Ελληνικός πολιτισμός: η έννοια του Βαρβάρου

 

ΟΙ  ΕΛΛΗΝΕΣ  ΚΑΙ  ΟΙ  ΒΑΡΒΑΡΟΙ

 

1. Είναι πασίδηλο ότι οι Έλληνες εισήγαγαν τον όρο «βάρβαροι» για να διακρίνονται από τους μη Έλληνες, εκείνους δηλαδή που δεν μιλούσαν την ίδια γλώσσα με αυτούς. Είναι πιθανό η προέλευση του όρου, που ανάγεται στον Όμηρο, προέρχεται από μια ονοματοποιία. Στην κλασική εποχή, ο κόσμος των βαρβάρων εκτεινόταν από τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας μέχρι τις ακτές της Ισπανίας. Ωστόσο, ανάμεσα σε αυτούς τους «βαρβάρους», υπήρχαν και εκείνοι που ενσάρκωναν κατ' εξοχήν αυτούς τους «άλλους» από τους οποίους ήθελαν να διακριθούν οι Έλληνες: δηλαδή από τους κατοίκους της απέραντης περσικής αυτοκρατορίας. Οι Έλληνες χρειάστηκε να τους αντιμετωπίσουν νικηφόρα κατά τη διάρκεια των περσικών πολέμων. 

2. Ο Ηρόδοτος έγραψε σχετικά για αυτούς τους πολέμους και είναι αυτός που συνέβαλε περισσότερο από κάθε άλλον στη σφυρηλάτηση της εικόνας του βαρβάρου, ακόμη κι αν ένιωθε για αυτούς που τους περιέγραψε ως τέτοιους όχι μόνο περιέργεια, αλλά ακόμη και μια συμπάθεια, για την οποία οι επικριτές του θα τον κατηγορούσαν.  Ο Ηρόδοτος περιγράφει τον βάρβαρο ως τον κατ’ εξοχήν άλλο, που διαφέρει θεμελιωδώς από τον Έλληνα ως προς το ότι πρωτίστως είναι υποταγμένος σε μια δεσποτική εξουσία, αυτή του βασιλιά, ενώ ο Έλληνας είναι ελεύθερος άνθρωπος. Στη συνάφεια τούτη τον χαρακτηρίζει περαιτέρω η αμετρία, η υπερβολή και η ύβρις, σε αντίθεση με την αίσθηση της τάξης, που είναι ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Έλληνα. 

3. Η ιστορία της μάχης της Σαλαμίνας είναι πολύ διδακτική από αυτή την άποψη: αντιμέτωπα με τα ελληνικά πλοία που προχωρούσαν με παραδειγματική τάξη, τα περσικά πλοία παρουσιάστηκαν με σύγχυση και αταξία, και οι απώλειές τους ήταν όλο και πιο βαριές καθώς οπισθοχωρούσαν χωρίς να διατηρούν καμία συνοχή. Αλλά αυτή η ετερότητα του βαρβάρου δεν είναι απαραίτητα αρνητική: είναι μόνο το αντίθετο του πολιτισμού που ενσαρκώνει ο Έλληνας. Αυτή η σύλληψη του βαρβάρου ως του απόλυτου άλλου θα διατηρηθεί, ακόμη και όταν η ασύλληπτη για τον κοινό νου εκστρατεία του Μέγα Αλέξανδρου, που είχε συνείδηση ότι είναι Έλληνας, στα βάθη της Ανατολής έφερε πολλούς από αυτούς τους ανατολίτες βαρβάρους στον ελληνικό πολιτισμό.