Αρχαίο
ελληνικό κράτος:
η
αυτοκυβερνώμενη
πολιτεία
§1
Σε επίπεδο
πολιτικής το αντίστοιχο του φιλοσοφικού Ενός της αρχαίας ελληνικής
φιλοσοφίας είναι το πολιτικό Εν: η πόλις. Η ελληνική πόλις
είναι η πιο ισχυρή πολιτική μονάδα, η οποία περιέχει ως μέλη της τα
λεγόμενα πολιτικά ζώα, δηλαδή τα αεί κινούμενα ανθρώπινα όντα, που
εννοούν να αντλούν το νόημα του Είναι τους από την οργανωμένη ζωή της
πόλεως. Σε τι συνίσταται ετούτη η οργανωμένη ζωή; Στο θεμελιακό γεγονός ότι η αρχαία
ελληνική πόλις αποτελεί την έδρα όλων των κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων
και ως εκ τούτου πρέπει να φροντίζει για τη συνδυαστική λειτουργία τους. Με
δεδομένο ότι οι εν λόγω τάξεις και στρώματα από τη μια πλευρά περιλαμβάνουν
τεχνίτες και εμπόρους, από την άλλη ευγενείς γαιοκτήμονες, ο πολιτικός
πολιτισμός, ήτοι ο πολιτικός χαρακτήρας της πόλεως, είναι τόσο
αστικός [:σχετίζεται με τον πολίτη του άστεως], όσο και αγροτικός [:σχετίζεται
με τον χωρικό του αγρού, της υπαίθρου]. Όπως σημειώνει ο Αριστοτέλης (Πολιτικά 1319, a 4-b1),
η δημοκρατία εμφανίζεται να είναι δημοκρατία των χωρικών της υπαίθρου.
Σε κάθε περίπτωση ωστόσο η πόλις λειτουργούσε
ως ο τόπος συνάντησης των πιο διαφορετικών επαγγελμάτων και ως η βάση για
συνεννόηση μεταξύ τους.
§2
Η συνεννόηση
αυτή
είχε, εν πολλοίς, τον χαρακτήρα ίσης μεταχείρισης
των πολιτών, στη βάση των κοινών συναντήσεων στην αγορά και στα δημόσια
γυμνάσια. Χωρίς να καταργούνται δια νόμου τα προνόμια των πλουσίων,
ευγενείς, φτωχοί και οποιεσδήποτε άλλες κατηγορίες πολιτών, λιγότερο ή
περισσότερο μορφωμένων, διαμόρφωναν κοινές απόψεις στους προαναφερθέντες δημόσιους χώρους, αλλά και σε
άλλους πιο θεσμικούς, όπως ήταν π.χ. το λαϊκό δικαστήριο της Ηλιαίας. Απ’
αυτή την άποψη, η πόλις αποκτούσε
βαθμιαία τον χαρακτήρα μιας αυτοκυβερνώμενης πολιτείας, η οποία
ακριβώς λόγω της αυτοκυβερνησίας της ενθάρρυνε τις κοινωνικές και πολιτικές
συζητήσεις. Έτσι διαπαιδαγωγούσε, ως ένα βαθμό, τους πολίτες προς την ανοικτή,
ειλικρινή –και όχι εικονική όπως σήμερα– διαβούλευση γύρω από κεντρικά θέματα
της ατομικής και κοινωνικής ζωής τους, αλλά και ζητήματα της δικαιοσύνης. Μέσα
από τέτοιες ανοικτές διαβουλεύσεις, συνομιλίες και δια-λογικές αντιπαραθέσεις
οικοδομούνταν ισχυροί δεσμοί φιλίας, αλλά καθιδρυόταν και η απαράγραπτη αρχή
της αυταξίας του ατόμου. Ετούτες οι κατακτήσεις, με τη σειρά τους,
επέτρεπαν να αξιοποιείται το κάθε άτομο με βάση την ουσιαστική του αξία και
όχι με κατασκευασμένα, ανελεύθερα κριτήρια, σαν αυτά, με τα οποία κάποιοι άξεστοι
και μισθοφόροι πολιτικοί του σήμερα επιχειρούν να εξοντώσουν την
πλειονότητα των πολιτών.
