Πλάτων: Α-φιλοσοφία και πολιτική Ακολασία

 

ΠΛΑΤΩΝ

   427-347 π.Χ.

 

Ἀφιλοσοφία  και πολιτικοί κηφήνες

 

§1

 

Ι. Ανάμεσα στους εκατόν ογδόντα περίπου ορισμούς –184 για την ακρίβεια– σχετικά με διάφορες έννοιες της πλατωνικής φιλοσοφίας απαντά και ένας ορισμός για την αφιλοσοφία. Τι είναι όμως οι όροι; Είναι ένα είδος φιλοσοφικού λεξικού με ορισμούς εννοιών της πλατωνικής φιλοσοφίας. Θεωρείται το αρχαιότερο λεξικό, του οποίου η σύνταξη αποδίδεται στον Σπεύσιππο, μαθητή του Πλάτωνος και διάδοχό του στην Ακαδημία. Με τους όρους μπορεί κανείς να έχει μπροστά του θεμελιώδεις αρχές και θέσεις της πλατωνικής φιλοσοφίας, έτσι όπως τις συναντάμε στα μεγάλα θεωρητικά του έργα.

Im. Kant: Τι σημαίνει: να προσανατολιζόμαστε στη σκέψη;

 

Ιμμάνουελ Καντ

(1724-1804)

Πώς νοείται ο προσανατολισμός στη σκέψη;

 1. Αυτές τις ημέρες κυκλοφόρησε ένα νέο βιβλίο μου από τις εκδόσεις Ηριδανός. Ο τίτλος του είναι: Ιμμάνουελ Καντ, Τι σημαίνει: να προσανατολιζόμαστε στη σκέψη; Εισαγωγή-μτφρ.-σχόλια Δημ. Τζωρτζόπουλος. Πρόκειται για ένα σύντομο αλλά πολύ σημαντικό δοκίμιο του Καντ της ύστερης φάσεως, όπου παρουσιάζεται περιεκτικά ο πυρήνας της κύριας σκέψης του και δη της θεμελιώδους φιλοσοφίας του για τον καθαρό Λόγο. Στη συνέχεια παρατίθενται κάποια αποσπάσματα από την εισαγωγή του μεταφραστή:

Αισχύλος: Λόγος και Πράξη στον Προμηθέα Δεσμώτη

 

ΑΙΣΧΥΛΟΣ

(525 ή 524 π.Χ–456 π.Χ)

 

Ο Προμηθέας ως διαχρονικός λυτρωτής της ανθρωπότητας

§1. Η ζωτική πραγματικότητα του βίου της αρχαιοελληνικής πολιτείας, και πιο συγκεκριμένα της πολιτείας των Αθηνών χαρακτηριζόταν, μεταξύ άλλων, από την σχεδόν απόλυτη κυριαρχία του πολιτικο-ρητορικού λόγου, δυνάμει του οποίου η πολιτική κοινότητα μπορούσε να καθιδρύσει, με ελεύθερη προαίρεση, τις θεμελιακές της ρίζες, τη μια ή την άλλη συγκεκριμένη μορφή της ύπαρξής της και τις προς τα έξω επιλογές δράσης της. Η κυριαρχία του πολιτικού-ρητορικού λόγου δεν αφορούσε μόνο τον δημόσιο λόγο και διά-λογο, αλλά και τον ίδιο τον φιλοσοφικό και ποιητικό λόγο. Με βάση το πνεύμα αυτής της κυριαρχίας, πώς νοείται ακριβέστερα αυτός ο λόγος; Ο λόγος νοείται εν ταυτώ ως λογισμός και γλώσσα και όχι ως μια γνώση ή λεκτικό όργανο για την απόκτηση γνώσης γύρω από τη φύση των όντων. Αυτός ο λόγος φαίνεται, υπό μια πρώτη θεώρηση, να μη διαφέρει από εκείνον της σοφιστικής ρητορικής, από τον λόγο δηλαδή των σοφιστών. Ωστόσο, ιδωμένος πιο σφαιρικά, υπερβαίνει τον τελευταίο και συναντιέται με τον γενικό φιλοσοφικό λόγο και δη αυτόν της φιλοσοφικής ρητορικής, όπως τον συλλαμβάνει ο Πλάτων στο έργο του: Φαίδρος, ήτοι ως λόγος που ακουμπά στην ψυχή του ακροατή ή αναγνώστη και διαυγάζει τον ψυχικό-πνευματικό του κόσμο. Ένας τέτοιος λόγος δεν μπορεί να είναι παραπλανητικός· απεναντίας ενσαρκώνει την επίτευξη μιας διυποκειμενικής κατανόησης, ως ικανής προϋπόθεσης αλλά και ως προωθητικής δύναμης για τη δημιουργία μιας ανθρώπινης οργάνωσης της ζωής και μιας αρμονικής συνύπαρξης πολιτικής κοινότητας και ατομικότητας. Η συνεκτική ισχύς αυτής της συνύπαρξης ερείδεται στην πρακτική συγκρότηση κοινότητας ιδεών και ιδανικών, η οποία διαρκώς ανανεώνεται.

Ποιος είναι ο Martin Heidegger;

Martin Heidegger

1889-1976

 

 Ο Φιλόσοφος και ο πολεμικός του Αγώνας για μια αυθεντική ύπαρξη

§1. Ποιος είναι ο Χάιντεγκερ; Είναι ο μεγαλύτερος φιλόσοφος της εποχής μας. Η φιλοσοφία του περιμένει από τους αναγνώστες να είναι αυθεντικοί και απαιτητικοί. Τούτο σημαίνει να είναι αληθινοί φίλοι της σκέψης, ακούραστοι οδοιπόροι στο μονοπάτι του Είναι, γνήσιοι οραματιστές. Ο Χάιντεγκερ άνοιξε τον δρόμο σε μια σκέψη που δεν αποτελεί απλώς ένα αντικείμενο μελέτης, αλλά είναι η διηνεκής προσπάθεια να βλέπει κανείς τον κόσμο με άλλα μάτια. Η στοχαστική του βλέψη είναι να μας κάνει να νιώθουμε έκπληκτοι με τον πλούτο και το μεγαλείο αυτού που υπάρχει. Η φιλοσοφία γεννιέται από την επιθυμία να κάνουμε ερωτήσεις και να προσπερνάμε τις προκατασκευασμένες απαντήσεις που πάντα μας επαναλαμβάνονται. Έτσι μας επιτρέπει να αντικρίζουμε τον κόσμο με την αυθεντικότητα ενός παιδιού. Αυτή η συγκεκριμένη φιλοσοφία είναι το σημείο αναφοράς όλης της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας του 20ού αιώνα, ακόμη δε κι αυτής της νέας χιλιετίας. Πολύ νέος ο Χάιντεγκερ, χωρίς να έχει εκδώσει ακόμη κανένα ουσιώδες βιβλίο, θεωρήθηκε ο «μυστικός βασιλιάς» της γερμανικής φιλοσοφίας. Είναι ένας ακατάβλητος μαχητής της σκέψης, πρόθυμος να πολεμήσει στην πρώτη γραμμή αναζητώντας μια αυθεντική ύπαρξη, χωρίς να επηρεαστεί από διάφορες επιθέσεις λαθεμένων εκτιμήσεων ή ιδεολογικής φόρτισης απόψεων για υποτιθέμενες πολιτικές του επιλογές.

Αριστοτέλης: Τι είναι η Ἕξις;

 

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

384 π.Χ.–322 π.Χ.

 

Πώς κατανοείται η έννοια:

Ἕξις [= Κατοχή, Συνήθεια- Habitus];

 

 

1. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η συγκεκριμένη έννοια υποδηλώνει

«ένα είδος ενέργειας του κατόχου και του κατεχομένου, κάτι σαν πράξη ή κίνηση (γιατί όταν ένα πράγμα φτιάχνει και το άλλο φτιάχνεται, τότε υπάρχει η ποίηση, δηλαδή η ενέργεια της κατασκευής μεταξύ τους. Παρόμοια και σ’ αυτόν που είναι κάτοχος ενός ενδύματος και στο ένδυμα, του οποίου είναι κάτοχος, υπάρχει κατοχή (ἕξις)» (Μετά τα Φυσικά 1022b 4-8).

Μάρκος Αυρήλιος: Ο Εαυτός ως Πηγή θείου Λόγου

 

Μάρκος Αυρήλιος

121-180 μ. Χ 

§1. Από το 161-180 μ.Χ ήταν αυτοκράτορας της ρωμαϊκής κοσμοκρατορίας. Κατ’ αυτή την ιστορική εποχή γίνονται μεγάλες κοσμογονικές αλλαγές σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής. Η Ρώμη είναι το κέντρο του κόσμου και των πιο διαφορετικών φιλοσοφικών ρευμάτων, όπως ήταν παλαιότερα η Αθήνα. Κυρίαρχο φιλοσοφικό ρεύμα είναι ο Στωικισμός, ο οποίος δεν είναι δημιούργημα της συγκεκριμένης εποχής, αλλά αποτελεί συνέχεια του Στωικισμού, που ξεκίνησε με τη σχολή που ίδρυσε στην Αθήνα ο Ζήνων από το Κίτιον της Κύπρου και ο οποίος ήκμασε στα τέλη του τέταρτου και τις αρχές του τρίτου π.Χ. αιώνος. Θεμελιώδης αρχή αυτού του σημαντικού φιλοσοφικού ρεύματος είναι η απάθεια ως τρόπος του ανθρώπου να αντιμετωπίσει τα άγρια κύματα της ζωής και γενικότερα την γεμάτη περιπέτεια βιοπορεία του. Ως προς την ουσία της απάθειας πρόκειται για τη γαλήνη και την ηρεμία που υπαγορεύει στην ψυχή ο εσωτερικός μας Λόγος, ο οποίος είναι το ένθεο όλων ημών· πρόκειται δηλαδή για τη γαλήνη και την ηρεμία ως στάση ζωής, η οποία (στάση) επιτρέπει στην ψυχή να μην υποτάσσεται στις λογικές των πραγμάτων, που δεν την εγγίζουν, δεν της ιδιάζουν διόλου.

Nietzsche: αυτοκαταστροφή του ανθρώπου & ανάδυση του υπερ-ανθρώπου

 

Φρίντριχ Νίτσε

1844–1900

 

ΕΤΣΙ ΜΙΛΗΣΕ Ο ΖΑΡΑΤΟΎΣΤΡΑ

Πρόλογος: Ενότητα 1

Ο σοφός ερημίτης κατεβαίνει στους ανθρώπους

 

    Παρακάτω αναλύεται η ενότητα 1 του Προλόγου, με την οποία αρχίζει ο Ζαρατούστρα του Νίτσε. Σε τούτη την ενότητα, σ’ αυτό το πρώτο τμήμα, συνοψίζονται πολλές από τις βασικές εικόνες, έννοιες και σχέσεις εννοιών του υπό συζήτηση βιβλίου, οι οποίες δείχνουν να παρουσιάζονται ως ζεύγη εννοιών: ήλιος και γη, επιφάνεια και βάθος, φως και σκοτάδι, αετός και φίδι, κοιλάδες και βουνά. Ένα άλλο επίσης τέτοιου είδους ζεύγος είναι και το πηγαίνειν πάνω και κάτω. Είναι αυτό που αποτελεί βασικό δομικό στοιχείο της ενότητας 1. Τι μαθαίνουμε λοιπόν, κατ’ αρχήν, για τον Ζαρατούστρα; Πως σε ηλικία τριάντα χρόνων εγκαταλείπει τον τόπο του, την πατρίδα του και ανεβαίνει ψηλά στα βουνά:

Πλάτων: Πώς η Γνώση εκμηδενίζει τη θρησκοληψία;

 

ΠΛΑΤΩΝ

Το έργο του:

Ευθύφρων και η Ιδέα του Όσιου

[Η απαρχή της θεωρίας των Ιδεών]

 

     §1. Ο Ευθύφρων ανήκει στους πρώιμους διαλόγους του Πλάτωνος, στους λεγόμενους Σωκρατικούς. Ανήκει κυριολεκτικά στη φλέβα των απορητικών διαλόγων, με τους οποίους διεξάγεται διαλογικά η φιλοσοφική αναζήτηση γενικώς, για την οποία μιλάει ο Σωκράτης στην Απολογία. Από την πλευρά των προθέσεων του Πλάτωνος που έγραψε το παρόν έργο, ο Ευθύφρων συνιστά, μεταξύ των άλλων, κι ένα έργο καθαρά απολογητικό σχετικά με σημαντικά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων  των άδικων κατηγοριών ενάντια στον Σωκράτη αλλά και της θρησκοληψίας από τους συκοφάντες του μεγάλου δασκάλου του Πλάτωνος. Με πειστικό τρόπο, ο κορυφαίος Έλληνας Διαλεκτικός  θέλει να δείξει το ήθος και το ποιόν αυτών που έστειλαν τον Σωκράτη στο δικαστήριο και τον θάνατο, με την κατηγορία για ασέβεια προς τους θεούς, χωρίς οι ίδιοι να έχουν ιδέα για τα θεία και για το τι είναι όσιο, ευσεβές, και τι ανόσιο, ασεβές.

Ηράκλειτος: πώς φιλοσοφείται ο Λόγος;

 

Ηράκλειτος

Η ερμηνευτική δύναμη του Λόγου

Ι. Προκαταρκτικές παρατηρήσεις

§1. Ο Ηράκλειτος έχει απασχολήσει τους πιο διαφορετικούς διανοητές, αρχαίους και σύγχρονους, του παγκόσμιου φιλοσοφικού στερεώματος. Ανάμεσα σ’ αυτούς και τον διαλεκτικό γίγαντα της νεωτερικής φιλοσοφίας: τον Γκέοργκ Χέγκελ. Ως ο κατ’ εξοχήν διαλεκτικός της νεωτερικότητας αισθάνεται την ανάγκη να βυθιστεί στη διαλεκτική ερμηνεία του Ηράκλειτουˑ και τούτο, όχι μόνο για ιστορικούς λόγους, αλλά κυρίως για να αναδείξει την επικαιρότητα της σκέψης του Έλληνα σοφού, συγχρόνως δε και τη μοναδικότητα αυτής της σκέψης, σε συνδυασμό πάντα με το δικό του φιλοσοφικό σύστημα. Μας λέει λοιπόν πως ο Ηράκλειτος συλλαμβάνει το ίδιο το απόλυτο –ο όρος είναι του Χέγκελ και όχι του Ηράκλειτου–   ως μια διαδικασία, ως μια κίνηση με αντικειμενικό χαρακτήρα. Με αυτό τον τρόπο κατονομάζει την ίδια τη διαλεκτικήˑ και τούτη όμως όχι απλώς ως μια εξωτερική επιχειρηματολογία ή μια περιγραφική συλλογιστική ούτε επίσης ως μια διαλεκτική του υποκειμένου, που δεν υπερβαίνει τις χωριστικές εξηγήσεις  του κοινού νου, αλλά ως αντικειμενικότητα, ως καθολική αρχή[1]. Ετούτη η αρχή συνυφαίνεται με το Είναι, που συνιστά τη λογική αφετηρία μιας ενιαίας και συμπαντικής κίνησης των όντων. Το επόμενο στάδιο είναι το γίγνεσθαι και το τελευταίο η ενότητα των αντιθέτων, με τη μορφή του Συγκεκριμένου, του Απόλυτου. Εδώ, παρατηρεί ο Γερμανός φιλόσοφος, βλέπουμε στεριά και συνεχίζει αποκαλυπτικά: «Δεν υπάρχει ούτε μια πρόταση του Ηράκλειτου, που να μην την έχω συμπεριλάβει στη Λογική μου» [2].

Fr. Bacon: ο άνθρωπος περικυκλωμένος από τα είδωλά του

Francis Bacon

Τα Είδωλα: πολιορκούν τη σκέψη και τη ζωή των ανθρώπων

 

 §1. Ο Francis Bacon (1561-1626) θεωρείται, μαζί με τον Descartes, ένας από τους εμπνευστές της σύγχρονης σκέψης, με σκοπό πάντα την υπεράσπιση της πειραματικής μεθόδου ενάντια στη θεωρητική επιστήμη και  στην κλασική Θεωρία⸱ επίσης την απόρριψη του σχολαστικισμού, καθώς και την αναγκαιότητα καλλιέργειας της κριτικής σκέψης και προαγωγής της επιστήμης και της τεχνολογίας. Αν και δεν ήταν επιστήμονας, με τη στενή έννοια του όρου,  ο Μπέικον είχε μεγάλη επιρροή ως υποστηρικτής μιας συγκεκριμένης αντίληψης περί της επιστημονικής μεθόδου που εκτιμά την εμπειρία και τον πειραματισμό. Η Βασιλική Εταιρεία τον θεώρησε ως έναν από τους εμπνευστές της και ο Καντ του αφιέρωσε την Κριτική του Καθαρού Λόγου. Aπό την άποψη της βιογραφικής του πορείας, είχε μια εντυπωσιακή εξέλιξη, κατά την οποία κατέλαβε υψηλές θέσεις στην αγγλική κυβέρνηση, φτάνοντας στη θέση του Λόρδου Καγκελάριου (ισοδύναμο με τον Υπουργό Δικαιοσύνης), του υψηλότερου επίσημου βασιλικού αξιώματος. Κατηγορούμενος για διαφθορά, επειδή δέχθηκε δωροδοκίες για να εκδικάσει ορισμένες υποθέσεις, απομακρύνθηκε από τη δημόσια ζωή. Παραδέχτηκε τις κατηγορίες, ενώ  υποστήριξε ότι οι δωροδοκίες δεν είχαν καθόλου επηρεάσει την κρίση του. Αυτή η απομάκρυνσή του από τον δημόσιο βίο, μια αναγκαστική ουσιαστικά αλλαγή στην ως τώρα ζωή του, του επέτρεψε να αφοσιωθεί αποκλειστικά στη συγγραφή και στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης. Ο Μπέικον είχε μεγάλο διανοητικό κύρος στην εποχή του, και εικαζόταν για πολύ καιρό, αν και προφανώς χωρίς ισχυρές αποδείξεις, ότι ήταν ο αληθινός συγγραφέας των έργων του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, ο οποίος δεν ήταν παρά ένας απλός ηθοποιός.

Πλάτων-Heidegger: Τι είναι αθεϊσμός;

 

ΠΛΑΤΩΝ ‒ ΧΑΪΝΤΕΓΚΕΡ

 Φιλοσοφία και Αθεϊσμός

 §1

Προκαταρκτικά 

Κυριολεκτικά, ο όρος άθεος σημαίνει χωρίς θεό. Για να κατανοήσουμε τις διάφορες χρήσεις του στην πορεία της ιστορίας, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι δεν υπάρχει κανένα ρήμα, που να αποδίδει ακριβώς, άμεσα και μονολεκτικά αυτό τον αρνητικό όρο. Ανάλογα με τα συμφραζόμενα, μπορεί να υπονοηθούν πολλά. Κάποιος μπαίνει στον πειρασμό να χρησιμοποιήσει το ρήμα πιστεύω: άθεος είναι αυτός που δεν πιστεύει στην ύπαρξη θεού ή θεών, αλλά μιλάει επίσης για αθεϊστική θεωρία ή διδασκαλία, που υποδηλώνει το ρήμα αρνούμαι: μια θεωρία είναι αθεϊστική, όταν αρνείται την ύπαρξη του θεού. Άλλες φορές, άθεος είναι αυτός που αρνείται να σεβαστεί τους θεούς και να εκφράσει την αφοσίωσή του σ’ αυτούς. Σε ορισμένες περιπτώσεις, θα χρειαστεί να υπονοούμε ένα παθητικό ρήμα, ο άθεος είναι τότε ένα ον εγκαταλελειμμένο από τον θεό, ένα καταραμένο άτομο ή ακόμη και αντίπαλος της θρησκείας, ένας αντιθεϊστής. Το επίθετο άθεος, σε κάθε περίπτωση, μπορεί να ισχύει για καθετί που στερείται θεού, αποκλείεται από το ίδιο εκείνο το στοιχείο, που ιδρύει τη θρησκευτική κοινότητα. Από το ανάλογο πλαίσιο εξαρτάται αν η αρνητική προφορά έχει μια διανοητική έννοια της δυσπιστίας ή μια κοινωνική έννοια του αποκλεισμού.

Η Φιλοσοφία των Κυνικών: Διογένης ο Σινωπεύς (2)

 

               Διογένης:               

ο κυνικός φιλόσοφος

 §1. Για τη βιογραφία του μέγιστου κυνικού φιλοσόφου, του Διογένη, κύρια πηγή είναι το έκτο βιβλίο του έργου του Διογένη του Λαέρτιου: Βίοι Φιλοσόφων. Τα στοιχεία αυτών των φιλοσοφικών βίων είναι τόσο αναμεμειγμένα μεταξύ ιστορικής αλήθειας και θρύλου, που δεν μπορεί κανείς να τα διαχωρίσει. Ωστόσο αυτό το έργο του Διογένη του Λαέρτιου είναι το μόνο σωζόμενο κείμενο από την αρχαιότητα για την ιστορία της φιλοσοφίας και γι’ αυτό έχει ανεκτίμητη αξία, ανεξάρτητα από τη μείξη αξιόπιστης γνώσης και καθαρής κατασκευής. Οι πληροφορίες, που μας δίνει για τη ζωή και το έργο του Διογένη, μπορεί να έχουν, ως επί το πλείστον, τη μορφή ανέκδοτου, αλλά άλλες μας αποκαλύπτουν έναν ιστορικό πυρήνα και άλλες μοιάζουν για περισσότερο αυθεντικές. Γενικώς ειπείν, το γεγονός ότι καθετί σχετικό με τον βίο και το έργο του Διογένη έχει διασωθεί ανεκδοτολογικά δεν μειώνει το φιλοσοφικό περιεχόμενο της γενικής δραστηριότητας του εν λόγω Κυνικού. Τέτοιες παραδόσεις σχετικά με τη γνώση, διάφοροι μεταγενέστεροι φιλόσοφοι τις αντιμετώπισαν με το πνεύμα της δικής τους φιλοσοφίας. Έτσι, για παράδειγμα, ο κορυφαίος διαλεκτικός φιλόσοφος της νεότερης εποχής, ο Χέγκελ, τις θεωρούσε ως μη έχουσες μεγάλη γνωστική αξία, ως απλές αφηγήσεις, χωρίς κάποια συστηματική μέθοδο. Απεναντίας, ο Νίτσε είχε υψηλά τις ανέκδοτες αφηγήσεις του Διογένη του Λαέρτιου, εκτιμώντας πολύ και τον ίδιο. Θεωρούσε πως κάθε ανέκδοτη φύση ήταν πολύ διαφωτιστική για τις εν λόγω αφηγήσεις.

Kant: για τις έννοιες a priori και a posteriori

 

Immanuel Kant

1724 – 1804 

§1. Ο Καντ χρησιμοποιεί συχνά τις έννοιες/όρους a priori και a posteriori, που η πρωταρχική τους καταγωγή ανάγεται σε μια ευρεία παράδοση που εκτείνεται πίσω στο ιστορικο-φιλοσοφικό παρελθόν μέχρι τον Αριστοτέλη. Τις χρησιμοποιεί υπό μια αρνητική αλλά και υπό μια θετική προοπτική. Υπό την αρνητική προοπτική, ο όρος a priori παραπέμπει στην ανεξαρτησία από την εμπειρία, ενώ ο όρος a posteriori στην εξάρτηση από την τελευταία. Οι κρίσεις είναι a priori, αν μπορούν να δικαιολογηθούν χωρίς προσφυγή στην εμπειρία που καθορίζεται από την αισθητηριακή αντίληψη, ενώ οι εποπτείες ή οι έννοιες[1] είναι a priori, αν το περιεχόμενό τους δεν βασίζεται ούτε άμεσα ούτε έμμεσα στην εμπειρία. Σημειώνει συγκεκριμένα ο Καντ στην Κριτική του Καθαρού Λόγου (B 3):

Αριστοτέλης: πώς κατανοείται η έννοια της εξουσίας;

 

Αριστοτέλης

384 – 322 π.Χ. 

Τι είναι η εξουσία;

§1

Η λέξη/έννοια ἐξουσία απαντά στον Αριστοτέλη, πριν απ’ όλα, με το ακόλουθο πρωταρχικό νόημα: να έχει κανείς τη δυνατότητα να κάμνει το δικό του, να πράττει κατά το δοκούν, κατά βούληση, κατ’ αρέσκεια. Η λέξη παράγεται από το απρόσ. ρ. ἔξεστι, που σημαίνει είναι δυνατόν, επιτρέπεται. Ως εκ της ετυμολογικής της καταγωγής, η υπό συζήτηση έννοια περιέχει μια ισχυρή θετική σημασία: υποδηλώνει το δικαίωμα, τη δυνατότητα, την άδεια,  την ελευθερία να λέγει και να πράττει κανείς κάτι. Πρόκειται, επομένως, για ένα είδος ελευθερίας, με το νόημα περισσότερο της παρρησίας, της ελευθερίας του λόγου, της γνώμης ή κρίσης, της ελεύθερης [=ευάρεστης] επιλογής. Η λέξη, με αυτό το νόημα, βρίσκεται σε κείμενα διαφόρων συγγραφέων της ελληνικής αρχαιότητας. Έτσι, για παράδειγμα, τη συναντάμε σε έργα του Δημοσθένη, μεταξύ άλλων, ο οποίος γράφει στον Γ΄ Φιλιππικό:

Από τον αρχαίο στον σύγχρονο σχετικισμό

 

Τι είναι ο σχετικισμός;

Ο σχετικισμός παρουσιάζεται ως ουμανισμός, δηλαδή ως θεωρία που συσχετίζει κάθε στοιχείο ενός πολιτισμού με τον άνθρωπο γενικά που ήταν ο δημιουργός του και που είναι επομένως ικανός να τον ερμηνεύσει στη συνέχεια. Ο σχετικισμός πιστεύει, στην πραγματικότητα, ότι όλη η δημιουργία είναι μια εφεύρεση/επινόηση, ενώ ο ρεαλισμός, στον οποίο αντιτίθεται, πιστεύει ότι είναι ουσιαστικά μια ανακάλυψη.

Hegel: Η Διαλεκτική πολέμου και ειρήνης

 

                                 Γκέοργκ  Χέγκελ

1770–1831

 

Η Φαινομενολογία του πολέμου

§1

Ι. Η εποχή, που έζησε ό Χέγκελ, 1770-1831, ήταν μια πολυκύμαντη εποχή, με φοβερές δονήσεις της ιστορίας, αποκορύφωμα της οποίας ήταν η Γαλλική επανάσταση. Η τελευταία αποτέλεσε μια από τις πιο συνταρακτικές παρορμήσεις για τη συγκρότηση αλλά και την εξέλιξη της σκέψης του. Στο πλαίσιο τούτης της εξέλιξης εντάσσεται και η διαμόρφωση της πολιτικής του σκέψης, δυνάμει της οποίας διατυπώνει και τη διαλεκτική του θεωρία για τον πόλεμο. Ακριβώς επειδή η εγελιανή θεωρία του πολέμου είναι διαλεκτική δεν αφήνει περιθώρια για μια  ερμηνεία, αποπροσανατολιστική για κάθε λαό και έθνος, που ανυμνεί την ειρήνη και αναθεματίζει τον πόλεμο. Σε κάθε στιγμή του χρόνου αποδεικνύεται επίκαιρη και αληθής.

Hegel: Αστική κοινωνία και το σύστημα αναγκών

 

ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ

1. Ο Φρίντριχ Χέγκελ (1770-1831) είναι ο πρώτος που έθεσε συστηματικά το ζήτημα της ικανοποίησης των ανθρώπινων αναγκών. Σίγουρα, η φιλοσοφία δεν  ήταν ποτέ εντελώς ξένη ως προς το ζήτημα αυτό. Στο πλαίσιο της ιστορίας της φιλοσοφίας, ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) αφιερώνει σελίδες στα οικονομικά, συχνά πολύ διαφωτιστικές, που θα αποτελέσουν τη βάση ενασχόλησης με τέτοια ζητήματα σπουδαίων μεσαιωνικών στοχαστών, όπως π.χ. ο Θωμάς ο Ακινάτης (1225-1274). Στη νεότερη εποχή, η φιλοσοφία από τον Thomas Hobbes (1588-1679) έως τον Jean Jacques Rousseau (1712-1778), σκέφτεται την πολιτική σε σχέση με την οικονομία. Αλλά ο Χέγκελ είναι εκείνος που κάνει αυτό το ερώτημα ένα από τα βασικά στοιχεία της φιλοσοφίας του Δικαίου και μια θριαμβευτική φάση προόδου του πνεύματος. Εκκινώντας από την αστική κοινωνία των πολιτών επιχειρεί να εξηγήσει φιλοσοφικά τις τρεις βαθμίδες της, οι οποίες αποτελούν τον υποστασιακό χαρακτήρα αυτής της κοινωνίας.

Πλάτων: πώς γίνεται κανείς φιλόσοφος;

 

ΠΛΑΤΩΝ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ;

1. Τοποθετώντας την φιλοσοφία στην κατηγορία των ανθρώπινων αγαθών, ο Πλάτων τη χαρακτηρίζει ως το ύψιστο Αγαθό, που δώρισαν οι θεοί στους ανθρώπους:

«Ουδέν μεγαλύτερο αγαθό ούτε υπήρξε ούτε θα υπάρξει ποτέ  στο ανθρώπινο γένος ως δώρο των θεών» (Τίμαιος, 47b).

Η θέση του Πλάτωνος σχετικά με τη φιλοσοφία δεν είναι αυτή της γνώσης, της σοφίας, αλλά της αγάπης ή της επιθυμίας, του έρωτος της σοφίας:

«Γι’ αυτό ακριβώς μπορούμε τώρα να πούμε ότι οι ήδη σοφοί δεν φιλοσοφούν, είτε είναι θεοί είτε άνθρωποι» (Λύσις, 218a).

Nietzsche: Ο Υπεράνθρωπος και ο άνθρωπος

 

Fr. Nietzsche

1844-1900 

Ο Ζαρατούστρα κατεβαίνει στους ανθρώπους

 «Η δική μου φόρμουλα για το μεγαλείο σε έναν άνθρωπο είναι το amor fati: ότι κανείς δεν θέλει να είναι τίποτα άλλο από αυτό που είναι, ούτε στο μέλλον, ούτε στο παρελθόν, ούτε σε όλη την αιωνιότητα».

                                              Ecce Homo, «Γιατί είμαι τόσο έξυπνος», 10 

§1

Ως γνωστόν, στον πρωταρχικό Πέρση Ζαρατούστρα βρίσκουμε να επινοεί την έννοια του καλού και του κακού ως έναν αιώνιο πόλεμο ανάμεσα στα αντίθετα. Από την πλευρά του ο Νίτσε, στον δικό του Ζαρατούστρα μοχθούσε να δείξει ότι πρέπει να υπερβούμε τις έννοιες του καλού και του κακού. Για τον φιλόσοφο, ο ιστορικός Ζαρατούστρα αντιπροσωπεύει αυτό που μπορεί να επιτευχθεί μέσω της βούλησης για δύναμη, και η πεποίθησή του ότι κάθε άτομο είναι υπεύθυνο για τη μοίρα του είχε χτυπήσει τη χορδή του Νίτσε.

Τι είναι η πλατωνική φιλοσοφία;

 

Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΠΛΑΤΩΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

 1. Η παρουσία του Σωκράτη

     Είναι αλήθεια πως  ο Πλάτων επηρεάστηκε τόσο βαθιά και καθοριστικά από τον Σωκράτη, ως το κατ’ εξοχήν πρόσωπο της φιλοσοφικής πράξης, ώστε αποφάσισε να αφοσιωθεί αποκλειστικά και πλήρως στη φιλοσοφία. Ο κύριος επομένως χαρακτήρας της φιλοσοφικής εργασίας του Πλάτωνα έχει ως αρχή και βάση τις κατευθυντήριες γραμμές της φιλοσοφικής δραστηριότητας του Σωκράτη. Εξάλλου, πριν από τον Πλάτωνα, δεν υπήρχε άλλο σημαίνον φιλοσοφικό πρόσωπο σαν τον Σωκράτη με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της διδασκαλίας του. Όλα τούτα βέβαια δεν σημαίνουν ότι μπορεί να αποδοθεί όλη η φιλοσοφική διαδρομή και δραστηριότητα του Πλάτωνα στον Σωκράτη. Αναμφίβολα, τα τυπικά και θεμελιώδη χαρακτηριστικά της πλατωνικής σκέψης δεν έχουν καμιά σχέση με το γράμμα της σωκρατικής διδασκαλίας. Από την άλλη πλευρά πάλι, ο Πλάτων δεν παύει να ανιχνεύει διαρκώς τη ζωτική σημασία του έργου και της μορφής του Σωκράτη. Και προς τούτο δεν διστάζει να προχωρήσει πέρα ​​από την ορισμένη κληρονομιά που «κληρονόμησε» από τον δάσκαλο, διατυπώνοντας αρχές και θεωρίες που ο Σωκράτης, είναι αλήθεια, δεν είχε διδάξει ποτέ, αλλά που θέλουν να εκφράσουν αυτό που ο ίδιος ενσάρκωσε. Υπό ένα ευρύ πνεύμα, συνεπώς, θα μπορούσε να ισχυρισθεί κανείς βάσιμα ότι η πλατωνική έρευνα τείνει εν πολλοίς να λάβει τη μορφή μιας δυναμικής ερμηνευτικής της φιλοσοφικής προσωπικότητας του Σωκράτη.