Πλωτίνος: φιλοσοφία και ζωή

Πλωτίνος

204/5-270 μ.Χ.

Προς μια φιλοσοφική κατανόηση της ζωής

§1

Ποιος είναι ο Πλωτίνος; Είναι ο φιλόσοφος-διανοητής, που ακολούθησε μεν την παράδοση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, αλλά επιχείρησε να της δώσει μια νέα πνοή, εναρμονισμένη με το πνεύμα της εποχής, το οποίο εξέφρασε με τον τρόπο του και ο ίδιος. Έζησε τον 3ο αιώνα μ.Χ. και ανέπτυξε τη συνολική φιλοσοφική του δραστηριότητα στη Ρώμη. Εγκαθίσταται στην πρωτεύουσα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το 245, σαράντα ετών, και ιδρύει Σχολή, όπου διδάσκει φιλοσοφία δια βίου. Εκεί απέκτησε μεγάλη φήμη, καθώς και πολλούς σημαντικούς μαθητές, αλλά και διαλεχτούς φίλους. Σύμφωνα με τον Πορφύριο, ‒εξέχοντα μαθητή του μα και αξιόπιστο βιογράφο του με το έργο του περί του Πλωτίνου Βίου‒ ο Πλωτίνος δεν ήταν μόνο ένας εξόχως αποδεκτός φιλόσοφος στη Ρώμη, αλλά και ένας σπάνιος δάσκαλος, που μετέδιδε στους μαθητές του, ανάμεσα στα άλλα, γαλήνη, παραμυθία, καταπράυνση, ανθρωπινότητα, κατανοητικότητα, προσήνεια κ.λπ. Και όλα ετούτα δεν είναι άσχετα με το γεγονός ο Πλωτίνος ήταν πάντοτε παρών στις ποικίλες δυσκολίες των φίλων του.  

Αριστοτέλης: οι τόποι και η διαλεκτική

Τα ἔνδοξα και η διαλεκτική στον Αριστοτέλη

Πρώτη δημοσίευση στο βιβλίο:

 Αριστοτέλης ΔΑΣΚΑΛΟΣ 2400 χρόνια. Έκδοση: Αριστοτέλειο Κολέγιο Θεσσαλονίκης 2016.

§1. Σύμφωνα με τον Χέγκελ, ο Αριστοτέλης ανήκει στα πιο βαθυστόχαστα μυαλά της ανθρωπότητας και απέναντί του καμιά εποχή δεν έχει να αντιτάξει παρόμοιο ανάστημα^[1]. Μια γενικότερη αντίληψη που ισχύει για την αριστοτελική φιλοσοφία, κατά τον γερμανό φιλόσοφο, είναι ότι ο Αριστοτέλης έχει αναγάγει σε αρχή της γνώσης την εμπειρία^[2]. Ωστόσο δεν μένει σε αυτή την εμπειρική περιοχή, αλλά επιχειρεί να συνδυάσει την εμπειρικά/εξωτερικά εκτυλισσόμενη συλλογιστική με μια εξόχως θεωρητική διεργασία^[3].  Αυτός ο συνδυασμός αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της αριστοτελικής θεωρίας περί διαλεκτικής. Το έργο, στο οποίο ο Αριστοτέλης αναπτύσσει κυρίως την εν λόγω θεωρία του, είναι τα Τοπικά, χωρίς να παραγνωρίζεται ορισμένως και το άλλο έργο του: Σοφιστικοί Έλεγχοι, όπου συζητά περισσότερο τη λειτουργική σχέση και αντίθεση σοφιστικής και διαλεκτικής υπό το πρίσμα μιας θεωρίας της αντίφασης. Στα Τοπικά πραγματεύεται τους τόπους, ήτοι «τις απόψεις, με βάση τις οποίες μπορεί να εξεταστεί ένα πράγμα»^[4]. Έτσι, οι τόποι αποτελούν, υπό ένα ευρύ πνεύμα, σχήματα εξέτασης και έρευνας ενός αντικειμένου, κατά Λόγο σχήματα που επιτρέπουν μια σφαιρική κάτοψη του αντικειμένου και μια αντίστοιχη εκδίπλωση επιχειρημάτων,  εναρμονισμένων με τις διάφορες όψεις του αντικειμένου. Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με ένα είδος διαλεκτικής, που χαρακτηρίζεται από εξωτερικούς προσδιορισμούς ανασκόπησης ή ανασκοπικής επιστροφής^[5], κάτι δηλαδή σαν την μεταστοχαστική δραστηριότητα της σκέψης στην εγελιανή θεωρία της ουσίας^[6]. Η  διαλεκτική κατανοείται ως

Kant και Hegel

          

Ο  ΚΑΝΤ, Ο  ΧΕΓΚΕΛ  ΚΑΙ  Η  ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ

Είναι αλήθεια πως η έννοια της διαλεκτικής έχει υποστεί, μέσα στην ιστορία της φιλοσοφίας, μια απείρως πολλαπλή χρήση που όχι σπάνια  περικλείει και κατάχρηση. Δεσπόζουσα ωστόσο παραμένει η εκτίμηση ότι η διαλεκτική εκφράζει τη δυνατότητα του ανθρώπου να λέγει τις έννοιες και να δια-λέγεται με αυτές. Επειδή όμως συμβαίνει οι έννοιες να αποτυπώνουν ή να απηχούν, στον ένα ή στον άλλο βαθμό,  αντικειμενικές πραγματικότητες, το διαλέγεσθαι  με έννοιες αναδύεται στην αισθητή προφάνεια του σκεπτόμενου ανθρώπου ως ένας διάλογος ανάμεσα στην εξωτερικότητα και την εσωτερικότητα, στην εαυτότητα και την ετερότητα, στο φαίνεσθαι και το Είναι· εν τέλει ανάμεσα στην ίδια τη φιλοσοφία ως αντικειμενική μέθοδο σκέψης και στην αυτo-επαλήθευσή της ως τέτοιας μεθόδου.

Αναγεννησιακή φιλοσοφία: το αιχμηρό της δόρυ

Αναγέννηση:

όψεις της κοινωνικο-πολιτικής φιλοσοφίας

§1

      Η νέα κοσμο-εικόνα της Αναγέννησης εμφανίζεται και στην κοινωνικο-πολιτική φιλοσοφία. Σημαντικά  έργα κοινωνικού και πολιτικού προβληματισμού είναι ο «Ηγεμόνας» του Ν. Machiavelli, η «Ουτοπία» του T. More, η «Νέα Ατλαντίς» του F. Bacon, η «Πολιτεία του ήλιου» του T. Campanella και ο «Λεβιάθαν» του Th. Hobbes.

     Ο «Ηγεμόνας» στοχεύει στο κέντρο της ζωής και συνδέεται με την πολύπλοκη και όχι λιγότερο διεφθαρμένη κοινωνικο-πολιτική κατάσταση στην Ιταλία της Αναγέννησης. Προσφέρει μια σύλληψη του κράτους και των πολιτικών σχέσεων, στα όρια των οποίων πρόκειται να παιχθεί εξελικτικά το πολιτικό παιχνίδι. Η εξουσία, μέσα σε αυτό το έργο, συλλαμβάνεται ως ένας σχετικός/μερικός αυτοσκοπός που οφείλει να πραγματώνεται χωρίς να υποτάσσεται σε ηθικές αξιώσεις ή αντίστοιχες αναστολές. Σε συνάφεια προς αυτό, διαγράφεται και η συμπεριφορά του κυβερνήτη.

Hegel: Φαινομενολογία του πνεύματος (10)

Γκέοργκ Χέγκελ

1770-1831

... Το αληθές ως υποκείμενο ...

§1

Διαλεκτική υπόστασης και υποκειμένου

1. Στον Πρόλογο της Φαινομενολογίας του πνεύματος γράφει ο Χέγκελ πως «το παν εξαρτάται από τούτο: να συλλαμβάνουμε και να εκφράζουμε το αληθές όχι [μόνο] ως υπόσταση, αλλά και ως υποκείμενο»[1]. Εδώ επιχειρείται μια βασική διαφοροποίηση του Χέγκελ από τον Σπινόζα, μεταξύ των άλλων.[2] Ενώ ο Σπινόζα σκέπτεται το απόλυτο/το αληθές ως υπόσταση, ο Χέγκελ το σκέπτεται εν ταυτώ ως υπόσταση και ως υποκείμενο.

B. d' Holbach: ο αυλοκόλακας και η ουσία του

Baron d' Holbach

1723-1789

Ο άνθρωπος της αυλής χτες και σήμερα

§1: Αχ, αυτός ο αυλοκόλακας! Εξακολουθούν άραγε ακόμη και σήμερα να υπάρχουν άνθρωποι που στηρίζουν τη δύναμη και την αξία της ύπαρξής τους στην αυλοκολακεία, όταν και οι πιο ενδεείς περιοχές της ανθρώπινης ύπαρξης παρουσιάζονται πολύ πλούσιες σε καλλιέργεια και γενική πρόοδο; Κι όμως! Όλη η σχηματοποίηση της προόδου σε ποσοτικά μεγέθη δεν συνιστά ευφορία της ζωής, αλλά παρακμή, εκφυλισμό της σε μια κατάσταση μηδενιστικού ολέθρου, χωρίς δυνατότητες ενός αντίρροπου κινήματος, που να ανταποκρίνεται στην αληθινή τιμή της ανθρώπινης αξίας. Κυρίαρχη παντού είναι η «αξία» του ανθρώπου της αυλής. Θα επιχειρήσουμε να απεικονίσουμε αυτόν τον τύπο ανθρώπου με βάση κάποιες θεμελιώδεις υποτυπώσεις που παρουσιάζει ο Χόλμπαχ στο δοκίμιό του: η τέχνη της κοινωνικής αναρρίχησης. Το ερώτημα που αναφύεται ευθύς εξαρχής είναι: γιατί μας ενδιαφέρει μια τέτοια απεικόνιση; Επειδή η πολιτική εξουσία και πιο ειδικά εκείνη της ελλαδικής πολιτείας βρίθει από τέτοιους ανθρώπους. Αυτές οι κατηγορίες ανθρώπων απηχούν τις αγελαίες ορδές των εντελώς-παντελώς ανυπόληπτων και ανίκανων ανθρώπων, κατά Νίτσε, που συνασπίζονται όλοι μαζί για να καταπνίξουν  όποιους και ό,τι τους υπερβαίνει σε ποιότητα, σε δημιουργία, σε ικανότητα σε δύναμη, σε προοπτική.

Νίτσε: μαζική «δημοκρατία» της σάρας και της μάρας

Νεωτερικότητα και «δημοκρατικο»-«σοσιαλιστική» φαυλότητα

§ 1

Όλη η φιλοσοφική προσπάθεια του Νίτσε συνοψίζεται στον αγώνα/πόλεμο [(Krieg)-με την ηρακλείτεια έννοια] για να βρει ο άνθρωπος την καλοκαιρία που ταιριάζει στη φύση του και την οποία έχει πρωτογενώς χάσει μέσα στους παντοειδείς μεταφυσικούς λαβύρινθους της ιστορίας. Είναι εκείνοι οι λαβύρινθοι που με τις πολύτροπες μάσκες τους ‒όπως ηθική, θεσμική εκπαίδευση, αξίες, πολιτικά κόμματα, αντίστοιχες κάστες, θρησκεία, επιστήμη, θεωρίες ισότητας/δικαιοσύνης κ.λπ.‒ έχουν φέρει στην εξουσία [=με την ευρύτερη έννοια μια καθολικής υπερίσχυσης] τις πιο αισχρές μετριότητες. Πρόκειται θεμελιωδώς για τη λεγόμενη μαζική δημοκρατία με την αντίστοιχη μαζική κουλτούρα. Συνέπεια όλων αυτών είναι να παραλύσει η εγγενής ζωτικότητα ‒ήγουν η υγιής ενόρμηση/ένστικτο‒ της ανθρώπινης ύπαρξης και να γίνει «πρότυπο» κυρίαρχης ζωής ένας νωθρός, αποβλακωμένος,  παρακμιακός τύπος μαζικού ανθρώπου, που κρύβει όλη τούτη τη σακατεμένη του δομή πίσω από τα πιο σαθρά θεωρήματα, κοινωνιολογικο-πολιτικής υφής, όπως «φιλελευθερισμός», «δημοκρατία», «σοσιαλισμός», ή φιλοσοφικο-ηθικής υφής, όπως διάφορες φιλοσοφικές θεωρίες: Καντ κ.λπ., ή ακόμη και θρησκευτικής ή επιστημονικής υφής. Το χρώμα αυτών των πολλαπλών και ατέλειωτων μεταμφιέσεων είναι ένα: Μοντερνικότητα, Νεωτερικότητα (Νίτσε, KSA 6, σ. 350-351).