ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
384-322 π.Χ.
Πώς ορίζεται ο δούλος;
1. Η συζήτηση για τον ορισμό, τον προσδιορισμό και τη θέση του δούλου μέσα στην πολιτική κοινωνία από τον Αριστοτέλη είναι μακρά και πολυσύνθετη. Ειδικά στην εποχή μας υπερτονίζεται στρεβλά, ιδιαίτερα στους κόλπους ορισμένων [παρα]μορφωτικών ιδρυμάτων ή και μεμονωμένων μελετητών, πως ο Αριστοτέλης στηρίζει ανεπιφύλακτα τον θεσμό της δουλείας και δεν φείδεται να μιλάει για τον φύσει δούλο. Υπάρχουν όμως και κάποιοι μελετητές που επιχειρούν να διεισδύσουν πιο βαθιά στη σκέψη του Αριστοτέλη και, απαλλαγμένοι από ιδεολογικές παραμορφώσεις, διακρίνουν στη σχετική θεωρία του φιλοσόφου, τον περιορισμό του θεσμού της δουλείας. Το πρώτο ζήτημα, επομένως, που χρειάζεται να μας απασχολεί εδώ είναι γιατί υπάρχουν δούλοι, ποια είναι η χρήση τους και τελικά πώς μπορεί να οριστεί ο δούλος. Η φυσική πραγματικότητα και η πιο σημαντική, συγκριτικά με το άτομο, είναι η πόλη και όλα τα πράγματα καθορίζονται από το έργο που επιτελούν και τις δυνατότητες που έχουν[1]. Αν δεν προσδιορίζονται απ’ αυτά τα στοιχεία, τότε δεν μπορούμε να λέμε ότι είναι αυτά τούτα, ότι είναι ο εαυτός τους, παρά ότι είναι μόνο κατ’ όνομα τέτοια[2]. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με το άτομο που αποκόπτεται από το όλο, δηλαδή από την πόλη. Ένα άτομο, που πιστεύει ότι δεν την χρειάζεται την κοινωνία και συμπεριφέρεται ανάλογα, δεν μπορεί να αποτελεί συστατικό στοιχείο της πόλεως και ως εκ τούτου είναι είτε θηρίο είτε θεός[3], κάτι δηλαδή έξω από τον άνθρωπο. Ένα κύριο μέρος αυτής της συνύπαρξης των ανθρώπων ως μελών της κοινωνίας, της πολιτικής κοινότητας, είναι η οικονομία με τις αντίστοιχες σχέσεις. Ανάμεσα σε αυτές τις σχέσεις κυρίαρχο ρόλο παίζει η σχέση κυρίου, αφεντικού, και δούλου. Επομένως η ουσία του ορισμού του δούλου εντοπίζεται στη σχέση ιδιοκτησίας/περιουσίας, στην οποία αυτός εμπίπτει, και στον καταμερισμό αυτής της περιουσίας[4].
