Martin Heidegger
1889-1976
§1. Στο πρώτο κύριο έργο του: Είναι και Χρόνος ο Χάιντεγκερ επιχείρησε να αναζητήσει το νόημα του Είναι, εκκινώντας από την κατανόηση του Dasein. Στην επόμενη φάση της σκέψης του, σ’ αυτή δηλ. που ακολουθεί μετά το Είναι και Χρόνος, ο φιλόσοφος πιστεύει πως το Dasein μπορεί να συλληφθεί στην πληρότητά του μόνο, όταν λαμβάνουμε ως αφετηρία μια ολοκληρωμένη κατανόηση του Είναι. Πρόκειται για την περίφημη “στροφή” της σκέψης του, την οποία ο ίδιος κατανοεί ως μια τροπή και τη σχετίζει με «τη θεμελιώδη εμπειρία της λήθης του Είναι». Αυτή η “στροφή” πραγματοποιείται χρονικά περίπου με το δοκίμιό του: «Η διδασκαλία του Πλάτωνος για την αλήθεια»[1]. Τα πρώτα βήματα προς αυτή τη στροφή αρχίζουν να γίνονται ορατά με το δοκίμιό του: Περί της ουσίας της αλήθειας. Καθ’ όλη την ύστερη περίοδο της σκέψης του αυξάνει ραγδαία τόσο η θεματοποίηση κλασικών ερωτημάτων της μεταφυσικής όσο και μια βίαιη απόρριψη του μεταφυσικού φιλοσοφείν της παράδοσης, ιδιαίτερα από τον Πλάτωνα και ύστερα μέχρι και τη νεωτερική φιλοσοφία.
§2.
Ο
Χάιντεγκερ πιστεύει πως το θεμελιώδες
ερώτημα της μεταφυσικής, δηλονότι το ερώτημα
για το Είναι, έχει περιπέσει σε λήθη για χάρη του ερωτήματος για το ον. Έχει περιπέσει σε λήθη ήδη στις πρώιμες εποχές της ιστορίας της μεταφυσικής·
γι’ αυτό και η ιστορία της μεταφυσικής δεν είναι παρά μια ιστορία της λήθης του Είναι. Σε μια σειρά μελέτες του για την
ελληνική φιλοσοφία, τον Καντ και τον Νίτσε καταδεικνύει ο φιλόσοφος την
αντινομία, κατά κάποιο τρόπο, της μεταφυσικής και της οντολογίας: ενώ η
αναζήτηση γίνεται γύρω από την ερμηνεία
και κατανόηση του ερωτήματος του Είναι, παρ’ όλα αυτά το Είναι παραμένει κρυμμένο, συγκαλυμμένο. Και τούτο συμβαίνει, επειδή τα σχετικά ερωτήματα δεν
φτάνουν ως μέσα στα βάθη της προβληματικής
γύρω από το Είναι. Η ανεπανάληπτη συμβολή του Χάιντεγκερ, στο πέρασμα των
αιώνων έγκειται στο γεγονός ότι με το ερώτημα του Είναι και για το νόημα του
Είναι η σκέψη βυθίζεται στη ρίζα του
πράγματος και πάνω από τα συντρίμμια της καθημερινής πλήξης, έτσι ώστε να
μην αποδυναμώνεται, να μην κατακερματίζεται και να μην χάνει τον προσανατολισμό
της.
§3.
Αυτή
η κριτική υπέρβαση της μεταφυσικής οδηγεί σε μια τέτοια ερμηνευτική κατάσταση,
όπου η ιστορία της φιλοσοφίας κατανοείται ως
μια ιστορία της μεταφυσικής, που έφτασε στην ολοκλήρωσή της, στο τέλος
της, με τον Νίτσε. Τέλος της μεταφυσικής σημαίνει τέλος της φιλοσοφίας, μετά το
οποίο ο Χάιντεγκερ συγκεντρώνει όλο τον εύρωστο στοχασμό του στην ανάπτυξη της άλλης σκέψης, όπως την ονομάζει. Τούτη
η άλλη σκέψη προορίζεται να υπηρετήσει κυριολεκτικά και με κάθε σοβαρότητα την ανάδειξη του ερωτήματος του Είναι και την
οφειλόμενη αποτίμηση πέρα από τις πολυδαίδαλες παρεκκλίσεις της
παλαιάς μεταφυσικής. Η άλλη σκέψη αναδύεται ως συνέχεια της πρώτης σκέψης, η οποία αντιστοιχεί σε
εκείνη της ελληνικής φιλοσοφίας και δη της προσωκρατικής. Η επι-στροφή του Χάιντεγκερ σε τούτη την πρώτη σκέψη δεν αποτελεί μια απόπειρα
να επαναληφθεί, υπό έναν σύγχρονο φιλοσοφικό μανδύα, ό,τι έχει ήδη ειπωθεί,
αλλά να χυθεί φως σε ό,τι δεν έχει ακόμη ειπωθεί στην εν λόγω πρώτη σκέψη. Πολλές
βασικές έννοιες της σύγχρονης σκέψης έλκουν την καταγωγή τους από την ελληνική
φιλοσοφία, στην οποία η λήθη του Είναι εξακολουθούσε να είναι στο αρχικό
στάδιο.
§4. Μια απ’ αυτές τις κεντρικές έννοιες είναι η έννοια της αλήθειας. Με βάση την χαϊντεγκεριανή ερμηνεία, η αλήθεια νοείται ως ακρυπτότητα (α-λήθεια), ως μη-λήθη, σε αντίθεση με τη συνήθη αντίληψη της νεωτερικής φιλοσοφίας, που τη συνάπτει με ό,τι πραγματοποιεί το υποκείμενο. Για το και στο υποκείμενο η αλήθεια καθίσταται εφικτή μόνο και μόνο, επειδή ή στο βαθμό που του έχει φανερωθεί το Είναι, επειδή ή στο βαθμό που του Είναι έχει φτάσει να αποτελεί το ξέφωτο. Ό,τι στο Είναι και Χρόνος είχε καταδειχθεί ως η ανοικτότητα του Dasein, τώρα ανάγεται στα οντολογικά του θεμέλια και εκκινώντας από το ίδιο το Είναι ερμηνεύεται ως η αυτοφανέρωσή του. Η ανοικτότητα του Dasein έτσι κατανοείται πλέον ως το Είναι του μέσα στο ξέφωτο του Είναι. Χωρίς αυτό ή εξω απ’ αυτό το ξέφωτο δεν υπάρχει Είναι και καμιά ανοικτότητα για το Dasein, για την ανθρώπινη ύπαρξη. Κατ’ αυτό το πνεύμα, ο άνθρωπος συσχετίζεται με την αλήθεια μόνο, επειδή το ίδιο το Είναι είναι σε θέση να αυτοφανερώνεται. Η μεταφυσική αντί να αποκαλύπτει δεν πέτυχε παρά να συγκαλύπτετει την αρχέγονη ακρυπτότητα του Είναι. Και οι έννοιές της, όπως συνείδηση, υποκείμενο κ.λπ., στη σύγχρονη εκδοχή τους δεν έχουν παύσει να συσκοτίζουν την προτεραιότητα του Είναι έναντι του Dasein, έναντι της ανθρώπινης ύπαρξης. Η ουσία της τελευταίας έτσι φωτίζεται από το ξέφωτο του Είναι και μόνο.
[1]
Ελληνική μετάφραση του παρόντος δοκιμίου βλ. Μάρτιν Χάιντεγκερ: περί πολιτικής-περί αλήθειας-περί τεχνικής,
εισαγωγή-μτφρ.-σχόλια Δημ. Τζωρτζόπουλος. Εκδ. Ηριδανός Αθήνα 2011, σσ. 71-112.
