Τρίτη 27 Απριλίου 2021

Αριστοτέλης: Φιλοσοφία της πράξης




Αριστοτέλης

384-322 π.Χ.

 

Λόγος και φρόνηση

                                                        

                                                         §1

                                 Εισαγωγικές υποτυπώσεις

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, οι αρετές διακρίνονται σε ηθικές και σε διανοητικές. Οι πρώτες αφορούν τον χαρακτήρα του ανθρώπου, το πρακτικό μέρος της ψυχής, οι δεύτερες το θεωρητικό μέρος της ψυχής. Ετούτο το μέρος μας παρέχει τη δυνατότητα να σχηματίζουμε μια αληθινή αντίληψη για τα πράγματα. Πρόκειται για τη σύλληψη των αρχικών αιτίων, που είναι σταθερά και αμετάβλητα. Με το πρακτικό μέρος της ψυχής αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα που υπόκεινται σε συνεχή μεταβολή. Το ένα και το άλλο μέρος συνδέονται πολλαχώς μεταξύ τους, έτσι ώστε ο Λόγος, η λογική ενέργεια να μην είναι άσχετη με την προαίρεση της ψυχής, τουτέστιν με την κατά προαίρεση ψυχική διάθεση, ενώ ετούτη η προαίρεση να είναι προαίρεση ή επιθυμία που βασίζεται στη σκέψη, που προκύπτει μετά από σκέψη. Κατ’ αυτή την έννοια, Λόγος, λογική ενέργεια και επιθυμία πρέπει να εναρμονίζονται. Με μια τέτοια εναρμόνιση, η θεωρητική δραστηριότητα της ψυχής, η διανοητική ή λογική της ενέργεια, καθώς και η ανάλογη προς τούτη την ενέργεια αποτίμηση της αληθινής ουσίας των πραγμάτων, λαμβάνουν πρακτικό χαρακτήρα, εντάσσονται μέσα στην πραγματικότητα της ζωής και την ερμηνεύουν. Η διανοητική ενέργεια, αυτή καθεαυτήν, αποβλέπει στη θεωρητική εξέταση των πραγμάτων, η οποία επιτρέπει να προσδιορίζεται η αλήθεια των τελευταίων σε συμφωνία με την ορθή επιθυμία. Έτσι παράγεται ο ορθός Λόγος. Ο τελευταίος, με άλλα λόγια, δεν είναι άλλος από τη λογική ή διανοητική ενέργεια, η οποία τελικά αποκτά πρακτικό χαρακτήρα.    

 

                                                           §2

 Βούληση και Προαίρεση 

Τι μπορεί να καθορίζει τις θεμελιώδεις αρχές ενός ορθού τρόπου ενέργειας; Ο Αριστοτέλης απαντά: η έλλογη ή λογική ενέργεια, που είναι μελετημένη με τέτοιο τρόπο, ώστε να υφίστανται «αφλογιστία» οι αλόγιστες συναισθηματικές εξάρσεις, οι ανεξέλεγκτες επιθυμίες, και να επικρατεί νηφαλιότητα. Η κινητική ενέργεια του Λόγου μπορεί να κατευθύνει τη σύνεση της πράξης. Αυτή η ενέργεια συνδέεται με τη βούληση του ανθρώπου, αλλά όχι με οποιαδήποτε βούληση παρά με εκείνη που συνάπτεται με την προαίρεση. Η προαίρεση είναι απόφαση, όχι απλώς ως μια εκφρασμένη γνώμη ή ως μια διαμορφωμένη και διατυπωμένη κρίση, αλλά θεμελιωδώς ως μια κατά Λόγο επιδίωξη, βουλητική ενέργεια ή πράξη. Ωστόσο, και ένα τέτοιο είδος βουλητικής επιδίωξης δεν εκτυλίσσεται πάντοτε με βάση την έλλογη, τη διανοητική ενέργεια. Πράγματι, η τελευταία, από άποψη θεωρητικής αρχής, θέτει την ύψιστη κίνηση προς την πράξη, οδηγεί στη λεγόμενη σκόπιμη ενέργεια, ήτοι την ενέργεια μετά σκοπούˑ επομένως είναι το θεμέλιο σκέψης και η αιτία για να υπάρχει ή να εκδηλώνεται προαίρεση, να προκύπτει απόφαση. Παρ’ όλα αυτά δεν μπορεί άμεσα, σε πρακτικό επίπεδο, να προκαθορίσει πλήρως τη βούληση του ανθρώπου, καθώς αυτή εδώ επιδιώκει ενίοτε και πράγματα όχι τόσο εφικτά. Τότε τι μπορεί να διασφαλίζει μια κατά το δυνατόν σωστή, εύρυθμη συν-εργασία βούλησης και προαίρεσης, ώστε να συμβαίνει έλλογη πράξη; Ο Αριστοτέλης συλλαμβάνει κάτι το εκπληκτικό, που βρίσκει την αποκορύφωσή του στην κατά Χέγκελ διαλεκτική σύλληψη Λογικού και Πραγματικού: ο άνθρωπος πρέπει να βούλεται και να αποφασίζει βάσει πραγματικών δυνατοτήτων του ίδιου και της συγκεκριμένης εκάστοτε πραγματικότητας. Επενδύει, συνεπώς, στην εγγενή ελευθερία και ελεύθερη σκέψη του ανθρώπου να δρα σύμφωνα με τον πραγματοποιήσιμο χαρακτήρα των πραγμάτων. Το κριτήριο του πραγματοποιήσιμου εκπορεύεται από την φρόνηση του ανθρώπου, από το υποκείμενο που σκέπτεται επί της πραγματικότητας, που την αντιμετωπίζει με φρόνηση. Τούτο σημαίνει πως είναι κυρίαρχος και όχι κυριαρχούμενος των πραγμάτων. Κατ’ αυτό το πνεύμα, εν τέλει, η βούληση θέτει τους στόχους, τους σκοπούς, και η απόφαση τον τρόπο πραγματοποίησής τους.

Κυριακή 11 Απριλίου 2021

M. Heidegger: η ανθρώπινη ύπαρξη στη ζωή και τον θάνατο


 

                                         Martin Heidegger

Η ερμηνευτική της ανθρώπινης ύπαρξης

(Ο θάνατος ως φαινόμενο της ζωής)


§1

 Πριν από λίγες ημέρες κυκλοφόρησε ένα νέο βιβλίο μας (σσ. 284) με τον ως άνω τίτλο από τις εκδόσεις Διανόηση ΜΑΣΣΑΛΙΑΣ 12, 10680 ΑΘΗΝΑ. Τηλ: 210 3626350. Τα περιεχόμενα του βιβλίου έχουν ως εξής:

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

 

                   ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ...........................................9

                   ΕΙΣΑΓΩΓΗ ...............................................................13

                  §1. Γιατί ο Χάιντεγκερ; ................................................13

                  §2. Δρόμοι της σκέψης ................................................18

                  §3. Άνθρωπος και κόσμος ............................................24

 

           ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: Φιλοσοφία και Φιλοσοφείν…33

                   §1. Τι είναι φιλοσοφία; ...................................................34

                   §2. «… Μια συνομιλία είμαστε …» ..............................44

                   §3. Η διδασκαλία της φιλοσοφίας .................................52

                   §4. Το δράμα της ακαδημαϊκής «φιλοσοφίας» .............60

                   §5. Η Φιλοσοφία ως κριτική επιστήμη ..........................71

                   §6. Η ουσία του λαού και οι ιδεολογίες του ..................91

 

           ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Καθοδόν προς το Είναι και

                                                      Χρόνος ..................................111

                   §1. Ερμηνεία και Γλώσσα ............................................112

                   §2. Τι είναι το Είναι και Χρόνος; ..................................125

                   §3. Γλώσσα και σκέψη ..................................................140

                   §4. Αγωνία και ανεστιότητα .........................................181

 

           ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: Χρόνος και θάνατος ..................193

                   §1. Τι είναι Χρόνος; ......................................................194

                   §2. Θάνατος και αυθεντικό Dasein. ............................203

 

           ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: Ανεστιότητα και εγκόσμια

                                                        διαμονή ................................227

                   Οικοδομείν Οικείν Σκέπτεσθαι ................................228

                   §1. Προκαταρκτικές επισημάνσεις ..............................228

                   §2. Καθοδόν προς την εγκόσμια διαμονή ..................236

                   §3. Να σκεφτούμε το οικείν και το οικοδομείν ..........250

                   §4. Τι είναι το οικείν; .....................................................261

                   §5. Τι είναι το οικοδομείν; ............................................268

                   §6. Τι είναι το τετραμερές; ............................................274

 

Δευτέρα 5 Απριλίου 2021

Kant: η Φιλοσοφία ως Κριτική



 

ΙΜ(Μ)ΑΝΟΥΕΛ ΚΑΝΤ

1724 – 1804

  

Η έννοια και το νόημα της κριτικής φιλοσοφίας


1. Με τον Καντ η κριτική φιλοσοφία  άλλως: ο Κριτικισμός φτάνει στην ολοκλήρωσή της/του. Βάση και πηγή εκπόρευσης αυτής της φιλοσοφίας είναι το κριτικό πνεύμα. Το τελευταίο δεν αναπτύχθηκε, για πρώτη φορά, από τον Καντ, αλλά έχει μακρά ιστορία, οι αρχές της οποίας ανευρίσκονται στην αρχαία ελληνική σκέψη. Πρώτα-πρώτα, ο κριτικός στοχασμός καλλιεργείται από τους Προσωκρατικούς. Χαρακτηριστικό είναι εδώ π.χ. το κριτικό, «πολεμικό» πνεύμα του Ηράκλειτου, που ασκεί οξεία κριτική στον παραδοσιακό τρόπο σκέψης ποιητών, αοιδών κ.λπ. Η αξία τούτου πνεύματος διατηρείται αμείωτη μέσα στον χρόνο. Κριτικά αντιμετωπίζει και ο Παρμενίδης τη σχέση αλήθειας και δόξας. Αλλά και στοχαστές σαν τους Σοφιστές, τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη κ.ο.κ. καλλιεργούν το κριτικό πνεύμα για θέματα αξιακά, ηθικά, πρακτικά, πολιτικά, φιλοσοφικά κ.λπ.