Κ. Καβάφης: ... να ζουν και να μιλούν βαρβαρικά ...

Κωνσταντίνος Καβάφης

1863-1933

Γλωσσικός αφελληνισμός: βαρβαρότητα

 της Ζωής

§1

Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Ένα από τα χαρακτηριστικά στοιχεία της ποίησης του Καβάφη είναι ο Ελληνισμός. Η έννοια του Ελληνισμού, σε όλο το έργο του, χρειάζεται να κατανοείται στην πολυσημία των νοημάτων της και όχι μονοσήμαντα. Έτσι: α) σημαίνει πως το καβαφικό έργο, σχεδόν στο σύνολό του, κινείται εντός της ελληνικής ιστορίας· β) υποδηλώνει την πιο ανεκτίμητη πνευματική ολοκλήρωση για τον ποιητή και συναφώς βιώνεται από τον ίδιο ως η ύψιστη διαχρονική αρχή ή αξία της ζωής· γ) παραπέμπει στην ελληνική συνείδηση, υπό το ευρύτερο νόημα του ιστορικού Είναι και όχι με το, άμουσο-διθυραμβικό τόνο ενός κενού «πατριωτισμού»· δ) δεν σχετίζεται με κάποια περιχαράκωση σε στενά γεωγραφικά και τοπικά/τοπικιστικά όρια· ε) δεν κατονομάζει κάποια εξωτερική-σχηματική αντίθεση μεταξύ Ελληνισμού και βαρβαρισμού. Ο βαρβαρισμός, όπως θα δούμε και στο παρακάτω ποίημα, 

Προσωκρατικοί και Heidegger

Η αλήθεια χτες και σήμερα

§1. Στη φιλοσοφία της ελληνικής αρχαιότητας και πρωτίστως κατά την αρχαϊκή περίοδο, η λέξη αλήθεια αποκτά την πρωταρχική της σημασία, ως ακρυπτότητα ή εκκάλυψη, από την ετυμολογική της προέλευση: στερητικό α + ρίζα ληθ- του λανθάνω (=διαφεύγω την προσοχή κάποιου, μένω απαρατήρητος, κρυφός). Ο Σέξτος Εμπειρικός, πρώτος και μοναδικός ουσιαστικά στην ιστορία της φιλοσοφίας, αναφέρεται ρητά στην εν λόγω σημασία του αληθούς, με βάση την ετυμολογία του:

Φιλοσοφία και Λογοτεχνία

             

Για μια σύγχρονη ανάγνωση  του λογοτεχνικού κειμένου

§1

Εισαγωγικές παρατηρήσεις

     Ι. Όταν μιλάμε για λογοτεχνία η σκέψη μας πηγαίνει στην τέχνη που συνδέεται με τη γλώσσα. Η σχέση λογοτεχνίας και γλώσσας, κατά συνέπεια, αποτελεί μια πρώτη βάση για να μπορεί να προσανατολίζεται κανείς μέσα στο χώρο της λογοτεχνίας. Η γλώσσα ωστόσο δεν δημιουργείται από τη λογοτεχνία ούτε μέσα στη λογοτεχνία. Δεν παύει όμως να διαμορφώνεται στην καθημερινή της εκδοχή μέσω της λογοτεχνίας και να προσλαμβάνει μια ανάλογη αισθητική αξία. Αυτό δε σημαίνει ότι η αξία του λογοτεχνικού έργου εξαρτάται από τη γλώσσα μόνο. Αντίθετα η γλώσσα συνδιαμορφώνεται μέσα στο λογοτεχνικό έργο και από το περιεχόμενο, το οποίο καλείται να εκφράσει. Έτσι το καθολικό νόημα της λογοτεχνίας πρέπει  να αναζητείται μέσα στην καθολικότητα του περιεχομένου, η οποία αντανακλά μια πραγματικότητα που αναπαρίσταται μέσω της γλώσσας. Γι’ αυτό και η λογοτεχνία καταπιάνεται με θέματα που συγκινούν τόσο το δημιουργό όσο και τον αναγνώστη, αλλά παράλληλα έχουν ενδιαφέρον για τη ζωή του ανθρώπου και για την πνευματική του 

Fr. Kafka: Ίχνη ανα-τροπής

Φραντς  Κάφκα

1883–1924

Οι δεινοπαθούντες και οι αλυσίδες τους

§1

Τι καινούριο θα μπορούσε να αναζητήσει κανείς μέσα στο έργο του Κάφκα; Σε κάθε περίπτωση, η αξία αυτού του έργου έχει αποτιμηθεί και συνεχίζει να αποτιμάται δεόντως από την οπτική της αυστηρά λογοτεχνικής γραφής. Μέσα στην χειμαρρώδη ροή αυτής της γραφής υφαίνεται καθορισμένος χώρος του ανθρώπου που ομιλεί τη γλώσσα ενός ελευθεριακού ρομαντισμού και μιας σκεπτικιστικής δυσπιστίας απέναντι στις βολικές και όχι λιγότερο βολεματικές, αλλά και ξέπνοες ιδεολογίες της «προόδου».  Συγχρόνως, στα σπλάχνα τούτης της γραφής κυοφορούνται όχι σπάνια εκρηκτικές αντι-στάσεις λόγου «σε μια εξουσία χωρίς όρια» (Adorno). Πράγματι, ένα προσεκτικό βλέμμα διακρίνει στα περισσότερα κείμενα του Κάφκα μια δρώσα αντί–δραση σε αλυσίδες «φτιαγμένες από γραφειοκρατικά χαρτιά»· αλυσίδες, με τις οποίες δεσποτικές εξουσίες ακινητοποιούν τους ανθρώπους και τους καταδικάζουν να βασανίζονται μέσα στην υποτέλεια. Έχοντας βιώσει ο ίδιος την αυταρχική 

Αριστοτέλης: περί σολοικισμού και λεκτικής βαρβαρότητας

Τι είναι σολοικισμός;

§1

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί τη λέξη σολοικισμός, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, για να χαρακτηρίσει ορισμένα γλωσσικά λάθη, καθοριστικής σημασίας σε  σχέση με τη σωστή χρήση της ελληνικής γλώσσας.

Ι. Κατ’ αρχήν, η καταγωγή της εν λόγω λέξης ανάγεται πίσω στην πόλη Σόλοι στην Κιλικία. Όπως μας λέει ο Διογένης ο Λαέρτιος (Βιβλίο 1, 5), όταν έφυγε ο Σόλων από τον Κροίσο, πήγε στην Κιλικία και εκεί έχτισε μια πόλη, που της έδωσε το όνομά του, τους Σόλους. Εκεί εγκατέστησε έναν ορισμένο αριθμό Αθηναίων, οι οποίοι με τον καιρό ξέχασαν την αττική διάλεκτο της ελληνικής γλώσσας και μιλούσαν λανθασμένα· τότε λέχθηκε ότι «σολοικίζουν».

Descartes και Hegel: από την αυθεντία στην αυτονομία

Αμφιβολία και διαλεκτική

§1

Ποια η σημασία της αμφιβολίας; καρτεσιανώς ιδωμένη επιτρέπει στον άνθρωπο να απελευθερώνει τον λογισμό του από δόγματα, θεωρήματα, προκαταλήψεις που επιβάλλονται έξωθεν. Όποιος όμως αμφισβητεί οτιδήποτε και απροϋπόθετα απελευθερώνει πράγματι τον λογισμό του; Ασφαλώς όχι. Η αμφιβολία ως μέθοδος γίνεται βήμα απελευθέρωσης του ανθρώπινου νου, όταν χρησιμοποιείται ως συνειδητή ενέργεια απόφασης: «αποφασίζω να απαλλαγώ από τις προκαταλήψεις μου» σημαίνει πρωτίστως αποφασίζω να αρνηθώ την αρχή της αυθεντίας που υποθηκεύει την ελευθερία μου. Αυτή η αρχή είναι πάντοτε εγκατεστημένη στη ζωή μας είτε ως αυθεντία της παράδοσης, είτε ως καθολική συναίνεση είτε ως παντοδυναμία της κοινής λογικής, του κοινού νου· και όλες αυτές οι μορφές αυθεντίας εννοούνται στις πολυδαίδαλες εκδηλώσεις και εφαρμογές τους. Όταν αποφασίζω να αρνηθώ την αυθεντία σημαίνει περαιτέρω ότι αποφασίζω να εκπληρώσω έναν ανώτερο σκοπό, να κατακτήσω κάτι το διαρκές, σταθερό και αδιάψευστο, αλλά εμποδίζομαι προς τούτο από τον τρόπο που δομούν, καθιδρύουν τη σκέψη μου οι έξωθεν επιβαλλόμενες μορφές αυθεντίας.

Gadamer: Τι είναι η φιλοσοφική ερμηνευτική;

Χανς-Γκέοργκ Γκάνταμερ

1900-2002

Φιλοσοφική Ερμηνευτική:

Ενάντια στην παραμορφωμένη κατανόηση

§1

Η φιλοσοφική σκέψη του Χ.-Γκ. Γκάνταμερ είναι πλήρως συνυφασμένη με τη φιλοσοφική ερμηνευτική, έτσι όπως αποκρυσταλλώθηκε στη σύγχρονη εποχή.  Ο Γκάνταμερ διατύπωσε θεμελιωδώς τη θεωρία του για τη φιλοσοφική ερμηνευτική στο βασικό φιλοσοφικό του έργο, το λεγόμενο opus magnus, με τίτλο: Αλήθεια και Μέθοδος (Wahrheit und Methode) 1960 και με υπότιτλο: Βασικά χαρακτηριστικά μιας φιλοσοφικής ερμηνευτικής (Grundzüge einer philosophischen Hermeneutik). Καθοριστικό ρόλο για τη συνολική φιλοσοφική του εξέλιξη στα θέματα της ερμηνευτικής θεωρίας και πράξης έπαιξε η γνωριμία του με το έργο του Αριστοτέλη, εν ἔτει 1923, όταν ως μαθητής του Heidegger παρακολουθούσε σχετικό σεμινάριο του δασκάλου του με θέμα: τα Ηθικά Νικομάχεια. Πρόκειται, στ’ αλήθεια, για ένα έργο, που προσφέρει ικανή προπαιδεία γύρω από την κατανόηση και την ερμηνευτική. Η