Οι προσωκρατικές απαρχές της
Ελληνικής φιλοσοφίας
Η διαλεκτική
της έννοιας
Η έννοια-όρος «προσωκρατικός» αναφέρεται στην αρχαιότερη φάση της ελληνικής φιλοσοφίας (6ο και 5ο αιώνας π.Χ.) και ταυτόχρονα σε μια πολύ ετερογενή πλειάδα στοχαστών. Περιλαμβάνει, με έναν πολύ πρωτότυπο και θαυμαστό τρόπο, ένα ευρύ φάσμα θεωρήσεων τόσο από εκείνους τους στοχαστές, που προηγήθηκαν του Σωκράτη όσο και από κάποιους συγχρόνους του που δεν περιλαμβάνονται στην κλασική εποχή της ελληνικής φιλοσοφίας· σ’ αυτή δηλαδή που εκπροσωπείται από τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Κοινό εξωτερικό στοιχείο όλων αυτών των προσωκρατικών στοχαστών είναι ότι μόνο αποσπάσματα των έργων τους έχουν διασωθεί. Στους Προσωκρατικούς συναντάμε διαφορετικές κατευθύνσεις της σκέψης, κοινό χαρακτηριστικό των οποίων είναι η αναζήτηση μιας καθολικής αρχής του κόσμου και των πραγμάτων, όπως επίσης και ένα είδος διαλεκτικής αντιπαράθεσης αντιθετικών απόψεων, π.χ. Ηράκλειτος και Ελεάτες, ειδικότερα ο Παρμενίδης. Ο πρώτος πρεσβεύει την αείζωη κίνηση του Είναι, το γίγνεσθαι μέσα στο Είναι ενώ ο τελευταίος την αποκλειστική αμεταβλησία του Είναι, την ανυπαρξία γένεσης και φθοράς, πολλότητας, του γίγνεσθαι. Παρομοίως, οι ατομικοί φιλόσοφοι Λεύκιππος και Δημόκριτος με την αντίστοιχη θεωρία τους επιχειρούν να υπερβούν την αντίθεση ηρακλείτειας και ελεατικής σκέψης. Είναι επομένως φανερό ότι η προσωκρατική σκέψη ανήκει στις πιο πολύπλοκες εκφάνσεις της γενικότερης φιλοσοφικής σκέψης και η κατανόησή της προϋποθέτει συγκεκριμένη εκάστοτε γνώση και ανά-γνωση του κάθε στοχαστή. Για παράδειγμα, η λέξη-έννοια Χάος δεν είναι μονοσήμαντη. Σε κάθε προσωκρατικό στοχαστή ξεχωριστά χρειάζεται να ερμηνεύεται ανάλογα προς τη συνολική του σκέψη, γιατί μπορεί να σημαίνει αταξία, αρρυθμία, κενότητα, κρυπτότητα, σφαιρική περιχαράκωση κ.λπ.
