Μάρτιν Χάιντεγκερ
ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ
ΧΡΟΝΟΣ
Τι είναι ο θάνατος;
§1
Τι
είναι ο θάνατος; Κυριολεκτικά παραπέμπει σε μια υπαρκτική κατάσταση, στην
οποία οδεύει ολοταχώς ο άνθρωπος ως ύπαρξη. Με τη γλώσσα του Χάιντεγκερ
πρόκειται για το «τέλος» της ύπαρξης του Dasein. Είναι το «τέλος» της πορείας που
ακολουθεί το Dasein
μέσα
στον κόσμο και εντός του χρόνου.
Πώς νοείται αυτό το τέλος; Νοείται ως το τερματικό σημείο μιας διαδρομής της ύπαρξης.
Τούτη η διαδρομή τελεί πάντοτε σε χρονική εκκρεμότητα και ως τέτοια είναι η δυνατότητα της ύπαρξης του Dasein
μας να υπάρχει αυθεντικά. Το να μπορεί
να υπάρχει και μάλιστα να υπάρχει αυθεντικά σημαίνει να θέλει να έχει συνείδηση. Όσο αυτό το Dasein υπάρχει, τόσο φέρει μέσα του κυρίαρχο
ένα συναίσθημα ότι εκκρεμεί κάτι που δεν έχει εκπληρώσει:
«Σε
τούτη την εκκρεμότητα ανήκει το “τέλος”. Το “τέλος” του εντός-του κόσμου-Είναι
είναι ο θάνατος»[1].
Αυτό το
τέλος περικλείει και καθορίζει την ολότητα
της ανθρώπινης ύπαρξης. Γι’ αυτό και το αυθεντικώς υπάρχειν κινείται εντός
των ορίων της σύλληψης του θανάτου ως ενός υπαρξιακού
προς θάνατο Είναι (Sein
zum Tode)[2].
§2
Όπως λοιπόν προκύπτει, ο θάνατος δεν νοείται με μια βιολογική ή ανθρωπολογική
έννοια, αλλά με υπαρξιακή. Κατά την
έννοια τούτη, ο θάνατος δεν εκλαμβάνεται ούτε πρέπει να εκλαμβάνεται, κατά τον
Χάιντεγκερ, ως ένας τελικός σκοπός, πράγμα που θα μας ανάγκαζε να τον λατρεύουμε ως το ύψιστο και να
αντιμετωπίζουμε τη ζωή με απαισιόδοξο
τρόπο. Απεναντίας, ο θάνατος λογίζεται ως το όριο, που η ζωή ως ύπαρξη ή η ανθρώπινη ζωή του Dasein, δηλ. η ζωή του Dasein μας,
δεν μπορεί να αποφύγει. Το γεγονός ότι
τούτο το Dasein
είναι θνητό Είναι επιτρέπει να
διακρίνεται η ύπαρξή του από κάθε άλλη μορφή ζωής, βιολογικής υφής. Όπου και
όταν υπάρχει ανθρώπινο Dasein,
εκεί υπάρχει και κόσμος. Στο βαθμό που αυτό υπάρχει, δεν
φτάνει «στο τέλος»· έτσι, τούτο το «τέλος» τελεί εν αναμονή, σε εκκρεμότητα.
Αυτό δεν σημαίνει ότι το ως άνω Dasein
θα μπορούσε να είναι αθάνατο παρά πως
τούτη η εκκρεμότητα αποτελεί
χαρακτηριστικό της θνητότητάς του. Ο θάνατος
είναι εδώ και είναι το πάντοτε εκκρεμούν τέλος του εντός-του-κόσμου-Είναι.
Όταν ο θάνατος, ως τέλος της ανθρώπινης ύπαρξης, είναι προσιτός σε τούτη την
ύπαρξη, τότε η τελευταία τούτη μπορεί να έχει εμπρός της τον εαυτό της ως Όλο.
§3
Ο θάνατος, κατά το ως άνω πνεύμα, είναι ο εγγυητής της ολότητάς μας. Γι’ αυτό, όσο
η ανθρώπινη ύπαρξη έχει συνείδηση μιας ασταμάτητης μη-αποπεράτωσης και
διέπεται από την προαναφερθείσα εκκρεμότητα, τόσο καθίσταται ελλειπτική η ως
άνω ολότητα, τόσο μεταβάλλεται σε
μη-ολότητα. Με τον θάνατο αίρεται η εν λόγω εκκρεμότητα. Η άρση αυτής της εκκρεμότητας
σημαίνει πως το ανθρώπινο Dasein
παύει
να είναι αυτό το ίδιο, πως το
Είναι του εξ-ολοθρεύεται, εκ-μηδενίζεται. Εδώ συμβαίνει ένα παράδοξο φαινόμενο: ενόσω αυτό το Dasein είναι
ως ον, ποτέ, ουδέποτε μπορεί να φτάσει σε απόλυτη
ολοκλήρωση· αν όμως επιτύχει τούτη την ολοκλήρωση, τότε το κέρδος είναι η
ανεπανόρθωτη απώλεια του εντός-του-κόσμου-Είναι[3].
Το γεγονός ότι το Dasein
μας δεν μπορεί να βιωθεί ως ον και συναφώς οντικά ως υπάρχον Όλο ούτε μέσα στην ολοκλήρωσή του με τον θάνατο ως Είναι, δεν οφείλεται σε κάποια ατέλεια της γνωστικής μας ικανότητας, αλλά
σε αυτή τούτη την ουσία της ύπαρξής μας:
δεν είμαστε σε θέση να βιώσουμε την ύπαρξή μας ως Όλο, στο σύνολό της, διότι από το Είναι μεταβαίνουμε στο όχι-πλέον-Dasein μας. Η εν λόγω μετάβαση αίρει κάθε είδους δυνατότητα βίωσης. Αυτό που μένει είναι η εμπειρία που αποκτά η ύπαρξή μας από τον θάνατο των άλλων.
