Μάρτιν
Χάιντεγκερ
1989–1976
Γιατί
μας ενδιαφέρει η αναμνηστική σκέψη;
§1:
Η γλώσσα ως άγγελμα ζωής και κατανόησης
Ι. Ο
Χαϊντεγκεριανός στοχασμός άσκησε την ερμηνευτική του δυναμική ως αποδόμηση πάσας θεσμισμένης τάξης Λόγου
και καταστάσεων και ως εναντίωση στις κυρίαρχες
λογισμικές αιωρήσεις του σύγχρονου ωφελιμιστικού πνεύματος. Διέρχεται μέσα
από τη διερεύνηση του λόγου του ανθρώπου, για να χωρήσει πέραν τούτου προς τη διερεύνηση του χώρου του ανθρώπου.
Ο εν λόγω χώρος είναι πλημμυρισμένος από ένα στερεότυπο και κατεστημένο πλήθος λέξεων της μεταφυσικής, που εμποδίζει την ελεύθερη διακίνηση της
σκέψης και συγκαλύπτει την αλήθεια
του Είναι. Η μόνη διέξοδος από τούτη τη φυλακή είναι η γλώσσα, ως οντολογικό πρόταγμα της σκέψης. Καθοδόν προς τη γλώσσα του Είναι φανερώνεται αυτό που είναι ο άνθρωπος.
ΙΙ. Τι
είναι όμως ο άνθρωπος; Σε ένα πρώτο επίπεδο φαίνεται να είναι και πράγματι
είναι το να ομιλεί για τα όντα και για τον ίδιο τον εαυτό του ως ον. Ένα τέτοιο
ομιλείν, είτε με το χαρακτήρα της φλυαρίας
και της καθημερινής κουβέντας είτε με
εκείνον της επιστήμης, φτάνει σε
κάποια όρια και πέραν τούτων η άβυσσος.
Αποδεικνύεται δηλαδή ότι είναι ορισμένων και περιορισμένων δυνατοτήτων: στη
σφαίρα της καθημερινότητας, όπου ανήκει και η πολιτική, εξαντλείται σε παράθεση ή άθροιση λέξεων χωρίς κάποια
στοχαστική βαρύτητα, χωρίς πρό-βλεψη για το μέλλον, ενώ στη σφαίρα της
επιστήμης δεσπόζει η υπολογιστική
σκέψη, η γλώσσα της τεχνικής και του
υπο-λογισμού.
ΙΙΙ. Σε
ένα προχωρημένο επίπεδο –και τούτο με το νόημα όχι της γεωμετρικής προόδου,
αλλά της φανέρωσης του ίδιου του Είναι
μέσα στις ρίζες της γλώσσας– ο άνθρωπος είναι το Da-Sein [=το εδωνά του Είναι] και
μέσα στη γλώσσα της σκέψης ακροάται
ό,τι αυτή γλώσσα του απευθύνει. Τι του απευθύνει; Να ψάξει το υπαρκτικό του Είναι όχι μέσα στο αερολογείν, όχι στις απλές
δοξασίες, που δεν διαθέτουν αυτί για
τούτες τις ακροάσεις, αλλά στις οντολογικές
τοπο-σημάνσεις της γλώσσας, εκεί δηλαδή που αγγέλλεται φανέρωση,
αποκάλυψη της απόκρυψης. Όπου η
απόκρυψη, η συγκάλυψη αφήνεται ή δεν εξωθείται από τη γλώσσα στην
ανοικτότητα της κατανόησης, εκεί συμβαίνει προδοσία. Να γιατί, ας πούμε, η καθεστωτική πολιτική εκτυλίσσεται
πάντοτε ως απουσία νοήματος και κατ’ επέκταση ως διεργασία προδοσίας.
§2:
Andenken: Αναμνηστική σκέψη.
Ι. Ο
Χάιντεγκερ εκκινεί από το δεδομένο ότι η φιλοσοφία έχει ολοκληρώσει τον ιστορικό της κύκλο, αφού έφτασε στο αποκορύφωμά της με τους τελευταίους
μεταφυσικούς φιλοσόφους, όπως είναι ο Χέγκελ και ο Νίτσε μαζί και ο Μαρξ, και
συναφώς σε ένα τέλος με την απόλυτη επικράτηση του βασιλείου της τεχνολογίας. Η
κυρίαρχη σκέψη τώρα είναι η υπολογιστική
σκέψη (rechnendes Denken), η οποία κλείνει το δρόμο στην αναζήτηση του
νοήματος του Είναι. Σε τούτη τη σκέψη ο μεγάλος γερμανός φιλόσοφος
αντιπαραθέτει την αναμνηστική σκέψη. Γιατί; Επειδή η τελευταία μας διανοίγει στο μονοπάτι του Είναι, καθώς
στην βαθύτερη πράξη της είναι ανάμνηση,
ανα/μεταστοχασμός: μας παρέχει τη δυνατότητα να βρεθούμε κοντά στις πρωταρχικές ρίζες ή πηγές της
φιλοσοφίας, του ίδιου του φιλοσοφικού μας πολιτισμού και να τον σκεφτούμε πάλι από την αρχή: να αφεθούμε γαλήνια και μειλίχια στην
περισυλλογή των μυστικών του θησαυρών. Αυτοί είναι που αντι-μάχονται, μέσα στο
χρόνο, τον ψεύτικο χρυσό της μαζικής κουλτούρας και συγκαλυμμένοι μας χορηγούνται
ως απελευθερωτική στροφή προς την έκ-σταση.
ΙΙ. Τούτο
σημαίνει, μεταξύ άλλων, πως η αναμνηστική σκέψη, καθότι ανάμνηση, δεν σκέπτεται
την ιστορία του Είναι [μας] ως κάτι παρελθοντικόˑ απεναντίας επιχειρεί να απαντήσει σ’ αυτό που μοιραία καθορίζει την αληθινή μας ουσία, δηλαδή στο πεπρωμένο αυτής της ουσίας, στο πεπρωμένο του Dasein μας. Τουτέστιν: απέναντι στο μονόδρομο της υπολογιστικής, ήτοι επιστημονικής, τεχνολογικής σκέψης, που ηχεί ως πεπρωμένο μας, ακριβώς γιατί είναι αναπόφευκτη, αλλά και ως
ένα μεγάλο βαθμό αναγκαία, η αναμνηστική σκέψη είναι η αλλαγή πλεύσης: σκάβει βαθιά μέσα στο προκαλούν τη λήθη υπάρχον
και οραματίζεται, κυοφορεί το άλλο ξεκίνημα στην ιστορία του Είναι και της
ανθρώπινης ύπαρξης.
ΙΙΙ. Το
άλλο ξεκίνημα συνυφαίνεται πρωτίστως με
ό,τι μας καλεί να σκεφτούμε πάνω στην αλλαγή της ουσίας της αλήθειας [μας].
Πρόκειται για έναν μετά-στοχασμό, μια μετά-σκέψη γύρω από τη ζωή και τη δράση της σύγχρονης τεχνικής
ως τέτοιας και, με
το ευρύτερο νόημά της, ως επιστημοσύνης ή απονεκρωμένης κοσμο-αντίληψης. Όσο απουσιάζει η μετά- σκέψη ή ατροφεί μέσα σε
μια τεχνικοποιημένη πλαισιοθέτηση (Ge-stell)
προκαλεί τους μοιραίους ολέθρους του σήμερα. Η ανα-ζωογόνησή της, δηλαδή
το να μην αφήνουμε το εσκεμμένο, τη
σιδερόφρακτη ιδεολογία, τη στρεψόδικη κοσμοθεωρία να παγιώνεται και να μας
επιβάλλεται, είναι εφικτή με την αποφασιστική αντί-δραση στις προορισμένες
για την αποκοίμιση των μαζών κοσμοθεωρίες: ο κατά Ηράκλειτο πόλεμος
είναι η απαρχή του Μεγάλου.
