Τα ἔνδοξα και η διαλεκτική στον
Αριστοτέλη
Πρώτη δημοσίευση στο βιβλίο:
Αριστοτέλης ΔΑΣΚΑΛΟΣ 2400
χρόνια. Έκδοση: Αριστοτέλειο Κολέγιο Θεσσαλονίκης 2016.
§1. Σύμφωνα με τον Χέγκελ, ο Αριστοτέλης
ανήκει στα πιο βαθυστόχαστα μυαλά της
ανθρωπότητας και απέναντί του καμιά εποχή δεν έχει να αντιτάξει παρόμοιο
ανάστημα[1].
Μια γενικότερη αντίληψη που ισχύει για την αριστοτελική φιλοσοφία, κατά τον
γερμανό φιλόσοφο, είναι ότι ο Αριστοτέλης έχει αναγάγει σε αρχή της γνώσης
την εμπειρία[2].
Ωστόσο δεν μένει σε αυτή την εμπειρική περιοχή, αλλά επιχειρεί να συνδυάσει
την εμπειρικά/εξωτερικά εκτυλισσόμενη συλλογιστική με
μια εξόχως θεωρητική διεργασία[3]. Αυτός ο συνδυασμός αποτελεί, κατά κάποιο
τρόπο, ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της αριστοτελικής θεωρίας περί διαλεκτικής. Το έργο, στο οποίο ο
Αριστοτέλης αναπτύσσει κυρίως την εν λόγω θεωρία του, είναι τα Τοπικά, χωρίς να
παραγνωρίζεται ορισμένως και το άλλο έργο του: Σοφιστικοί Έλεγχοι, όπου
συζητά περισσότερο τη λειτουργική σχέση και αντίθεση σοφιστικής και διαλεκτικής
υπό το πρίσμα μιας θεωρίας της αντίφασης. Στα Τοπικά πραγματεύεται τους τόπους, ήτοι «τις απόψεις, με βάση τις οποίες μπορεί να
εξεταστεί ένα πράγμα»[4].
Έτσι, οι τόποι αποτελούν,
υπό ένα ευρύ πνεύμα, σχήματα εξέτασης και έρευνας ενός αντικειμένου, κατά Λόγο σχήματα που επιτρέπουν
μια σφαιρική κάτοψη του αντικειμένου
και μια αντίστοιχη εκδίπλωση επιχειρημάτων, εναρμονισμένων με τις διάφορες όψεις του αντικειμένου. Έχουμε
λοιπόν να κάνουμε με ένα είδος διαλεκτικής,
που χαρακτηρίζεται από εξωτερικούς προσδιορισμούς ανασκόπησης ή ανασκοπικής
επιστροφής[5],
κάτι δηλαδή σαν την μεταστοχαστική δραστηριότητα της σκέψης στην εγελιανή θεωρία της ουσίας[6]. Η διαλεκτική κατανοείται ως