M. Heidegger: Η πολιτική ως πόλεμος

 

Μάρτιν Χάιντεγκερ

1889–1976

                         Η ουσία της πολιτικής ως αρχέγονος αγώνας

1. Κάθε μεγάλη φιλοσοφία έχει σύμφυτο τον πολιτικό της χαρακτήρα. Αυτό παρατηρούμε να ισχύει ιστορικά σε όλους σχεδόν τους σπουδαίους φιλοσόφους, όπως είναι ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Λοκ, ο Σπινόζα, ο Χέγκελ κ.λπ. Κάτι παρόμοιο ισχύει και στην περίπτωση του Χάιντεγκερ. Η σκέψη του διακρίνεται για τη μοναδική της βαθύτητα και αληθινότητα, διότι πρωτίστως είναι πολιτική σκέψη. Κάποιες επιπόλαιες-επιφανειακές προσεγγίσεις της σκέψης του ταυτίζουν τον πολιτικό χαρακτήρα της τελευταίας με τη σύντομη, αλλά αμήχανη εμπλοκή του φιλοσόφου στην πρυτανεία του πανεπιστημίου του Freiburg κατά το 1933, υπό το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς. Ωστόσο, η αλήθεια δεν είναι τόσο επιφανειακή, με δεδομένο ότι η πολιτική σκέψη του Χάιντεγκερ είναι πολεμική με το νόημα του Ηράκλειτου: «πόλεμος πατήρ πάντων …», δηλαδή αγώνας (Kampf), σύγκρουση, αντιπαράθεση για την επικράτηση του κόσμου ως ευταξίας, ως αρμονίας των αντιθέτων. Με αυτόν τον πόλεμο και μόνο με αυτόν, τα πάντα εκ-τίθενται στο φως, εξ-έρχονται σε φανέρωση, εντάσσονται εκεί που ανήκουν: στο ξέφωτο της Πολιτείας. Εδώ τότε το παν είναι πολιτικό, όχι επειδή σχετίζεται με άεργους πολιτικούς ή οιονδήποτε ακίνδυνο πολιτικό ακτιβισμό, αλλά επειδή ενδημεί στο πιο πάνω ξέφωτο και εξ-ίσταται στην επικινδυνότητα του Είναι του, προκειμένου να συμβεί ιστορία. Και ιστορία συμβαίνει με όλα τα καθεστώτα, γιατί φαινομενικά μπορεί να διαφέρουν, ας πούμε, η «δημοκρατία», η «σοσιαλδημοκρατία», ο «σοσιαλισμός», ο «εθνικοσοσιαλισμός», ο «κομμουνισμός» κ.λπ., αλλά στην πράξη όλα έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: δεν παύουν να είναι καθεστώτα, δηλαδή, λιγότερο ή περισσότερο ολοκληρωτικές εξουσίες, που δομούν την ιεραρχική τους ηγεμονία στη βάση εικονικής, συναισθηματικής επίκλησης του «λαού» [=όλα γίνονται στο όνομα και για το συμφέρον του «λαού»], επί της ουσίας όμως τον περιθωριοποιούν άσπλαχνα.

Fr. Schleiermacher: τι είναι η ερμηνευτική;

 

FRIEDRICH  SCHLEIERMACHER

1768-1834

 

Friedrich Schleiermacher:

πώς κατανοείται η κατανόηση; 

 

     Τι είναι αυτό που προσδιορίζει κατά κύριο λόγο τον Schleiermacher ως στοχαστή; Είναι η πρωτοποριακή του σκέψη ως προς τη σύγχρονη θεολογία, μεταξύ άλλων,  και ως προς την ερμηνευτική. Θεολογία και ερμηνευτική δεν αποτελούν δυο απόλυτα αυτόνομες περιοχές της σκέψης[1], αλλά μια πολύπλοκη σχέση, στο πλαίσιο της οποίας ερμηνεία και κατανόηση κατέχουν εξέχουσα θέση: αν η ερμηνεία, για τον Schleiermacher, είναι, κατά κάποιο τρόπο, ένα είδος αγγέλματος, αποκάλυψης εν γένει του Πράγματος και προηγείται της κατανόησης, η κατανόηση είναι τέχνη, με την έννοια της ελληνικής λέξης «τέχνη», δηλαδή νοείται ως μια ξεχωριστή δεξιότητα, πρακτική, τεχνική ικανότητα και όχι ως μια μορφή καλλιτεχνικής δραστηριότητας ή πρακτικής. Κατά τον αυτό τρόπο και η ερμηνεία είναι τέχνη/τεχνική, για την οποία η κατανόηση δεν είναι κάτι παράπλευρο μέσα στο Όλο της κατά Schleiermacher ερμηνευτικής, αλλά τείνει να ανιχνεύεται, κατά την ουσία της, στην περιοχή της μεθόδου και έτσι να επιτελεί καθοριστικό έργο στο επίπεδο της διερεύνησης του λόγου/των λόγων, για τον οποίο/για τους οποίους κάτι κατανοείται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Τι είναι λοιπόν, σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, η ερμηνευτική του Schleiermacher; Είναι μια θεωρία της τέχνης [=μια τεχνική θεωρία (Kunstlehre)] της κατανόησης. Σύμφωνα με τούτη τη θεωρία, η κατανόηση δεν είναι κλειστή και αποκλειστική ενέργεια για την παραγωγή νοήματος, αλλά διανοίγεται διαρκώς στο  πεδίο της κριτικής. Τι σημαίνει τούτο; Σημαίνει πώς καθιστά δυνατή την κριτική, ανοίγει τη σκέψη στην τελευταία, την καθιστά κριτική σκέψη, κριτικό λόγο, ενώ συγχρόνως υπόκειται στην εν λόγω κριτική, εξαρτάται απ’ αυτήν: το τι και το πώς κάτι γίνεται κατανοητό δεν είναι μια αυτονόητη πράξη, άμεσα εφαρμόσιμη, αλλά προϋποθέτει τη φανέρωση, την αποκάλυψη αυτού του τι και του πώς. Τούτη η αποκάλυψη συμβαίνει με την ερμηνεία:

Hegel: Διαλεκτική του Συγκεκριμένου

 

G. HEGEL

1770–1831

 

Από το Αφηρημένο στο Συγκεκριμένο

 

§1. Συμβαίνει στην καθημερινή μας ζωή να γίνεται συχνά λόγος για το Αφηρημένο και το Συγκεκριμένο. Είναι θεμιτός ένας τέτοιος λόγος, γιατί οι έννοιες του Αφηρημένου και του Συγκεκριμένου αποτελούν συστατικά γνωρίσματα του τρόπου, με τον οποίο εκτυλίσσεται ο κόσμος και ολόκληρη η ανθρώπινη ζωή. Αυτός ο τρόπος, ως τρόπος εξέλιξης του συμπαντικού κόσμου και του ανθρώπινου ατόμου, έχει αντικειμενικό χαρακτήρα, δηλαδή είναι εγγενώς συνυφασμένος με την ως άνω εξέλιξη. Το ζητούμενο, κατ’ αυτό το πνεύμα, είναι πώς το εκάστοτε ενικό άτομο συλλαμβάνει η κατανοεί αυτόν τον τρόπο σκέψης. Ποιος είναι πιο ειδικά αυτός ο αντικειμενικός τρόπος σκέψης, πέραν οποιασδήποτε υποκειμενικής γνώμης; Είναι η μέθοδος, η διαλεκτική μέθοδος που διέπει τα πάντα. Όταν λοιπόν ο Χέγκελ επιχειρεί να συλλάβει τη σχέση Αφηρημένου-Συγκεκριμένου, τη συλλαμβάνει διαλεκτικά.

Fr. Nietzsche: ο Μηδενισμός ως πόλεμος όλων εναντίον όλων

 

                                          Φρίντριχ Νίτσε

1844-1900

 

Νίτσε: πώς νοείται ο μηδενισμός στη ζωή μας;

 

§1 Είναι αλήθεια πως με την έννοια του μηδενισμού έχει συνδεθεί στις εποχές μας κατά πρώτο λόγο το όνομα του Νίτσε. Δεν είναι λίγοι εκείνοι οι ερμηνευτές που βλέπουν στον λόγο του ακαταμάχητου αυτού φιλοσόφου μια οξύτατη διατύπωση της μηδενιστικής προοπτικής και με μια απερίγραπτη ελαφρότητα του νου τους του αποδίδουν δικές τους παρερμηνείες. Σύμφωνα με αυτούς, ο Νίτσε είναι κήρυκας του ολέθρου, γι’ αυτό και σε όλο του σχεδόν το έργο μιλάει για την έλλειψη νοήματος της ύπαρξης και για την εκ-μηδένιση κάθε αξίας ή νοήματος που προέρχεται από τα διάφορα φιλοσοφικά αλλά και θεολογικά ιδεώδη ή από αντίστοιχες διδασκαλίες. Οι αντιλήψεις του Νίτσε για τον Μηδενισμό είναι εντελώς διαφορετικές. Ποτέ δεν τον συνέδεσε με μια χρονικά περιοδική κατάσταση πραγμάτων, μονοσήμαντα είτε αρνητική είτε θετική, είτε ψευδή είτε αληθινή.  Τον αντιμετώπισε ως ιστορικό φαινόμενο, γιατί ο μηδενισμός εν γένει έχει ιστορία και δεν είναι μια μυθοπλαστική αοριστολογία. Γι’ αυτό και έστρεψε όλο του το φιλοσοφικό Είναι στην υπέρβαση του Μηδενισμού ως ιστορικού φαινομένου.

Ηράκλειτος: Από το Χάος στο Φάος

 

§1. Μόλις κυκλοφόρησε ένα νέο βιβλίο με τίτλο: ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ: Από το Χάος στο Φάος. Εκδόσεις Διανόηση, Αθήνα 2025 στη σειρά: Γραμματική των Φιλοσόφων. Σ’ αυτή τη σειρά εκδίδονται αφιερωματικοί τόμοι σε μεγάλους φιλοσόφους. Το ξεκίνημα έγινε με τον Ηράκλειτο. Θα ακολουθήσει ο Αριστοτέλης. Ο αφιερωματικός τόμος για τον Ηράκλειτο αποτελείται από εισαγωγή και δυο μέρη: το πρώτο μέρος περιλαμβάνει άρθρα-μελέτες για την Ηρακλείτεια σκέψη και το δεύτερο κείμενα του Ηράκλειτου, μετάφραση και φιλοσοφική τους ερμηνεία. Επιμέλεια της έκδοσης: Δημήτρης Τζωρτζόπουλος. Τα περιεχόμενα έχουν ως εξής:

Ελληνική Φιλοσοφία: Προσωκρατικοί (1)

 

 

Οι προσωκρατικές απαρχές της Ελληνικής φιλοσοφίας

                                                                   §1

Η διαλεκτική της έννοιας

Η έννοια-όρος «προσωκρατικός» αναφέρεται στην αρχαιότερη φάση της ελληνικής φιλοσοφίας (6ο και 5ο αιώνας π.Χ.) και ταυτόχρονα σε μια πολύ ετερογενή πλειάδα στοχαστών. Περιλαμβάνει, με έναν πολύ πρωτότυπο και θαυμαστό τρόπο, ένα ευρύ φάσμα θεωρήσεων τόσο από εκείνους τους στοχαστές, που προηγήθηκαν του Σωκράτη όσο και από κάποιους συγχρόνους του που δεν περιλαμβάνονται στην κλασική εποχή της ελληνικής φιλοσοφίας· σ’ αυτή δηλαδή που εκπροσωπείται από τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Κοινό εξωτερικό στοιχείο όλων αυτών των προσωκρατικών στοχαστών είναι ότι μόνο αποσπάσματα των έργων τους έχουν διασωθεί. Στους Προσωκρατικούς συναντάμε διαφορετικές κατευθύνσεις της σκέψης, κοινό χαρακτηριστικό των οποίων είναι η αναζήτηση μιας καθολικής αρχής του κόσμου και των πραγμάτων, όπως επίσης και ένα είδος διαλεκτικής αντιπαράθεσης αντιθετικών απόψεων, π.χ. Ηράκλειτος και Ελεάτες, ειδικότερα ο Παρμενίδης. Ο πρώτος πρεσβεύει την αείζωη κίνηση του Είναι, το γίγνεσθαι μέσα στο Είναι ενώ ο τελευταίος την αποκλειστική αμεταβλησία του Είναι, την ανυπαρξία γένεσης και φθοράς, πολλότητας, του γίγνεσθαι. Παρομοίως, οι ατομικοί φιλόσοφοι Λεύκιππος και Δημόκριτος με την αντίστοιχη θεωρία τους επιχειρούν να υπερβούν την αντίθεση ηρακλείτειας και ελεατικής σκέψης. Είναι επομένως φανερό ότι η προσωκρατική σκέψη ανήκει στις πιο πολύπλοκες εκφάνσεις της γενικότερης φιλοσοφικής σκέψης και η κατανόησή της προϋποθέτει συγκεκριμένη εκάστοτε γνώση και ανά-γνωση του κάθε στοχαστή. Για παράδειγμα, η λέξη-έννοια Χάος δεν είναι μονοσήμαντη. Σε κάθε προσωκρατικό στοχαστή ξεχωριστά χρειάζεται να ερμηνεύεται ανάλογα προς τη συνολική του σκέψη, γιατί μπορεί να σημαίνει αταξία, αρρυθμία, κενότητα, κρυπτότητα, σφαιρική περιχαράκωση κ.λπ.

Τι είναι η Ορφική Διδασκαλία;

 

Ορφέας-Ορφισμός

 

Το Χάος και ο Φάνης

 

§1

 Ποιος ήταν ο Ορφέας; Σύμφωνα με το μύθο, ήταν ένας διάσημος τραγουδιστής που τα τραγούδια του μάγευαν ακόμη και δέντρα, βράχους και άγρια ζώα. Θεωρούνταν ο αρχαιότερος ποιητής και τραγουδιστής, ο εφευρέτης της μουσικής και του εξάμετρου. Όταν η νεαρή σύζυγός του Ευρυδίκη πέθανε από δάγκωμα φιδιού, την έφερε πίσω από τον Κάτω Κόσμο με την άδεια του θεού Άδη, τον οποίο ήξερε να συγκινεί με τους θρήνους του· επειδή όμως την αναζήτησε παράνομα, του την πήραν ξανά μακριά. Ο Ορφισμός ήταν μια μυστική διδασκαλία (μυστήρια σε σύστημα από Ορφικούς θεολόγους. Αργότερα αναδιαμορφώθηκε από τους νεότερους, επίσης Θρακικούς, σε λατρεία του Διονύσου· στην πορεία έγινε πολύ πιο  εκστατική, αλλά ακριβώς εξαιτίας αυτού απέκτησε μεγάλη φήμη.