Τρίτη 31 Δεκεμβρίου 2019

M. Heidegger: Χρόνος και Ποίηση






Μάρτιν Χάιντεγκερ
1889-1976


Το μονοπάτι της ποίησης:
προς την α-λήθεια του Είναι μας

§1

     Η οδός της ποίησης είναι μια επικίνδυνη οδός. Γιατί; Επειδή «οτε λέγει οτε κρύπτει λλ σημαίνει [=στέλνει σήματα]» (Ηράκλειτος, απ. 93). Ποια ποίηση; Η ποίηση που σκέπτεται· όταν βρίσκεται καθ’ οδόν προς τη σκέψη, δεν αισθάνεται την ανάγκη να συμπεριφέρεται δογματικά, ρηχά και α-νοηματικά, δεν επιζητεί μια εικονική επικοινωνία και περαιτέρω, ως εκ τούτου, δεν επιθυμεί   φανταχτερά λόγια ή αντίστοιχες εικόνες, όπως π.χ. στη νεοελληνική ποίηση κάνει κατά κόρο ο Γ. Ρίτσος, οπότε περιορίζεται αναγκαστικά στο παραπλανητικό, στο ασαφές, στο μεταφυσικό Κενό. Απεναντίας, η στοχαστική Ποίηση είναι φως και μένει στο φως.  Ο φιλόσοφος που έγκαιρα διέκρινε τη στοχαστική δύναμη της ποίησης του Χαίλντερλιν και εισχώρησε στο φιλοσοφικό βάθος του τελευταίου ως ποιητή είναι ο Χάιντεγκερ. Έτσι βλέπουμε πως η μετά τη Στροφή ανάπτυξη της σκέψης του διέπεται κατά πολύ από την αναγκαιότητα να «ακουστεί ο λόγος του Χαίλντερλιν». Η παρατεταμένη, επομένως, ενασχόλησή του με αυτόν τον «ποιητή των ποιητών», όπως αποφαινόταν ο ίδιος για τον Χαίλντερλιν, είναι ουσιαστικά μια συνεπής ανταπόκριση στην πρόθεση του Χαϊντεγκεριανού στοχασμού να μιλήσει για την ουσία της ποίησηςΓιατί ο συγκεκριμένος ποιητής και όχι ο Όμηρος, ο Σοφοκλής, ο Βιργίλιος ή ο Δάντης, ο Σαίξπηρ ή ο Γκαίτε (GA 4, 33);  Επειδή συνέδεσε όλο το δημιουργικό-ποιητικό του  Είναι με τον προορισμό της ποίησης, δηλ. με το ποιητικό μας πεπρωμένο, με το πεπρωμένο του ανθρώπινου Ποιεν. Ποιος είναι ο προορισμός της ποίησης ως τέτοιο πεπρωμένο; Με τον ιδιάζοντα σε αυτή και μόνο σε αυτή τρόπο, να καθιστά ποιητική την ουσία της· δηλαδή να αυτο-κατανοείται ως ποιείν,  επι-νοείν [=νοώ, συλλαμβάνω και υλοποιώ ιδέα του εαυτού ως Είναι], ως ευρίσκειν και εφευρίσκειν, ως κάμνειν, ως γενεσιουργία, ως αρχέγονη δημιουργία.  Ο ιδιάζων τρόπος, κατ’ αυτή την έννοια, που η ποίηση ποιεί την ουσία της είναι η γλώσσα.

Πέμπτη 19 Δεκεμβρίου 2019

Ηράκλειτος: τι είναι ο θάνατος;




Ηράκλειτος ο Εφέσιος


Η οντολογική διαδρομή του ανθρώπου:
Γέννηση Ζωή Θάνατος

§1
Εμείς οι άνθρωποι κινούμαστε ανάμεσα σε αντίθετες καταστάσεις, που αλληλοσυμπληρώνονται και συγκροτούν ένα Όλο. Πρόκειται για καταστάσεις εσωτερικά συνδεόμενες και όχι εξωτερικά παρατιθέμενες. Τέτοιες είναι εδώ: η κατάσταση της έγερσης, δηλ. όταν είμαστε ξυπνητοί, και η κατάσταση του ύπνου. Κοινή ενέργεια, που συσχετίζει τις δυο καταστάσεις, είναι  αυτή του βλέπειν (:ρέομεν). Τούτη η ενέργεια λαμβάνει χώρα υπό δυο αντιθετικές καταστάσεις. Όταν είμαστε ξυπνητοί, το Είναι μας τελεί σε κατ’ αίσθηση διασκορπισμό, με αποτέλεσμα να επέρχεται θάνατος του Ενός.

Σάββατο 14 Δεκεμβρίου 2019

M. Heidegger: η πλανητική πλαισιοθέτηση του ανθρώπου





Martin Heidegger
1889-1976

Ο άνθρωπος ως κατοικίδιο ζώο της τεχνικής

§1

Η οντολογική συνθήκη του ανθρώπου, στη σημερινή πλανητική εποχή, είναι η πλαισιοθέτησή (Ge-stell) του, σημειώνει με νόημα ο Χάιντεγκερ. Πρόκειται για τη Μοιραία (Geschicklich) περικύκλωσή του από μια τόσο ανεπτυγμένη τεχνολογία, και μάλιστα σε επίπεδο Πληροφορικής Τεχνολογίας, που μοιάζει σαν ένα άκρως πειθήνιο υποζύγιό της. Τι απομένει τότε στον άνθρωπο; Η φιλοσοφική διερώτηση εντός αυτής της οντολογικής του συνθήκης και για τούτη την ίδια. Το ερώτημα λοιπόν είναι: Ποια ενδότερη συνάφεια μπορεί να υπάρχει ανάμεσα στη φιλοσοφία και την τεχνολογία, όταν μάλιστα με την πρώτη νοείται συνήθως μια θεωρητική ενατένιση των πραγμάτων –από το αρχαίο ελληνικό θεωρείν μέχρι τα σύγχρονα μεταφυσικά ρεύματα, συμπεριλαμβανομένου εδώ και του μαρξισμού– και με τη δεύτερη ένα φαινόμενο κυρίως «υλικού πολιτισμού»;  Η σχέση φιλοσοφίας και τεχνολογίας, από άποψη αρχής, είναι πάντοτε μια σχέση της ανθρώπινης κατάστασης και ως τέτοια αξίζει να μελετάται ξανά και ξανά. Τι σημαίνει σχέση της ανθρώπινης κατάστασης;  Κατά κύριο λόγο, εκείνη τη σχέση, που ενυπάρχει μέσα σ’ αυτή τούτη την ιστορικο-πολιτισμική εξέλιξη του ανθρώπου και του δίνει ζωή και ύπαρξη: Η ζωή προϋποθέτει τη θεμελιώδη δραστηριότητα του ανθρώπου, όπως αυτή-εδώ εκδηλώνεται, υπό πολλαπλές –σχεδόν άπειρες– μορφές, ως σκεπτόμενη ή εμπειρική πράξη. Το Dasein αναζητά τα νοήματά του μέσα στο έργο του ανθρώπου,  που σχεδόν πάντα αναδύεται ως ένα Όλο κριτικού θεωρήματος και εφαρμοσμένου τεχνουργήματος. Χάρη σε τούτο το Όλο, η  περατή συνθήκη της ζωής μας και ο μεταβαλλόμενος χρόνος της αποκτούν αντοχήδιάρκεια και προοπτική.

Κυριακή 24 Νοεμβρίου 2019

Nietzsche: Γενεαλογία της ηθικής





Φρ. Νίτσε
1844–1900


Γενεαλογία της ηθικής:
τι καταφάσκει και τι αρνείται;
                             

                                                            §1

     Μια συζήτηση για το έργο του Νίτσε: Γενεαλογία της ηθικής κυριολεκτικά μας προσφέρει ένα άνοιγμα στην πιο ακατάλυτη δύναμη εκείνων των ιδεών, που αποσυνθέτουν πλήρως το σαθρό οικοδόμημα της δυτικής ηθικής, ιδωμένης μάλιστα μέσα από όλες τις ιστορικές της παραλλαγές. Ως γνωστόν, το έργο γράφτηκε το 1887, σε διάστημα λίγων εβδομάδων, και έκτοτε έμελλε να αναδειχθεί σε  «πολεμική» οβίδα της ανθρώπινης σκέψης. Ως εκ τούτου, αν εκ πρώτης όψεως απηχεί το πνευματικό περιβάλλον της εποχής που γράφτηκε, επί της ουσίας απαιτεί εκάστοτε, για να κατανοηθεί, μια σύγχρονη ανάγνωση. Απαιτεί στ’ αλήθεια μια ανάγνωση, ικανή να συντρίβει στη ρίζα τους τα τυποποιημένα και κατεψυγμένα σχήματα του επαγγελματικού ακαδημαϊσμού, που αποτελεί το αρνητικά μηδενιστικό ηθικό-πνευματικό προπύργιο του αδύνατου τύπου ανθρώπου, καθώς και οποιοδήποτε άλλο σχήμα που αντιπαλεύει ως θανάσιμο εχθρό τον ανώτερο τύπο ανθρώπου. Στη δική της

Παρασκευή 1 Νοεμβρίου 2019

Σοφοκλής: η τραγικότητα της ύπαρξης




Σοφοκλής
(497/496 - 406 π.Χ)


Πώς εκτυλίσσεται ο τραγικός Λόγος της ύπαρξης


§1

Γενικά γνωρίσματα


     Είναι ο δεύτερος χρονικά δραματικός/τραγικός ποιητής, μετά τον Αισχύλο. Γεννήθηκε στην Αθήνα, όπου έζησε, δημιούργησε ένα τεράστιο σε ποσότητα και ποιότητα έργο και πέθανε. Από τη συνολική του παραγωγή 123 έργα έχουν σωθεί επτά ολόκληρες τραγωδίες:  Αίας, Αντιγόνη, Τραχίνιαι, Οιδίπους τύραννος, Ηλέκτρα, Φιλοκτήτης, Oιδίπους επί Κολωνώ. Απ’ αυτές χρονολογούνται με ακρίβεια μόνο δυο: ο Φιλοκτήτης  (θριάμβευσε το 409) και ο Οιδίπους επί Κολωνώ (διδάχτηκε μετά τον θάνατό του το 401). Από τις άλλες τραγωδίες ξέρουμε σχετικά, για την Αντιγόνη,  ότι διδάχτηκε λίγο πριν το 441. Υπάρχει επίσης μια γενική εκτίμηση πως το αρχαιότερο από τα σωζόμενα έργα του είναι ο Αίας. Στα παλαιότερα έργα του ανήκουν επίσης και οι Τραχίνιες. Το επίκεντρο του ενδιαφέροντος του ποιητή εστιάζεται στο να σκεφτεί το άτομο με τις συναφείς καταστάσεις του, που συνθέτουν την τραγικότητα του ποιητικού λόγου. Οι ήρωες, που πλάθει ο Σοφοκλής, τίθενται αποφασιστικά στο κέντρο του αγώνα της ζωής και δείχνουν να μην κάμπτονται από τίποτα. Ξεπερνούν κι αυτό τον εμπαιγμό των θεών. Αυτός ο ακατάβλητος τραγικός ποιητής είχε αποκτήσει μια υψηλή μόρφωση, βοηθούμενος προς τούτο και από την άνετη οικονομική του κατάσταση. Ήταν πολυτάλαντος και διακρίθηκε καθ’ όλη την πολύμορφη δραστηριότητά του ως ποιητής, μουσικός, χορευτής, αλλά και ως ηθοποιός. Η διαφορετικότητα της εποχής, σε σχέση με εκείνη του Αισχύλου, επιτρέπει να αναδύεται μια άλλη εικόνα για τον άνθρωπο. Ο τελευταίος βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος κόσμου και κινείται ανάμεσα σε συγκρουόμενα καθήκοντα και αμφισβητούμενους τρόπους ζωής. Η εμπιστοσύνη τώρα στον άνθρωπο είναι μεγαλύτερη και ανάλογη με την αναγνώριση του μεγαλείου που κρύβει μέσα του.

Κυριακή 27 Οκτωβρίου 2019

Η επιστροφή του Σωκράτη στη σκέψη του Πλάτωνος




Ποια είναι η αληθινή επιρροή του Σωκράτη στον Πλάτωνα;

§1

      Καθολική είναι η πεποίθηση πως ο Πλάτων εντυπωσιάστηκε τόσο καταλυτικά από τον Σωκράτη, ώστε να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στη φιλοσοφία και να εγκαταλείψει κάθε άλλη βλέψη για ενασχόλησή του με την ποίηση ή με την πολιτική, συνεργούντων προς τούτο και των κυρίαρχων πολιτικών συνθηκών. Τι χαρακτήριζε τον Σωκράτη ως φιλόσοφο και τι του επέτρεπε να ασκήσει μια τόσο μεγάλη και θαυμαστή επιρροή επί του Πλάτωνος; Όπως μας λέει ο Πλάτων στην Απολογία,  ο Σωκράτης ήταν παραδειγματικά αφοσιωμένος στη φιλοσοφία και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να δείξει πλήρη αδιαφορία για τις προσωπικές του υποθέσεις. Στο πλαίσιο τούτης της αδιαφορίας εντάσσεται επίσης η στάση του απέναντι στη δίκη, την καταδίκη και τη θανάτωσή του. Ο θάνατός του, υπό ένα πιο διεισδυτικό βλέμμα, ήταν μια υπέρτατη θυσία για την υπεράσπιση της φιλοσοφίας, ανεξάρτητα αν ενταγμένος εντός του πνεύματος σκοπιμότητας από την πλευρά της αθηναϊκής δημοκρατίας ήταν ένα αποτρόπαιο έγκλημα. Γράφει σχετικά ο Πλάτων για τούτη την υπέρτατη θυσία του Σωκράτη:

Τρίτη 22 Οκτωβρίου 2019

Ο Hegel και η φιλοσοφία της δουλείας





Αρχαίες και σύγχρονες μορφές δουλείας

§1

     Η δουλεία στην αρχαία ελληνική πόλη-πολιτεία ανήκει σε εκείνα τα πολιτικά και κοινωνικά φαινόμενα μιας πρωτοφανέρωτης ιστορικά ελεύθερης κοινότητας των ανθρώπων, που η βαθύτερη  κατανόησή τους είναι άμεσα συνυφασμένη με τη συνειδητή πρόσληψη του ελευθεριακού χαρακτήρα  της εν λόγω ανθρώπινης κοινότητας. Η αρχαία ελληνική πόλις, και μάλιστα εκείνη των κλασικών χρόνων, είναι η διαχρονικά κατ’ εξοχήν κοινότητα πολιτών, με μια σχεδόν απόλυτη αυτονομία. Αυτή-εδώ είναι τόσο απόλυτη, ώστε η υπεράσπισή της να αποτελεί τον καθοριστικό κανόνα της κοινοτικής ζωής, του λογισμού της, της διαδρομής της, της δράσης της. Η υπεράσπιση εν τέλει της κοινοτικής αυτονομίας αποδεικνυόταν εν τοις πράγμασι ριζοσπαστική, στο μέτρο που εκτυλισσόταν επίσης ως ανα-τρεπτική κριτική και των δικών της νοημάτων, ιδεών και πρακτικών κυριαρχίας. Μόνο δυνάμει αυτής της προς τα έξω και προς τα μέσα θεωρητικο-πρακτικής κριτικής της κυριαρχίας μπορούσε η αρχαιοελληνική κοινότητα των πολιτών να διατηρεί τον χαρακτήρα της πόλεως, δηλ. της πολιτείας και όχι του κράτους, όπως λαθεμένα αποδίδεται ως πολιτικής συνεννόησης των ανθρώπων μεταξύ τους, χωρίς οι τελευταίοι να εξαρτώνται από κανέναν πολιτικό δεσμό υποταγής: με σημερινούς όρους, χωρίς να καταφεύγουν στους ποικιλώνυμους κρατικούς, παρα-κρατικούς, κομματικούς, πολιτικούς, ιδεολογικούς, συνδικαλιστικούς, επικοινωνιακούς κ.α. μηχανισμούς αναπαραγωγής της κυριαρχίας.

Παρασκευή 18 Οκτωβρίου 2019

Ι. Καντ: τι είναι το φαινόμενο;





ΙΜΜΑΝΟΥΕΛ  ΚΑΝΤ
1724-1804

Φαινόμενο και Πράγμα καθεαυτό

§1

     Ο Καντ κάνει σαφή διάκριση ανάμεσα στο φαινόμενο και το πράγμα καθεαυτό. Υποστηρίζει πως μπορούμε να αποκτήσουμε γνώση μόνο των φαινομένων και όχι των πραγμάτων, έτσι όπως υπάρχουν καθεαυτά. Το φαινόμενο δεν είναι μια απατηλή φαινομενικότητα αλλά ούτε και η απόλυτη πραγματικότητα, που ιδιάζει στο πράγμα καθεαυτό, παρά μια εμπειρική πραγματικότητα. Τα φαινόμενα δεν είναι παρά αντικείμενα δυνατής εμπειρίας:

Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 2019

Μεταξύ Hegel και Foucault





Μισέλ Φουκώ
1926-1984


Εξουσίαγνώση στον Φουκώ και ο Χέγκελ

§1

     Μια συζήτηση για τη συνάντηση του Φουκώ με τον Χέγκελ εκτυλίσσεται μοιραία σε συζήτηση για την ουσία της φιλοσοφίας του Φουκώ. Γιατί; Επειδή ο Φουκώ είναι ένας από τους διανοητές, που τον έχει διαμορφώσει η ιστορία, δηλ. ο χρόνος και η κίνησή του υπό τη μορφή γεγονότων ή συμβάντων,  ως κριτικά αντιπαραβαλλόμενο με τον Χέγκελ αλλά και με τον Μαρξ, ως θεωρούμενο μαθητή του Χέγκελ. Ως προς το τελευταίο χρειάζεται να διευκρινίσουμε πως για ορισμένους σύγχρονους βασικά στοχαστές η κριτική αντιπαράθεση με τον Χέγκελ γίνεται επί ορισμένων αρχών ή κατευθύνσεων, που πρωτοδιατυπώθηκαν μεν από τον Χέγκελ με βάση την ιδεαλιστική μέθοδο, αλλά μετέπειτα απασχόλησαν τον Μαρξ από τη σκοπιά της δικής του υλιστικής μεθόδου και υπό άλλη προοπτική. Έτσι συμβαίνει, όχι σπάνια, το εξής παράδοξο: μια ανάγνωση που ενοχοποιεί τον μαρξισμό και το ιστορικό του ναυάγιο να ενοχοποιεί αυτόματα και την εγελιανή σκέψη, λες και ο Χέγκελ είναι υπεύθυνος για τα αδιέξοδα του ιστορικού μαρξισμού ή λες και η εξέλιξη των φιλοσοφικών ιδεών ακολουθεί μια ευθύγραμμη πορεία. Όπου π.χ. ο Χάιντεγκερ μιλάει αρνητικά για τη διαλεκτική του Χέγκελ, μιλάει μάλλον επηρεασμένος κατά πολύ από τη μαρξιστική διαλεκτική και όχι από μια ουσιώδη ενασχόληση με την εγελιανή διαλεκτική. Εξάλλου, η ίδια η σκέψη του Χάιντεγκερ περιέχει στα ενδότερα της δομής της καίρια σημεία της εγελιανής μεθοδολογίας με αλλαγή απλώς όρων, εννοιών, γλωσσικών αναπροσδιορισμών. Π.χ. στη θέση του εγελιανού Απόλυτου υψώνει το Είναι, στη θέση  αυτο-εκδίπλωσης του Λόγου, της Ιδέας την αυτο-παρουσία αυτο-απουσία του Είναι, την αυτο-εκδίπλωση των νοημάτων του μέσα από την προς-κληση που απευθύνει στα όντα κ.λπ. Κάτι παρόμοιο ισχύει, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, και για τον Φουκώ.

Παρασκευή 4 Οκτωβρίου 2019

Σοφιστές: "κίνημα" ιδεών (2)



Η επικαιρότητα της σοφιστικής σκέψης

§1

     Με το όνομα Σοφιστές αναφερόμαστε σε ένα δυναμικό ρεύμα διανοουμένων, που έκανε την εμφάνισή του στην Ελλάδα κατά τον 5ο αι. π.Χ. και έμελλε να απασχολήσει έκτοτε την ιστορική πορεία της σκέψης και των ιδεών μέχρι και σήμερα. Αξιοσημείωτο είναι ότι από τα γραπτά τους κείμενα διαθέτουμε μόνο κάποια αποσπάσματα. Παρ’ όλα αυτά το ενδιαφέρον για τη σκέψη τους παραμένει αμείωτο. Το σοφιστικό κίνημα ανέπτυξε έναν ανεκτίμητο πλούτο ιδεών και διανοημάτων, ενώ συγχρόνως ορισμένοι σοφιστές  ενδιαφέρθηκαν και για επί μέρους επιστήμες. Τη σοφιστική Γνώση τη γνωρίζουμε, σε πολλές περιπτώσεις, όχι ως ένα μορφωτικό αγαθό, που αποτελεί αυτοσκοπό για την παιδεία του ανθρώπου, αλλά ως ένα μέσο ή εργαλείο ηθικής και πολιτικής σκοπιμότητας. Προφανώς αυτή η εργαλειοποίηση της γνώσης αποτέλεσε αντικείμενο κριτικής από την πλευρά του Πλάτωνος και συνετέλεσε ως ένα βαθμό και σε αμφιλεγόμενες αποτιμήσεις της παρουσίας τους στο χώρο των ιδεών. Το σίγουρο πάντως είναι ότι δεν υπάρχει ομοιογένεια των δικών τους ιδεών, γιατί ποτέ δεν αποτέλεσαν μια ενιαία φιλοσοφική σχολή. Απεναντίας, ενεργούσαν ως μονάδες, ως ξεχωριστές προσωπικότητες, που κατάγονταν από διάφορα μέρη της Ελλάδας και της Μεγάλης Ελλάδας, αλλά όχι σπάνια είχαν ζωντανή παρουσία στις ιδεολογικές ζυμώσεις που γίνονταν στην Αθηναϊκή κοινωνία μεταξύ των πολιτικών, των ρητόρων κ.λπ.

Κυριακή 22 Σεπτεμβρίου 2019

M. Heidegger: το ταξίδι προς θάνατο· τι είναι αυτό;




Μάρτιν Χάιντεγκερ

ΕΙΝΑΙ  ΚΑΙ  ΧΡΟΝΟΣ
 (§§45, 46)



Τι είναι ο θάνατος;

§1

     Τι είναι ο θάνατος; Κυριολεκτικά παραπέμπει σε μια υπαρκτική κατάσταση, στην οποία οδεύει ολοταχώς ο άνθρωπος ως ύπαρξη. Με τη γλώσσα του Χάιντεγκερ πρόκειται για το «τέλος» της ύπαρξης του Dasein. Είναι το «τέλος» της πορείας που ακολουθεί το Dasein μέσα στον κόσμο και εντός του χρόνου. Πώς νοείται αυτό το τέλος; Νοείται ως το τερματικό σημείο μιας διαδρομής της ύπαρξης. Τούτη η διαδρομή τελεί πάντοτε σε χρονική εκκρεμότητα και ως τέτοια είναι η δυνατότητα της ύπαρξης του Dasein μας να υπάρχει αυθεντικά. Το να μπορεί να υπάρχει και μάλιστα να υπάρχει αυθεντικά σημαίνει να θέλει να έχει συνείδηση. Όσο αυτό το Dasein υπάρχει, τόσο φέρει μέσα του κυρίαρχο ένα συναίσθημα ότι εκκρεμεί κάτι που δεν έχει εκπληρώσει:

Σάββατο 14 Σεπτεμβρίου 2019

Hegel: πώς φιλοσοφείται η κοινή γνώμη;




Γκέοργκ Χέγκελ
1770–1831


Τι είναι η κοινή γνώμη;
                                                  
§1

Το Ορθό και το Στρεβλό της κοινής γνώμης
        
     Τι είναι για τον Χέγκελ η δημόσια, ήτοι η κοινή γνώμη (öffentliche Meinung); Στην ουσία της είναι η έκφραση, υπό ένα συλλογικό τρόπο εμφάνισης, κρίσεων, απόψεων, συμβολών, γνωμών των ατόμων. Ετούτη η έκφραση μεταφράζει στην πράξη την τυπική ελευθερία λόγου, που διαθέτουν τα επί μέρους άτομα μέσα σε μια κοινωνία και δη στη σημερινή μαζικο-δημοκρατική κοινωνία. Αυτή η κοινή γνώμη, ως εκ της φύσης και της δομής της,

Σάββατο 31 Αυγούστου 2019

Η έννοια του θεού στους Πρωσοκρατικούς




Προσωκρατική Σκέψη


Θεός και άνθρωπος:
Όλα κυοφορούνται στον Λόγο


§1

     Αποτελεί κοινό τόπο πως η προσωκρατική σκέψη των Ελλήνων –αλλά όχι λιγότερο και η κλασική– συνδέεται ενεργά με έναν πνευματικό πολιτισμό, όπου τα «πάντα είναι γεμάτα θεούς» (Αριστοτέλης, περί ψυχής 1.5 411a8). Τι κατανοεί κανείς με τη φράση αυτή του Αριστοτέλη; Πώς ό,τι φιλοσοφικό-στοχαστικό έμελλε να αναπτυχθεί κατά την περίοδο του προσωκρατικού φιλοσοφείν, βασικά αναδύθηκε μέσα από έναν ευρύ ορίζοντα θεμάτων, που συνήθως προσδιοριζόταν ή διαμορφωνόταν σε σκέψη ως θεϊκός. Τούτο υποδηλώνει πως οι πρώιμοι φιλόσοφοι-στοχαστές, χωρίς να βυθίζονται μέσα σε μονοσήμαντα θεολογικό-μυθολογικές εμμονές της παράδοσης, στοχάζονταν πάνω στην αντίληψη ή την ιδέα του θεού. Γι’ αυτό βλέπουμε πως οι θεμελιώδεις λέξεις, έννοιες ή όροι, όπως άπειροαέραςφωτιά κ.λπ., απηχούσαν –λιγότερο ή περισσότερο– την εν λόγω αντίληψη. Τούτο βέβαια δεν σημαίνει επ’ ουδενί πως οι Προσωκρατικοί αναλώθηκαν, έστω και για λίγο, σε αλυσιτελείς θεωρίες γύρω από την ύπαρξη –και από τις αποδείξεις για την ύπαρξη– κάποιου θεϊκού όντος. Απεναντίας επιδόθηκαν στην εξήγηση της φυσικής τάξης και στη σύλληψη της πρώτης φυσικής αρχής: μια τέτοια αρχή δεν γινόταν αντικείμενο στοχασμού, επειδή μετέφραζε ή κατονόμαζε σε επίπεδο κοσμικής τάξης κάποια εξωκοσμική οντότητα και άρα λογιζόταν θεϊκή, αλλά επειδή ήταν θεϊκή, με το νόημα της αρχέγονης αρχής του συμπαντικού κόσμου.

Δευτέρα 26 Αυγούστου 2019

Γερμανικός Ιδεαλισμός: από τη φιλοσοφία του Fichte (1)




Johann Gottlieb Fichte
1762–1814

Η ελευθερία του Εγώ:
σχετικές και απόλυτες πτυχές

§1

     Ι. Ο Γιόχαν Γκότλιπ Φίχτε ανήκει στους πιο σημαντικούς εκπροσώπους του επονομαζόμενου Γερμανικού Ιδεαλισμού. Τι είναι ο Γερμανικός Ιδεαλισμός; Είναι ένα φιλοσοφικό κίνημα, από τα πιο σημαντικά στην ιστορία της φιλοσοφίας,  που συνέβαλε τα μέγιστα στη συγκρότηση της αυτοσυνείδητης υποκειμενικότητας της νεωτερικής εποχής. Ανάγει τα φιλοσοφικά του θεμέλια στον Καντ και περιλαμβάνει στους κόλπους του, μαζί με τον Φίχτε, τον Σέλλινγκ (Schelling) και τον Χέγκελ (Hegel). Καθένας απ΄ αυτούς τους φιλοσόφους είναι ένας Ολύμπιος Δίας, με καθοριστικές επιδράσεις στην μετέπειτα εξέλιξη της φιλοσοφίας, πρωτίστως δε των Ευρωπαϊκών φιλοσοφικών κινημάτων. Με τον Χέγκελ, ειδικότερα, ο Γερμανικός Ιδεαλισμός  φτάνει στο αποκορύφωμα, ουσιαστικά στην ολοκλήρωση της συνολικής ανάπτυξης της νεότερης φιλοσοφικής σκέψης. Η ανάπτυξη της φιλοσοφίας, μετά από αυτό το φιλοσοφικό κίνημα, δεν μπόρεσε να φτάσει στις κορυφές της συστηματοποίησης της σκέψης της, εφάμιλλης με εκείνη του Γερμανικού Ιδεαλισμού.

Παρασκευή 16 Αυγούστου 2019

Αριστοτέλης: Φιλοσοφία και πρακτική σοφία για τη ζωή





Αριστοτέλης
384-323 π.Χ.


Φιλοσοφία και ζωή

§1

     Ι. Η αριστοτελική φιλοσοφία, πολυσχιδής και πολύπτυχη καθώς είναι, δεν αποτελεί άθροισμα προγραμματικών φιλοσοφικών προτάσεων, τις οποίες θα μπορούσε κανείς να απομνημονεύσει και στη συνέχεια να αναπαραγάγει εν είδει αντιγράφου. Δεν ανήκε στις προθέσεις του μεγάλου αυτού Έλληνα φιλόσοφου να σχεδιάσει εκ των προτέρων εγκεφαλικά σχήματα, μέσα από τα οποία θα ατένιζε το σύμπαν και τον κόσμο. Απεναντίας, όλη η σκέψη του ξετυλίχτηκε ως μια ακατάπαυστη φιλοσοφική ανάγνωση της ζωής: ως μια φιλοσοφική μάθηση, που τελικά θα εξελισσόταν σε ερευνητική αναζήτηση της πρώτης φιλοσοφίαςˑ αυτής δηλαδή που μεταγενέστεροι σχολιαστές του αποκάλεσαν: Μετά τα φυσικά. Η πραγματεία Μετά τα φυσικά ονομάστηκε έτσι, γιατί κατατάχτηκε μετά την πραγματεία Φυσικά.

Δευτέρα 12 Αυγούστου 2019

Hegel, η Αριστερά: από τις αυταπάτες στις απάτες





Γκέοργκ Χέγκελ
1770–1831


Πώς νοείται ο πολιτικός ωφελιμισμός της «αριστεράς»;
ή
Κάθε άνθρωπος και κάθε λαός είναι υπεύθυνος
για τον εαυτό του



του Δημ. Τζωρτζόπουλου

§1

     Ι. Ερμηνεύοντας τη Ενδότερη Λογική της σχέσης κυριαρχίας  και δουλείας, κυρίου και δούλου, ο Χέγκελ τονίζει με μοναδική οξυδέρκεια πως χωρίς τη συνήθεια, χωρίς την πειθαρχία της υπηρεσίας, των υπηρεσιών του δούλου στον κύριο, και της αντίστοιχης υπακοής του δεν μπορεί επ’ ουδενί και ποτέ, με τις δικές του δυνάμεις, να ανυψωθεί πάνω από τη δουλική του κατάσταση και να γίνει ελεύθερη, καθολική αυτοσυνείδηση. Το ίδιο ισχύει και από την πλευρά της κυριαρχίας του κυρίου επί του δούλου[1]. Με άλλα λόγια: όσο