Πλάτων: η φιλοσοφία ως θεραπεία της ψυχής

 

ΠΛΑΤΩΝ

427 π.Χ.–347 π.Χ. 

Τι μας διδάσκει ο Χαρμίδης;

 

§1. Στο πλαίσιο μιας συνολικής πραγμάτευσης αυτού του έργου κεντρικό ρόλο παίζει το ερώτημα «Τι είναι η σωφροσύνη;». Η ανάλυσή του διέρχεται μέσα από πολλές βαθμίδες. Στον πρόλογο (153a1–158e5) ο Σωκράτης αφηγείται την επιστροφή του από τη μάχη στην Ποτείδαια, τον περίπατό του μέσα στην πόλη και το πέρασμά του, ως συνήθως, από μια Παλαίστρα. Σε μια συνομιλία με τον Χαιρεφώντα και τον Κριτία, τους ρωτάει για το πώς πάνε τα πράγματα στην πόλη, για το πώς προχωράει η φιλοσοφία και για το αν υπάρχουν νέοι που διακρίνονται για την ομορφιά τους ή για την ορθοφροσύνη τους ή και για τα δυο. Σε λίγο ακούει για τον όμορφο Χαρμίδη, ο οποίος λίγο αργότερα μπαίνει στη σκηνή και παρασύρεται στη συζήτηση από τον Σωκράτη.

Hegel: ο Ηράκλειτος και η διαλεκτική

 

Γκέοργκ Χέγκελ

1770-1831

Ο Ηράκλειτος και η διαλεκτική αναζήτηση του Eαυτού 

§1

Την ανεκτίμητη αξία της φιλοσοφίας του Ηράκλειτου ο Χέγκελ τη συνοψίζει στην ακόλουθη ρήση: «δεν υπάρχει ούτε μια πρόταση του Ηράκλειτου, που να μην την έχω συμπεριλάβει στη Λογική μου»[1]. Με τον Ηράκλειτο, μας λέει ο Χέγκελ, γίνεται ουσιαστικά η μετάβαση από την υποκειμενική διαλεκτική του Ζήνωνα και του Παρμενίδη στην αντικειμενική διαλεκτική[2]. Τι σημαίνει αντικειμενική διαλεκτική στην περίπτωση του Ηράκλειτου; Σημαίνει πως η διαλεκτική κίνηση από αφηρημένη ταυτότητα του υποκειμένου, δηλαδή από κίνηση του Είναι και της διαλεκτικής εντός του υποκειμένου, συλλαμβάνεται ως μια αντικειμενική κίνηση, ως αντικειμενική διεργασία ή διαδικασία, ως διείσδυση στη Λογική της πραγματικότητας [: κοινός Λόγος]. Στη γλώσσα του ο Χέγκελ τούτο το εννοεί ως διαλεκτική υποκειμένου και αντι-κειμένου, που οδηγεί πέρα από την απλή γνώμη και προς μια γνώση αντικειμενική, ήτοι αληθινή. Ως μια τέτοια αντικειμενική διαδικασία, δηλαδή ως αυτή τούτη τη διαλεκτική, συλλαμβάνει ο Ηράκλειτος το Απόλυτο[3]. Τούτο σημαίνει περαιτέρω πως ο μεγάλος στοχαστής της Εφέσου είναι ο πρώτος, μέσα στην ιστορία της φιλοσοφίας, που σκέπτεται την αντικειμενικότητα (Objektivität) ως τέτοια, τουτέστιν καθιδρύει την ίδια τη διαλεκτική ως αρχή (Prinzip)[4] και φέρνει σε λόγο την αντικειμενική ροή της πραγματικότητας. Εάν η συλλογιστική του Παρμενίδη και του Ζήνωνα συγκροτούσε, για τον Χέγκελ, μια εξωτερική επιχειρηματολογία (Räsonieren), δηλαδή μια εξωτερική διαλεκτική που δεν εισχωρεί στην ψυχή του ίδιου του πράγματος, η συλλογιστική του Ηράκλειτου είναι η ενύπαρκτη, εγγενής ή εμμενής διαλεκτική  (immanente Dialektik) του αντι-κειμένου, την οποία μεταστοχάζεται το υποκείμενο, με το να θεωρεί κα να εξετάζει τα πράγματα από μέσα, δηλαδή να καθιστά αντικείμενο σκέψης την αντικειμενική του ροή.[5]

Πλάτων: Πολιτική και Φιλοσοφία

 

Πλάτων

Η Πολιτική ως τεχνική κυριαρχίας

1. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, από τη γέννησή του ως τον θάνατό του, ο Πλάτων έμελλε να δει και να ζήσει την πιο τραγική εικόνα της Αθηναϊκής πολιτείας. Κατά τη γέννησή του, το 428 π.Χ., η Αθήνα βρίσκεται σε πόλεμο εναντίον των Σπαρτιατών και των συμμάχων τους, ενώ συγχρόνως εξακολουθεί να μετράει τους νεκρούς μιας τρομερής επιδημίας, που παρέσυρε περισσότερο από το ένα τέταρτο του πληθυσμού της το 430-429. Το έτος του θανάτου του, το 347, η Αθηναϊκή Αυτοκρατορία ήταν μόνο μια μακρινή ανάμνηση. Η δημοκρατική πολιτεία βρισκόταν σε μια χωρίς επιστροφή παρακμή και όλα προμήνυαν το λυκόφως της παλιάς της δόξας. Ο Πλάτων δεν προσκολλήθηκε στην περιγραφή και την ανάλυση αυτού του λυκόφωτος της αθηναϊκής δημοκρατίας, αλλά μάλλον προσπάθησε να το επισπεύσει.

Nietzsche: Πώς μίλησε ο Ζαρατούστρα;

 

Φρίντριχ  Νίτσε

1844–1900

 

Ο Υπεράνθρωπος:

Πέραν της φθοράς και της παρακμής

 

§1

Η παρ-Ουσία του ανθρώπου  θέτει πάντοτε όλο και νέα αιτήματα σκέψης και περίσκεψης. Γιατί; Επειδή τα συντρίμμια του  πνευματικού του πολιτισμού του φράσσουν ανηλεώς τον δρόμο προς συν-εν-νόηση με το Είναι του Εαυτού και του Άλλου, δηλαδή προς την αυτοπραγμάτωση της ύπαρξής εντός του κόσμου τούτου. Παντού κυριαρχεί ακατανοησία, η οποία μάλιστα νομιμοποιείται θεσμικά, αλλά και ιδεολογικά, ως αυστηρή προσήλωση στο δικαστήριο της «Λογικής». Σε ένα τέτοιο δικαστήριο συνήθως αναζητούν εστία όλα τα θλιβερά και εξόχως υπηρετικά όντα κάθε θρασύδειλου εξουσιασμού. Γι’ αυτό και όποιος το αντιστρατεύεται, το πολεμά,  είτε αυθαιρετεί, διαπράττει το ανεξιλέωτο προπατορικό αμάρτημα του «παραλογίζεσθαι» είτε είναι μηδενιστής. Ο Νίτσε ανήκει σε εκείνους τους φιλοσόφους που έχουν στρέψει όλο το βαρύ πυροβολικό της σκέψης τους ενάντια στο ως άνω δικαστήριο και έχουν χαρακτηριστεί ως μηδενιστές. Εν τέλει, τι επιδιώκει ο Νίτσε με τη φιλοσοφία του, όπως κυρίως αυτή συγκεφαλαιώνεται μέσα στο μέγιστο έργο του: Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα.

Αναξίμανδρος και σύγχρονες αναγνώσεις: Nietzsche-Heidegger

 

Αναξίμανδρος

(περίπου 610/611-545 π.Χ.) 

Η γέννηση της φιλοσοφίας:

Το γίγνεσθαι και το άπειρο

§1

Ι. Η επι-στροφή στους Προ-σωκρατικούς στοχαστές αποτελεί, για τους κορυφαίους φιλοσόφους των καιρών μας, όπως ο Νίτσε και ο Χάιντεγκερ, μια στροφή στην αρχέγονη βάση της σύγχρονης σκέψης και επ’ ουδενί μια πληκτική ιστοριογραφική αναδιήγηση παρελθοντικών ιδεών ή απόψεων. Γι’ αυτό και οι προαναφερθέντες Γερμανοί φιλόσοφοι, για να πάνε μπροστά, κάνουν ένα βήμα πίσω, προς τις απαρχές της φιλοσοφικής σκέψης, προς τους προσωκρατικούς, και στην περίπτωσή μας προς τον Αναξίμανδρο. Τούτο το κρίνουν αναγκαίο για να μετα-στοχαστούν πάνω στα αδιέξοδα του σήμερα και να δώσουν νέα πνοή, νέα δύναμη έμπνευσης στην αυθεντικότητα/αποτελεσματικότητα του σημερινού φιλοσοφείν, το οποίο ολοταχώς τείνει να εκφυλίζεται, κυρίως σε ακαδημαϊκό επίπεδο, σε γοερές κραυγές αποστεωμένων νεκροκεφαλών.