Ηράκλειτος: Από το Χάος στο Φάος

 

§1. Μόλις κυκλοφόρησε ένα νέο βιβλίο με τίτλο: ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ: Από το Χάος στο Φάος. Εκδόσεις Διανόηση, Αθήνα 2025 στη σειρά: Γραμματική των Φιλοσόφων. Σ’ αυτή τη σειρά εκδίδονται αφιερωματικοί τόμοι σε μεγάλους φιλοσόφους. Το ξεκίνημα έγινε με τον Ηράκλειτο. Θα ακολουθήσει ο Αριστοτέλης. Ο αφιερωματικός τόμος για τον Ηράκλειτο αποτελείται από εισαγωγή και δυο μέρη: το πρώτο μέρος περιλαμβάνει άρθρα-μελέτες για την Ηρακλείτεια σκέψη και το δεύτερο κείμενα του Ηράκλειτου, μετάφραση και φιλοσοφική τους ερμηνεία. Επιμέλεια της έκδοσης: Δημήτρης Τζωρτζόπουλος. Τα περιεχόμενα έχουν ως εξής:

Ελληνική Φιλοσοφία: Προσωκρατικοί (1)

 

 

Οι προσωκρατικές απαρχές της Ελληνικής φιλοσοφίας

                                                                   §1

Η διαλεκτική της έννοιας

Η έννοια-όρος «προσωκρατικός» αναφέρεται στην αρχαιότερη φάση της ελληνικής φιλοσοφίας (6ο και 5ο αιώνας π.Χ.) και ταυτόχρονα σε μια πολύ ετερογενή πλειάδα στοχαστών. Περιλαμβάνει, με έναν πολύ πρωτότυπο και θαυμαστό τρόπο, ένα ευρύ φάσμα θεωρήσεων τόσο από εκείνους τους στοχαστές, που προηγήθηκαν του Σωκράτη όσο και από κάποιους συγχρόνους του που δεν περιλαμβάνονται στην κλασική εποχή της ελληνικής φιλοσοφίας· σ’ αυτή δηλαδή που εκπροσωπείται από τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Κοινό εξωτερικό στοιχείο όλων αυτών των προσωκρατικών στοχαστών είναι ότι μόνο αποσπάσματα των έργων τους έχουν διασωθεί. Στους Προσωκρατικούς συναντάμε διαφορετικές κατευθύνσεις της σκέψης, κοινό χαρακτηριστικό των οποίων είναι η αναζήτηση μιας καθολικής αρχής του κόσμου και των πραγμάτων, όπως επίσης και ένα είδος διαλεκτικής αντιπαράθεσης αντιθετικών απόψεων, π.χ. Ηράκλειτος και Ελεάτες, ειδικότερα ο Παρμενίδης. Ο πρώτος πρεσβεύει την αείζωη κίνηση του Είναι, το γίγνεσθαι μέσα στο Είναι ενώ ο τελευταίος την αποκλειστική αμεταβλησία του Είναι, την ανυπαρξία γένεσης και φθοράς, πολλότητας, του γίγνεσθαι. Παρομοίως, οι ατομικοί φιλόσοφοι Λεύκιππος και Δημόκριτος με την αντίστοιχη θεωρία τους επιχειρούν να υπερβούν την αντίθεση ηρακλείτειας και ελεατικής σκέψης. Είναι επομένως φανερό ότι η προσωκρατική σκέψη ανήκει στις πιο πολύπλοκες εκφάνσεις της γενικότερης φιλοσοφικής σκέψης και η κατανόησή της προϋποθέτει συγκεκριμένη εκάστοτε γνώση και ανά-γνωση του κάθε στοχαστή. Για παράδειγμα, η λέξη-έννοια Χάος δεν είναι μονοσήμαντη. Σε κάθε προσωκρατικό στοχαστή ξεχωριστά χρειάζεται να ερμηνεύεται ανάλογα προς τη συνολική του σκέψη, γιατί μπορεί να σημαίνει αταξία, αρρυθμία, κενότητα, κρυπτότητα, σφαιρική περιχαράκωση κ.λπ.

Τι είναι η Ορφική Διδασκαλία;

 

Ορφέας-Ορφισμός

 

Το Χάος και ο Φάνης

 

§1

 Ποιος ήταν ο Ορφέας; Σύμφωνα με το μύθο, ήταν ένας διάσημος τραγουδιστής που τα τραγούδια του μάγευαν ακόμη και δέντρα, βράχους και άγρια ζώα. Θεωρούνταν ο αρχαιότερος ποιητής και τραγουδιστής, ο εφευρέτης της μουσικής και του εξάμετρου. Όταν η νεαρή σύζυγός του Ευρυδίκη πέθανε από δάγκωμα φιδιού, την έφερε πίσω από τον Κάτω Κόσμο με την άδεια του θεού Άδη, τον οποίο ήξερε να συγκινεί με τους θρήνους του· επειδή όμως την αναζήτησε παράνομα, του την πήραν ξανά μακριά. Ο Ορφισμός ήταν μια μυστική διδασκαλία (μυστήρια σε σύστημα από Ορφικούς θεολόγους. Αργότερα αναδιαμορφώθηκε από τους νεότερους, επίσης Θρακικούς, σε λατρεία του Διονύσου· στην πορεία έγινε πολύ πιο  εκστατική, αλλά ακριβώς εξαιτίας αυτού απέκτησε μεγάλη φήμη.

Αριστοτέλης: Περί του Βίου και του Έργου του (2)

 

ΑΡΙΣΤΟΤΈΛΗΣ

384–322/21 π.Χ.

Βίος και Έργο

[συνέχεια]

ΤΟ ΕΡΓΟ

 §1. Τα έργα του Αριστοτέλη τα ταξινόμησε και τα εξέδωσε εκ νέου ο Ανδρόνικος ο Ρόδιος, περίπου το 30 π.Χ., στη Ρώμη ή στην Αθήνα. Πρόκειται για ένα μνημειώδες επίτευγμα, με οδηγό το οποίο ακολούθησαν κι όλες οι μεταγενέστερες εκδόσεις του συνολικού έργου του Αριστοτέλη, φιλολογικά άρτια προσεγμένες ως προς τον ακριβέστερο καθορισμό των ορίων της γνησιότητας των κειμένων και των μεταγενέστερων επεμβάσεων. Τα έργα του Αριστοτέλη μπορούν να χωριστούν σε δυο κατηγορίες: εξωτερικά έργα, που προορίζονται για δημοσίευση, και εσωτερικά ή ακροαματικά έργα, που προορίζονται αποκλειστικά για τους σπουδαστές της σχολής. Από τα πρώτα, ελάχιστα σώζονται, μερικοί τίτλοι διαλόγων και μερικά αποσπάσματα ενός προτρεπτικού λόγου για τη φιλοσοφία (Προτρεπτικός) και των διαλόγων Εύδημος ή Περί Ψυχής και Περί Φιλοσοφίας. Στην ουσία αυτά τα γραπτά γενικά ανήκουν σε μια πρώιμη φάση της αριστοτελικής σκέψης, στην περίοδο της παραμονής του στη σχολή του Πλάτωνα ή της πρώτης του διδασκαλίας στην Άσσο και τη Μυτιλήνη. Αντίθετα, το σύνολο των γραπτών του που προοριζόταν για τη σχολή έχει διασωθεί σχεδόν ολόκληρο.

Αριστοτέλης: περί του Βίου και του Έργου του (1)

                                    ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

384–322/21 π.Χ. 

 

ΒΙΟΣ  ΚΑΙ  ΕΡΓΟ

Ι. ΒΙΟΣ

 

§1. Ένα από τα πιο θεμελιώδη έργα του Αριστοτέλη, τα Μετά τα Φυσικά, αρχίζει ως εξής:

 «Πάντες ἄν­θρω­ποι τοῦ εἰ­δέ­ναι ὀ­ρέ­γον­ται φύ­σει. ση­μεῖ­ον δ' ἡ τῶν αἰ­σθή­σε­ων ἀ­γά­πη­σις· καὶ γὰρ χω­ρὶς τῆς χρε­ί­ας ἀ­γα­πῶν­ται δι' αὑ­τάς, καὶ μά­λι­στα τῶν ἄλ­λων ἡ διὰ τῶν ὀμ­μά­των= Όλοι οι άνθρωποι, εκκινώντας από τη φύση της ουσίας τους, επιθυμούν να γνωρίζουν· απόδειξη γι’ αυτό είναι η χαρακτηριστική αγάπη που έχουμε για τις αισθήσεις· για­τί, α­νε­ξάρ­τη­τα α­πό τη χρη­σι­μό­τη­τά τους, μας εί­ναι αγαπητές οι ί­δι­ες οι αι­σθή­σεις, και πε­ρισ­σό­τε­ρο α­π’ ό­λες η αί­σθη­ση της ό­ρα­σης».

Nietzsche: ο θεός είναι νεκρός

 

Φρίντριχ Νίτσε

1844–1900

 

Πού είναι ο θεός;

§1. Είναι πολύ συνηθισμένο για την πλειονότητα του κοινού νου, γι’ αυτούς δηλαδή που περιορίζουν τη σκέψη τους στα όρια της ιδιωτικής γνώμης σύμφωνα με τον Ηράκλειτο, να απομονώνει ορισμένες διατυπώσεις ή ρήσεις από μεγάλους φιλοσόφους και να επιχειρεί, με περισσή αυταρέσκεια, να κατανοήσει το σύνολο της σκέψης του ενός ή του άλλου στοχαστή. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τη σκέψη του Νίτσε: απομονώνονται κάποιες διατυπώσεις του για το θάνατο του θεού –ιδιαίτερα τέτοιες σαν τη φράση «ο θεός είναι νεκρός»- και συνάγονται λαθεμένα συμπεράσματα σχετικά με τα απώτερα νοήματα της περί θεού θεωρίας του. Ανάλογα δε και με την εποχή εδραιώνονται και ως μεγάλο στοχαστικό επίτευγμα, ενώ επί της ουσίας πρόκειται για ένα άκρως υποβαθμισμένο πολιτιστικό αγαθό. Συνέπεια μιας τέτοιας μεθόδευσης είναι το γεγονός ότι η μονοδιάστατη αξιοποίησή τους για μια αθεϊστική ατζέντα αλλοιώνει τις προθέσεις του Νίτσε περί θανάτου του θεού στην ίδια αναλογία με τη δογματική/σκοταδιστική αντίδραση σε αυτές. Παράλληλα χρειάζεται να λαμβάνεται υπόψη ότι σημαντικό ρόλο στη σημασιολογική καταστροφή και την πολιτισμική απονέκρωση της έννοιας του Θεού έπαιξαν η ιστορικο-φιλολογική κριτική της Βίβλου, η ριζοσπαστική λογοτεχνία του Διαφωτισμού και η θεωρητικο-ιστορική ερμηνευτική κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, όπως και οι κοινωνικές θεωρητικές αντιλήψεις του φιλελευθερισμού, του θετικισμού και του σοσιαλισμού.

Hegel: Πώς νοείται η Γνώση και η σχέση Γνώσης;

 

                                                    HEGEL

1770–1831

                                           ΓΝΩΡΙΖΕΙΝ–ΓΝΩΣΗ

                                          Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

 

1.     Ο Χέγκελ διακρίνει συνήθως, μέσα στα κείμενά του, το γνωρίζειν (γερμανικά: Erkennen) από τη γνώση (γερμανικά: Wissen): γνωρίζειν και γνώση αλληλοσυνδέονται, αλλά δεν ταυτίζονται. Γνωρίζω ένα αντικείμενο με την έννοια του Erkennen σημαίνει γνωρίζω ή έχω γνώση κατά ένα διαμεσολαβημένο τρόπο. Το Erkennen κατανοείται ως διαδικασία, κίνηση, σχέση γνώσης,  

2.     Η φύση του γνωρίζειν συνυφαίνεται ουσιαστικά με την βαθύτερη επιδίωξη του Χέγκελ να ανυψώσει τη φιλοσοφία σε επιστήμη. Δομεί και εκφράζει τον προγραμματικό λόγο αυτής της φιλοσοφίας και συναφώς στρέφεται ενάντια στον φορμαλισμό που συλλαμβάνει το απόλυτο ως μια κενή περιεχομένου μορφή ή άμεσα, όπου όλες οι αγελάδες είναι μαύρες. Βάση για την κατανόηση της φύσης του γνωρίζειν αποτελεί η περίφημη ρήση του Προλόγου της Φαινομενολογίας: «να συλλάβουμε και να εκφράσουμε το αληθές όχι ως υπόσταση, αλλά εξίσου και ως υποκείμενο». Το να συλλαμβάνουμε εννοιολογικά το αληθές ή το απόλυτο ως υποκείμενο σημαίνει να γνωρίζουμε ότι αυτό έχει τη φυσιογνωμία της υποκειμενικότητας.