συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση για να κατανοείται και η νεότερη διαλεκτική, της οποίας αποκορύφωση είναι η εγελιανή διαλεκτική (βλ. Χέγκελ: τι είναι διαλεκτική; Εισαγωγή, μτφρ., σχόλια Δημ. Τζωρτζόπουλος. Εκδ. Ηριδανός 2016.

Lévinas, το κάλεσμα από τον Άλλο

 

Emmanuel Lévinas

1906-1995

 Η θέση του Άλλου στον κόσμο

§1. Το ερώτημα για τον Άλλο, για την αναγνώρισή του, για την ευθύνη απέναντί του τίθεται από τον Lévinas σε ένα σχεδόν εντελώς διαφοροποιημένο υπόβαθρο, λαμβάνοντας υπόψη και τις πολιτικές, κοινωνικές, οικολογικές και οικονομικές συνθήκες διαβίωση. Όλη η σχετική φιλοσοφική του θεώρηση βασίζεται στην κεντρική θέση του απόλυτα Άλλου. Σύμφωνα με τον Lévinas, αυτός ο Άλλος έχει υποβαθμιστεί από την υποκειμενικά προσανατολισμένη γένεση της φιλοσοφίας και έχει ξεφύγει από την οπτική γωνία των φιλοσόφων, αν και είναι η θεμελιώδης βάση της ηθικής, την οποία ο Lévinas περιγράφει ως την «πρώτη φιλοσοφία». Περνώντας όλα μέσα από τις διαδικασίες υποκειμενοποίησης, ο Άλλος έχει χάσει τη σημασία του για τον φιλοσοφικό λόγο, τον ζωτικό του χώρο τον έχουν σφετεριστεί και ο ίδιος έχει γίνει ανέστιος λόγω της προσπάθειας του υποκειμένου για εξουσία. Με δεδομένα αυτά, ο Levinas στοχεύει στην ουσιώδη μεταβολή, στον καθαυτό μετασχηματισμό της ηθικής. Αυτός ο μετασχηματισμός έγκειται στο να συγκεντρώνεται το βλέμμα του νου ξανά και ξανά στον Άλλο· κάτι που συνεπάγεται την αντιστροφή της σχέσης εξουσίας μεταξύ του υποκειμένου και του Άλλου, μετατρέποντας τη συνάντηση, την αντιπαράθεση και τελικά την αναμενόμενη ανάληψη της ευθύνης για τη ζωή του άλλου σε στιγμές συγκρότησης του υποκειμένου. Κατ’ αυτό το πνεύμα, το υποκείμενο θέτει τον εαυτό του μπροστά σε υψηλές απαιτήσεις, εάν θέλει να τον κατανοεί ως ολότητα.