Από τον Ηράκλειτο έως σήμερα: τι είναι πολιτική ὕβρις;

Πολιτική ὕβρις:

στον αρχαίο και το σύγχρονο κόσμο

§1

     Ι. Στην αρχαία ελληνική σκέψη, από την εποχή ήδη του Ομήρου, η λέξη ὕβρις είναι συνώνυμη με τον όλεθρο του ανθρώπου. Κλείνει μέσα της ό,τι πρέπει να αποφεύγει ο τελευταίος. Τι πρέπει να αποφεύγει; Την υπερβολή και την έπαρση, την αυθάδικη βία, την προσβολή του φυσικού‒ανθρώπινου μέτρου, συνεπώς την προσβολή του θείου, τη βουλιμία για α‒λογισμό και στρεψοδικία, με την οποία τείνει να επικαλύπτει το φθονερό και καταστροφικό του έργο, που μπορεί να διαπράττει από θέση ισχύος. Η ὕβρις λοιπόν μπορεί να εγκατασταθεί στη ζωή μας μόνο ως βιασμός του μέτρου και της αρμονίας, ως καταστρατήγηση του «ξυνού λόγου» (=του κοινού-καθολικού λόγου) κατά Ηράκλειτο.

Κ. Παπαγιώργης: ο Καστοριάδης είναι ένας σοφιστής

Κωστής Παπαγιώργης

1947-2014

Κορνήλιος Καστοριάδης:

 Ένας σοφιστής

§1

     Ι. Ο Κωστής Παπαγιώργης σχολιάζει βασικές γραμμές του έργου του Κ. Καστοριάδη: Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας με μοναδική ευκρίνεια  και νοηματική ακρίβεια. Εάν διαβάσει κανείς προσεκτικά αυτό το magnum opus του Καστοριάδη, θα δικαιώσει πλήρως την ανάγνωση του εν λόγω έργου από τον Παπαγιώργη. Όσα γνωρίσματα της καστοριαδικής γραφής ανασύρει στην επιφάνεια ο Παπαγιώργης απ’ αυτό το βιβλίο, τα συναντάμε σε όλα τα έργα και τα κείμενα του Καστοριάδη, μηδενός εξαιρουμένου. Όλα αυτά τα γνωρίσματα δεν πρέπει να απομονώνονται από τη συνολική σκέψη του, αλλά να αποτιμώνται σε άρρηκτο δεσμό με τα εκάστοτε περιεχόμενα.

    

S. Kierkegaard: ο ατομικός Γολγοθάς της ύπαρξης

Sören Kierkegaard

1813-1855

Προς μια διαλεκτική της ύπαρξης

§1

     Ι. Ο Κίρκεγκαρντ ή Κίρκεγκωρ  ανήκει στους πιο σημαντικούς στοχαστές της φιλοσοφίας της ύπαρξης με ανεκτίμητη τη συμβολή του στη γενικότερη διαμόρφωση της σύγχρονης φιλοσοφικής σκέψης. Γεννήθηκε στην Κοπεγχάγη, όπου σπούδασε φιλοσοφία, και αργότερα στο Βερολίνο θα παρακολουθήσει τις παραδόσεις του Σέλινγκ (Schelling). Αξίζει να σημειωθεί πως εκείνη την εποχή μεσουρανούσε στο Βερολίνο η εγελιανή φιλοσοφία και πως ο Σέλινγκ κλήθηκε στο εκεί πανεπιστήμιο, ευθύς μετά τον αιφνίδιο θάνατο του Χέγκελ, για να αντεπιδράσει, προς μια θεολογική προοπτική, στην ισχυρή, ισχυρότατη απήχηση της διαλεκτικής φιλοσοφίας του Χέγκελ, νοούμενης εν πολλοίς ως αθεϊστικής φιλοσοφίας. 

Αισχύλος: το ιερό, το μοιραίο και το ηρωικό (1)

Αισχύλος

(περ. 525 - 456 π.Χ.)

Ήθος και γλώσσα

§1

     Ι. Ποιος είναι ο Αισχύλος; Είναι ο τραγικός ποιητής, με τον οποίο ξεκινά πραγματικά η αττική τραγωδία. Βέβαια, πριν από τον Αισχύλο, υπήρξε ο Φρύνιχος, που λογίζεται ο καθαυτό δημιουργός της ιστορικής τραγωδίας. Ως πρώτος επινοητής αυτού του είδους της ποίησης, ως ο διαμορφωτής της πρώιμης τραγωδίας αναφέρεται ο Θέσπις, για τον οποίο δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα. Ο Φρύνιχος ήταν, κι αυτός, ένας σπουδαίος ποιητής αλλά περισσότερο λυρικός παρά δραματικός, με την καθαυτό έννοια του όρου. Τέσσερα χρόνια μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας παρουσίασε επί σκηνής τις Φοίνισσες. Σε τούτο το έργο παριστάνεται ο χορός να θρηνεί για την ήττα των Περσών. Αυτός ο χορός αποτελείται από τις μητέρες και τις γυναίκες των Φοινίκων ναυτών, που πολέμησαν ενάντια στους Έλληνες.

Τι είναι η Μεσαιωνική Φιλοσοφία;

Μεσαιωνική Φιλοσοφία: Θεωρία και πράξη

§1. Η φιλοσοφία εκείνης της περιόδου της ευρωπαϊκής ιστορίας, που βρίσκεται ανάμεσα στους αρχαίους και νέους χρόνους, ονομάστηκε μεσαιωνική φιλοσοφία, ή αλλιώς: φιλοσοφία των μέσων χρόνων ή μέσων αιώνων. Σχετικά με την ακριβή χρονική στιγμή έναρξής της οι απόψεις των ιστορικών ποικίλουν. Ορισμένοι υποστηρίζουν πως θα πρέπει να αρχίζει ευθύς με το κλείσιμο της Ακαδημίας των Αθηνών (529 μ.Χ.) από τον Ιουστινιανό. Αρκετοί άλλοι θεωρούν ως χρονικό σημείο έναρξής της το 800 μ.Χ. Είναι τότε που ο Καρλομάγνος ίδρυσε την λεγόμενη καρολίγγεια αυτοκρατορία, την πρώτη στη λατινογενή Δυτική Ευρώπη μετά την κατάλυση της πάλαι ποτέ κραταιάς δυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Αποτελεί ορόσημο αυτή η χρονική στιγμή, διότι επί βασιλείας του Καρλομάγνου έλαβε σάρκα και οστά μια πρωτόφαντη πολιτισμική και πνευματική ανάπτυξη μέσα στους κόλπους της καθολικής εκκλησίας. Υπ’ αυτούς τους ορίζοντες, η μεσαιωνική φιλοσοφία ενσάρκωνε  έναν αντίστοιχο μεσαιωνικό τρόπο σκέψης, ο οποίος δεν εξέφραζε ούτε κατά την πιο αρρωστημένη φαντασία

Τι είναι η αρχαία τραγωδία;

Αρχαία Ελληνική Τραγωδία:

Θεωρία και πράξη

§1. Η αρχαία τραγωδία αποτελεί κορυφαίο είδος της δραματικής ποίησης. Η τελευταία αναπτύχθηκε κυρίως κατά την κλασική εποχή και συμπίπτει με την ακμή της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Είναι, εν πολλοίς, φυσική συνέχεια της επικής και της λυρικής ποίησης, θεμελιωδώς της χορικής ποίησης. Ονομάστηκε δραματική από το δράμα. Το τελευταίο είναι ένα θεατρικό-ποιητικό έργο που δεν απαγγέλλεται αλλά παρουσιάζεται στη σκηνή ως θέαμα μπροστά σε κοινό.  Η πολιτική δημοκρατία της Αθήνας και η παράσταση του θεατρικού έργου, γενικότερα το θέατρο, έχουν κοινό στοιχείο τον διάλογο. Στο θέατρο, ο διάλογος γίνεται ανάμεσα στους υποκριτές. Επίσης ανάμεσα στον Χορό και τους υποκριτές. Κατ’ αυτόν το διάλογο δημιουργούνται προϋποθέσεις ή παρέχονται δυνατότητες για να ακούγονται διαφορετικές γνώμες και να αναπτύσσεται  ένας πλουραλιστικός, κατά το δυνατό, προβληματισμός.

G. Hegel: πνεύμα και διαλεκτική

Γκέοργκ Χέγκελ

1770-1831

Διαλεκτική και ελευθερία σκέψης

§1

     Ι. Για να ανοιχτεί κανείς στον κόσμο της ελεύθερης σκέψης χρειάζεται πρώτα να προσδιορίζει: τι είναι σκέψη; Τι είναι λοιπόν σκέψη για τον Χέγκελ; Είναι η «Γνώση του καθολικού (Wissen des Allgemeinen)»[1]. Μια τέτοια Γνώση όμως δεν συμβαίνει ερήμην του ανθρώπου, αλλά μόνο στο δικό του πεδίο και από τον ίδιο: η Γνώση δηλαδή παραπέμπει στο ίδιο το Είναι του ανθρώπου ως συνείδηση (Bewußtsein), ως ενεργό, ατομικό, ζωντανό Εγώ που τελεί σε εσωτερικά διαλεκτική σχέση με την ιστορική του ύπαρξη, με την ιστορικότητα δηλαδή του Dasein του: αντικειμενικά είναι ο Εαυτός και το άλλως-Είναι του Εαυτού· ήτοι το αντι-κείμενο (Gegen-stand), το Πραγματικό  που κείτεται απέναντι στον Εαυτό και συνδέεται μαζί του –λιγότερο ή περισσότερο– έλλογα, δηλαδή με βάση τα ενδότερα κοινά νοήματα και δια-νοήματα.