ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ
ΚΑΙ
ΠΥΘΑΓΟΡΙΣΜΟΣ
1. Ο Πυθαγόρας καταγόταν από τη Σάμο, αλλά μετανάστευσε στην Ιταλία, κατά άλλους λόγω πολιτικών προβλημάτων, κατά άλλους μετά την περσική εισβολή, ιδρύοντας στον Κρότωνα σχολή με ημιθρησκευτικό και μυητικό χαρακτήρα. Υπό αυτή την έννοια, εκφράζει μια μετάβαση από την ιωνική σκέψη σε αυτήν της ιταλικής σχολής, αλλά επιπλέον αντιπροσωπεύει και τη μονιμότητα μυθικών και θρησκευτικών στοιχείων στη φιλοσοφική σκέψη. Είναι μια μυστηριώδης και σχεδόν θρυλική φιγούρα, που περιβάλλεται από μυστήριο ίσως λόγω των ίδιων των χαρακτηριστικών της σχολής του. Υπάρχουν εικασίες για πιθανή αιγυπτιακή επιρροή στην Πυθαγόρεια σκέψη, αφού ο Πυθαγόρας υπερασπίζεται μια ιδιαίτερη αντίληψη περί αθανασίας και μετεμψύχωσης της ψυχής. Βέβαια, αυτές οι πεποιθήσεις δεν ήταν ξένες στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο, αφού βρέθηκαν να είναι ζωντανές στην πολιτισμική παράδοση της Θράκης, στη βόρεια Ελλάδα.
2. Η Πυθαγόρεια σχολή αποτελεί μια μακρά παράδοση στην Αρχαιότητα: υφίσταται σχεδόν δέκα αιώνες, και στοχαστές που συνδέονται με αυτή την παράδοση, οι Νεοπυθαγόρειοι, απαντώνται καθ’ όλη σχεδόν την περίοδο της ελληνικής φιλοσοφίας. Είχε, ωστόσο, πολυάριθμες προεκτάσεις, που αργότερα έδειξαν να συγχέονται με τον Πλατωνισμό και τον Νεοπλατωνισμό, λόγω της διαδεδομένης πεποίθησης ή αντίληψης περί επιρροής του Πυθαγορισμού στον Πλάτωνα. Οι Πυθαγόρειοι είχαν δώσει μεγάλη σημασία στην ανάπτυξη των ελληνικών μαθηματικών, ιδιαίτερα της γεωμετρίας. Μια συνεπώς από τις κύριες συνεισφορές τους στη φιλοσοφία και την ανάπτυξη της επιστήμης βρίσκεται στη θεωρία, σύμφωνα με τη οποία ο αριθμός είναι το βασικό επεξηγηματικό στοιχείο της πραγματικότητας και μια αναλογία μπορεί να φανεί σε ολόκληρο τον κόσμο, που θα εξηγούσε την αρμονία του Πραγματικού και θα διασφάλιζε την ισορροπία του.
3. Η θεωρία της μουσικής αρμονίας αντικατοπτρίζει επίσης την πυθαγόρεια αντίληψη ότι υπάρχει μια ιδεατή αναλογία σε ολόκληρο το σύμπαν που αντανακλάται στη σύλληψη της μουσικής κλίμακας. Αυτό θα προέκυπτε από τους ήχους που εκπέμπονται από τα διάφορα τμήματα των χορδών της λύρας όταν εκτείνονται, και ο συνδυασμός αυτών των ήχων μεταξύ τους μπορεί να αντιμετωπιστεί με αρμονικό τρόπο. Γι' αυτό η μουσική αντιμετωπιζόταν, σε όλη την αρχαιότητα, ως μαθηματικός κλάδος. Αυτή η ίδια αντίληψη, που αναζητά μια γεωμετρική αρχή της αναλογίας ως αναπαράσταση της κοσμικής αρμονίας, απαντάται στην ελληνική αρχιτεκτονική, με έντονα γεωμετρικές γραμμές, στη γλυπτική της κλασικής περιόδου, όπου το ανθρώπινο σώμα αναπαρίσταται σύμφωνα με αρχές που καθορίζουν μια ιδεατή αναλογία μεταξύ του κεφαλιού, του κορμιού και των άκρων. Επίσης απαντάται ακόμη και στη γυμναστική και τη λατρεία της σωματικής διάπλασης, στην οποία ο αθλητής πρέπει να διαμορφώσει το σώμα του για να το κάνει αρμονικό, όπως ένα γλυπτό. Αυτή η αντίληψη του αριθμού ως αρχέγονου στοιχείου αντανακλάται στην τετρακτύν, ήτοι «ομάδα των τεσσάρων», που αποτελείται από τα πρώτα τέσσερα ψηφία (1, 2, 3, 4), τα οποία αθροίζονται σε δέκα (10) και μπορούν να είναι διατεταγμένα σε τριγωνικό σχήμα, συμβολίζοντας μια τέλεια σχέση.
4. Ο Πυθαγόρας θεωρείται ο πρώτος που έδωσε στη στοχαστική του δραστηριότητα το όνομα: φιλοσοφία και δεν έμεινε στο γενικό όνομα: σοφία. Είναι αυτός που έδωσε νέα ώθηση στην εδραίωση και τη συμπόρευση ή τον συνδυασμό των δυο καίριων σφαιρών: του νομοθετείν και του φιλοσοφείν, αντιστοίχως δε τόλμησε να εφαρμόσει μια συγκεκριμένη πρακτική αυτής της συμπόρευσης και να καλλιεργήσει την πίστη σε μια μελλοντική συνθήκη ανταμοιβών και τιμωριών. Όπως όμως κι αν έχει το πράγμα, οι Πυθαγόρειοι διατήρησαν αρκετά διακριτές τις δυο ως άνω σφαίρες, πολύ δε περισσότερο δεν υπέταξαν τη φιλοσοφία στη νομοθεσία αλλά κράτησαν ζωντανές τις διαφορετικές τους αρχές, έτσι ώστε να μην καθιδρυθεί ένα αδιάκριτο σύνολο ή όλο με ιεροτελεστική επικάλυψη. Η ύπαρξη του Πυθαγόρα, έτσι όπως την εξύψωσαν μεταμορφωτικά οι οπαδοί του, σύντομα απέκτησε την απροσδιοριστία του συμβόλου. Ωστόσο οι αναφορές των συγχρόνων μας καθιστούν σίγουρους για την ιστορική πραγματικότητα της.
