Πλάτων: Διά-Λογος και Δια-λεκτική του Βίου

 

ΠΛΑΤΩΝ

427‒347 π.Χ.

 

Από το Έρεβος του μονο-λόγου στο Φως του δια-λόγου

 

§1

Διά-λογος και Δια-λεκτική

 

Ο Πλάτων είναι ο πρώτος φιλόσοφος στην ελληνική αρχαιότητα που έχει να μας παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη θεωρία της διαλεκτικής. Ολοκληρωμένη υπό τον εξής ορίζοντα: πρώτον συνδυάζει  Λόγο και διά-Λογο για να αναπτύξει ένα δια-λέγεσθαι, που φιλοδοξεί να προσεγγίσει την ουσία της αλήθειας, χωρίς να στρεψοδικεί και να παραπλανά. Ένα δια-λέγεσθαι τόσο αριστουργηματικά φιλοτεχνημένο, που δεν έχει όμοιό του στην ιστορία του πνευματικού μας πολιτισμού. Στον Παρμενίδη βρίσκουμε μια από τις μοναδικές εμφανίσεις του ρήματος διαλέγεσθαι σε ενδοσυνάφεια με το γεγονός ότι υπάρχει μια άρρηκτη σχέση μεταξύ του διαλόγου και των Ιδεών. Αυτός που δεν παραδέχεται την ύπαρξη των Ιδεών «δεν θα ξέρει πού να στρέψει τις σκέψεις του» και «θα καταστρέψει τελείως την ικανότητα του διαλόγου». Ως εκ τούτου, δεύτερον, ολοκληρωμένη υπό την έννοια της απαιτητικής οδού της αλήθειας: γόνιμη αξιοποίηση όλων των σχετικών στοιχείων της παράδοσης –μαζί με παλαιότερες διαλεκτικές συλλήψεις συν το υπαρκτό γλωσσικό και γλωσσολογικό υλικό–  και απαιτητική ως προς το αψευδές του ερευνητικού της βλέμματος. Εάν αλήθεια είναι το Ἀγαθòν και τούτο είναι ο  φιλοσοφικός Ἒρως για μια αυθεντική ζωή, για το ὄντως Ὄν, τότε οδός της αλήθειας είναι το κατά Λόγον εύτακτο εγχείρημα ανάβασης στην Ιδέα του Ἀγαθοῦ, η οδός που οδηγεί στην πρώτη οντολογική αρχή του ανθρώπου και τη διασφαλίζει ως τέτοια. Ολοκληρωμένη, τρίτον, ως εναρμονισμένη πλήρως με τις αναγκαιότητες της αρχαίας ελληνικής σκέψης  και ως επαρκής για την καλύτερη οργάνωση του βίου της πολιτείας και των ανθρώπων. Ως μια τέτοια λοιπόν ολοκληρωμένη φιλοσοφική οδός της αλήθειας συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση για να κατανοείται και η νεότερη διαλεκτική, της οποίας αποκορύφωση είναι η εγελιανή διαλεκτική (βλ. Χέγκελ: τι είναι διαλεκτική; Εισαγωγή, μτφρ., σχόλια Δημ. Τζωρτζόπουλος. Εκδ. Ηριδανός 2016.

Lévinas, το κάλεσμα από τον Άλλο

 

Emmanuel Lévinas

1906-1995

 Η θέση του Άλλου στον κόσμο

§1. Το ερώτημα για τον Άλλο, για την αναγνώρισή του, για την ευθύνη απέναντί του τίθεται από τον Lévinas σε ένα σχεδόν εντελώς διαφοροποιημένο υπόβαθρο, λαμβάνοντας υπόψη και τις πολιτικές, κοινωνικές, οικολογικές και οικονομικές συνθήκες διαβίωση. Όλη η σχετική φιλοσοφική του θεώρηση βασίζεται στην κεντρική θέση του απόλυτα Άλλου. Σύμφωνα με τον Lévinas, αυτός ο Άλλος έχει υποβαθμιστεί από την υποκειμενικά προσανατολισμένη γένεση της φιλοσοφίας και έχει ξεφύγει από την οπτική γωνία των φιλοσόφων, αν και είναι η θεμελιώδης βάση της ηθικής, την οποία ο Lévinas περιγράφει ως την «πρώτη φιλοσοφία». Περνώντας όλα μέσα από τις διαδικασίες υποκειμενοποίησης, ο Άλλος έχει χάσει τη σημασία του για τον φιλοσοφικό λόγο, τον ζωτικό του χώρο τον έχουν σφετεριστεί και ο ίδιος έχει γίνει ανέστιος λόγω της προσπάθειας του υποκειμένου για εξουσία. Με δεδομένα αυτά, ο Levinas στοχεύει στην ουσιώδη μεταβολή, στον καθαυτό μετασχηματισμό της ηθικής. Αυτός ο μετασχηματισμός έγκειται στο να συγκεντρώνεται το βλέμμα του νου ξανά και ξανά στον Άλλο· κάτι που συνεπάγεται την αντιστροφή της σχέσης εξουσίας μεταξύ του υποκειμένου και του Άλλου, μετατρέποντας τη συνάντηση, την αντιπαράθεση και τελικά την αναμενόμενη ανάληψη της ευθύνης για τη ζωή του άλλου σε στιγμές συγκρότησης του υποκειμένου. Κατ’ αυτό το πνεύμα, το υποκείμενο θέτει τον εαυτό του μπροστά σε υψηλές απαιτήσεις, εάν θέλει να τον κατανοεί ως ολότητα.

Fr. Nietzsche: Η Ηθική των δούλων

 

Friedrich Nietzsche

1844–1900 

Διαλεκτική του καλού και του κακού  

1. Τα βαθύτερα νοήματα που εκφράζουν οι έννοιες του καλού και του κακού συνδέονται με αιτήματα πολιτισμικών και κοινωνικών μετασχηματισμών. Γι’ αυτό το λόγο περικλείουν τη σκέψη του κόσμου και αποκαλύπτουν την αλήθεια της γλώσσας του. Δεν δικαιολογούν μονοσήμαντες ή περιοριστικές θεωρήσεις που θα ακύρωναν τη δημιουργική σκέψη του ανθρώπου. Δεν αναλώνονται σε μια «φιλοσοφία της κουζίνας» (Χέγκελ) ούτε σε ηθικά κηρύγματα ή δόγματα που υπηρετούν εφήμερους ιδεολογισμούς. Αφορούν στο ίδιο το μυστήριο της ύπαρξης, που μας καλεί να προσδοκούμε το ανέλπιστο και να αναλαμβάνουμε την ευθύνη της απόφασης. Κάθε τέτοια ανάληψη δεν είναι στατική και τελεσίδικη. Διαμορφώνεται ανάλογα με τις κοινωνίες, τους τόπους, τις εποχές, αλλά και στη βάση μας ηθικής, η οποία στέκεται κριτικά στη μεταφυσική αντίληψη περί μιας ανεξάρτητης από την ελεύθερη βούληση ιδέας του καλού.

M. Heidegger: Η Ελευθερία ενός Λαού είναι η Φιλοσοφία του

 

 Μάρτιν Χάιντεγκερ

1889–1976

 

Beiträge zur Philosophie

(Vom Ereignis)

 

 Η φιλοσοφία ως «φιλοσοφία ενός λαού»

§1

Εισαγωγικές  παρατηρήσεις

 

Το κείμενο του Χάιντεγκερ, που φέρει τον τίτλο: «η φιλοσοφία ως “φιλοσοφία ενός λαού” και παρουσιάζουμε στη συνέχεια, είναι από το έργο του: Συμβολές στη φιλοσοφία  (περί του ιδιοσυμβάντος) [γερμανικά: Beiträge zur Philosophie (vom Ereignis)]. Το εν λόγω έργο λογίζεται ως το δεύτερο magnum opus του φιλοσόφου μετά το Είναι και Χρόνος. Ωστόσο –τηρουμένων των χρονικών αναλογιών συγγραφής των δύο έργων, αλλά και των συνεχώς νέων διερευνήσεων– θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει πως το δεύτερο τούτο έργο είναι φιλοσοφικά ισάξιο του πρώτου, ορισμένως ίσως και πιο προχωρημένο,  ως προς την επεξεργασία του ερωτήματος για το νόημα και την ουσία [ως παρ-ουσία] του Είναι, του ίδιου, ας πούμε, ερωτήματος με εκείνο του Είναι και Χρόνος. Το συγκεκριμένο έργο ανήκει στη δεύτερη φάση της χαϊντεγκεριανής σκέψης, ήτοι στην περίοδο μετά τη λεγόμενη Στροφή. Συναφώς, η αιχμή του περιεχομένου του εντοπίζεται μέσα στην ιστορικότητα του Είναι, έτσι όπως η τελευταία συνυφαίνεται με την ουσία της έννοιας του λαού και με την πολιτική πράξη ως μοίρα, προ-ορισμό του τελευταίου, αλλά και του ίδιου του Χάιντεγκερ.  Απ’ αυτή την άποψη, μέσα στο ως άνω έργο συναντούμε παντού τη συγκρουσιακή, την εξ-εγερσιακή σκέψη, χωρίς αρχή και τέλος, δηλαδή ως αν-αρχη· τη σκέψη που εκρήγνυται και μας διαπερνά ως Ereignis [=ιδιοσυμβάν]. Επομένως, ας μην προσδοκάμε απ’ αυτή τη σκέψη να μας καταθέσει μια αποτελειωμένη αλήθεια, δηλαδή να μεθερμηνεύσει «το πνεύμα ως χρησιμοθηρική εξυπνάδα» (Χάιντεγκερ), αλλά μάλλον να μας στείλει νεύματα, σήματα –όπως λέει ο Ηράκλειτος [: «ο άναξ ούτε λέει ούτε κρύβει, αλλά στέλνει σήματα» Β93]– που αποδομούν τις ποικίλες συστημικές  ιδεοληψίες.  Αυτές οι τελευταίες είναι που εμποτίζουν τον λαό, εννοημένο ως εκφραστή της ιστορικότητας του Είναι, με ψευδή συνείδηση και στο τέλος τον καθιστούν συνένοχο στα εγκλήματα που διαπράττει σε βάρος του η εξουσιαστική υποκειμενικότητα των παντοειδών θεσμικών και άλλων ομάδων και μηχανισμών.

Εισαγωγή στη φιλοσοφία των Κυνικών: Αντισθένης (1)

 

Αντισθένης

445/450 ‒365/360 π.Χ. 

Η διαλεκτική του Λόγου 

§1

     Ι. Ποιος είναι ο Αντισθένης; Είναι Κυνικός φιλόσοφος, γεννημένος στην Αθήνα και κατά πάσα πιθανότητα ιδρυτής της Κυνικής φιλοσοφίας. Διαμόρφωσε τις  φιλοσοφικές του απόψεις, επηρεασμένος τόσο από τους Σοφιστές όσο και από τον Σωκράτη. Παρακολούθησε μαθήματα των Σοφιστών και ιδιαίτερα του Γοργία. Στο μεταξύ έγινε μαθητής του Σωκράτη, από τον οποίο διαφοροποιείται, ανάλογα βέβαια και με το θέμα, κυρίως ως προς τη μέθοδο. Π.χ., όπως και ο Σωκράτης, κάνει λόγο για τη ύψιστη αξία της ανδρείας και της δικαιοσύνης, τις συσχετίζει με τη σοφία και θεωρεί ότι μπορούν να διδαχτούν. Διαφοροποιείται ωστόσο από τον δάσκαλό του κατά το ότι θεωρεί πως η σοφία δεν αποτελεί προϋπόθεση, όπως υποστήριζε ο Σωκράτης, για την ανδρεία και τη δικαιοσύνη, αλλά είναι μια ουδέτερη έννοια, που ανήκει στον ορθό βίο, στο μέτρο, εννοείται, που τη διέπει η δικαιοσύνη.

Hegel: πόλεμος ή ειρήνη;

                                 Γκέοργκ  Χέγκελ

1770–1831 

Η Φαινομενολογία του πολέμου 

§1

Ι. Η εποχή, που έζησε ό Χέγκελ, 1770-1831, ήταν μια πολυκύμαντη εποχή, με φοβερές δονήσεις της ιστορίας, αποκορύφωμα της οποίας ήταν η Γαλλική επανάσταση. Η τελευταία αποτέλεσε μια από τις πιο συνταρακτικές παρορμήσεις για τη συγκρότηση αλλά και την εξέλιξη της σκέψης του. Στο πλαίσιο τούτης της εξέλιξης εντάσσεται και η διαμόρφωση της πολιτικής του σκέψης, δυνάμει της οποίας διατυπώνει και τη διαλεκτική του θεωρία για τον πόλεμο. Ακριβώς επειδή η εγελιανή θεωρία του πολέμου είναι διαλεκτική δεν αφήνει περιθώρια για μια  ερμηνεία, αποπροσανατολιστική για κάθε λαό και έθνος, που ανυμνεί την ειρήνη και αναθεματίζει τον πόλεμο. Σε κάθε στιγμή του χρόνου αποδεικνύεται επίκαιρη και αληθής.

Πλάτων: πώς κατανοείται η φιλοσοφία του θανάτου;

 

ΠΛΑΤΩΝ

427‒347 π.Χ.

Τι σημαίνει: ο φιλόσοφος επιδιώκει τον θάνατο;

§1

 Γράφει ο Πλάτων σχετικά με τη ζωή και τον θάνατο: 

«Ποιος ξέρει αν η ζωή είναι θάνατος και ο θάνατος ζωή; Ίσως και εμείς να είμαστε πραγματικά νεκροί. Μπορεί να συμβαίνει αυτό που κάποτε άκουσα από κάποιους σοφούς ανθρώπους ότι εμείς τώρα έχουμε πεθάνει (η παρούσα ζωή μας είναι θάνατος), το δε σώμα είναι τάφος για μας, ενώ αυτό το μέρος της ψυχής, όπου εδρεύουν οι επιθυμίες, υπακούει, από τη φύση του, στις πιο αντίθετες παρορμήσεις» (Γοργίας 492e10-493a5).