Γκέοργκ Χέγκελ
1770-1831
Ο Ηράκλειτος και η διαλεκτική αναζήτηση του Eαυτού
§1
Την ανεκτίμητη αξία της φιλοσοφίας του Ηράκλειτου
ο Χέγκελ τη συνοψίζει στην ακόλουθη ρήση: «δεν υπάρχει ούτε μια πρόταση του
Ηράκλειτου, που να μην την έχω συμπεριλάβει στη Λογική μου». Με τον Ηράκλειτο, μας λέει ο Χέγκελ,
γίνεται ουσιαστικά η μετάβαση από την υποκειμενική διαλεκτική του Ζήνωνα και
του Παρμενίδη στην αντικειμενική διαλεκτική. Τι σημαίνει αντικειμενική διαλεκτική
στην περίπτωση του Ηράκλειτου; Σημαίνει πως η διαλεκτική κίνηση από αφηρημένη
ταυτότητα του υποκειμένου, δηλαδή από κίνηση του Είναι και της διαλεκτικής
εντός του υποκειμένου, συλλαμβάνεται ως μια αντικειμενική κίνηση, ως αντικειμενική διεργασία ή διαδικασία, ως
διείσδυση στη Λογική της πραγματικότητας
[: κοινός Λόγος]. Στη γλώσσα του ο Χέγκελ
τούτο το εννοεί ως διαλεκτική
υποκειμένου και αντι-κειμένου, που οδηγεί πέρα από την απλή γνώμη και προς μια
γνώση αντικειμενική, ήτοι αληθινή. Ως μια τέτοια αντικειμενική
διαδικασία, δηλαδή ως αυτή τούτη τη διαλεκτική, συλλαμβάνει ο Ηράκλειτος
το Απόλυτο. Τούτο σημαίνει περαιτέρω πως ο μεγάλος
στοχαστής της Εφέσου είναι ο πρώτος, μέσα στην ιστορία της φιλοσοφίας,
που σκέπτεται την αντικειμενικότητα (Objektivität) ως τέτοια, τουτέστιν καθιδρύει την ίδια τη
διαλεκτική ως αρχή (Prinzip) και φέρνει σε λόγο την αντικειμενική
ροή της πραγματικότητας. Εάν η συλλογιστική του Παρμενίδη και του Ζήνωνα
συγκροτούσε, για τον Χέγκελ, μια εξωτερική επιχειρηματολογία (Räsonieren),
δηλαδή μια εξωτερική διαλεκτική που δεν εισχωρεί στην ψυχή του
ίδιου του πράγματος, η συλλογιστική του Ηράκλειτου είναι η ενύπαρκτη,
εγγενής ή εμμενής διαλεκτική (immanente Dialektik) του αντι-κειμένου, την
οποία μεταστοχάζεται το υποκείμενο, με το να θεωρεί κα να εξετάζει τα πράγματα
από μέσα, δηλαδή να καθιστά αντικείμενο σκέψης την αντικειμενική του ροή.