Διάλογος με τη
φιλοσοφία
και για τη
φιλοσοφία
§1
Όσο γνωστός λογίζεται εξ ακοής ο Πλάτων ως
όνομα τόσο άγνωστη αποδεικνύεται συχνά–πυκνά η ενδότερη φιλοσοφική του σκέψη. Αναμφίβολα
υπάρχουν σπουδαίες μελέτες και συστηματική έρευνα επί του έργου του σε διεθνές
κυρίως επίπεδο· στο ελληνικό στερέωμα όμως διαχρονικά παρατηρούνται σποραδικές
μόνο εμβαθύνσεις στην Πλατωνική φιλοσοφία και γενναίες ατομικές προσπάθειες.
Συλλογικές πράξεις ερμηνείας αυτής της φιλοσοφίας αποτελούν κάτι το σπάνιο.
Αντίθετα δεν είναι σπάνια μια επιφανειακή ενασχόληση με τον Πλάτωνα και κάποιοι
απόλυτοι αφορισμοί χωρίς καμιά φιλοσοφική βαρύτητα. Μια καλή ανάγνωση του
Πλάτωνα γιγαντώνει τον φιλοσοφικό προβληματισμό όχι μόνο για το χθες, αλλά και
για το πολύπλοκο σήμερα. Με αυτόν τον
Ολύμπιο Δία συμβαίνει περίπου ό,τι και με τη σκέψη του Μαρξ σε σχέση με τον
Χέγκελ. Εάν θέλει κανείς να καταλάβει το Κεφάλαιο του Μαρξ, αλλά και τη συνολική
του σκέψη, πρέπει αναγκαίως να μελετά εμβριθώς και διαρκώς Χέγκελ.
Εάν θέλει κανείς να διεισδύσει στην ιστορικότητα του ανθρώπινου Είναι,
αλλά και να κατανοήσει σφαιρικά το σήμερα, πρέπει αναγκαίως να γυρίζει
ξανά και ξανά πίσω στον Πλάτωνα.
§2
Το
αναγγελθέν συνέδριο για τον Πλάτωνα μπορεί να αποτελέσει
σημαντικό βήμα για να αναδειχτούν θεμελιώδεις
κατευθύνσεις της Πλατωνικής φιλοσοφίας, αλλά και ειδικότερες πτυχές
μιας κοινωνικοπολιτικής σκέψης που ρίχνει άπλετο φάος στο χάος
του μετα-νεωτερικού παραληρήματος. Είναι γεγονός πως ο Πλάτων, με κάθε αφορμή, έδινε
έμφαση στις επιστημονικές σπουδές. Εν τούτοις, ο ύψιστος σκοπός της διδασκαλίας
του ήταν κοινωνικο-ηθικός. Η θεωρία της κοινωνικής
ηθικής (Sittlichkeit),
που ανέπτυξε στη νεωτερική εποχή ο Χέγκελ, ανάγει την αρχέγονη πηγή της στην
πλατωνική θεωρία του κοινωνικο-ηθικού Είναι της πολιτείας και των ανθρώπων.
Αυτού του είδους η κοινωνική ηθική, τότε και τώρα, ανοίγει τον δρόμο για να
οικοδομείται μια αυτοκυβερνώμενη κοινότητα ανθρώπων σε εναντίωση προς
τις αυταρχικές εξουσίες πολλών ιδεολογικά φορτισμένων «κοινωνιστών» του
παρόντος. Οι φιλοσοφικές ιδέες, με τις οποίες πίστευε πως θα αναδείξει την αληθινή
πολιτική, επιχειρούσαν να μετασχηματίσουν εκ θεμελίων το πολιτικό γίγνεσθαι,
έτσι ώστε και στο τελευταίο γράμμα του νόμου να υπάρχει το πνεύμα της αλληλοκατανόησης
και της κοινής πράξης. Αξίζει να αναφερθεί εδώ ό,τι οι μεγάλες
συλλήψεις των Νόμων, που λειτουργούν σε συνάφεια με τις ανάλογες συλλήψεις
της Πολιτείας,
είναι βαθμιαίο δημιούργημα δοκιμασμένων
εμπειριών.
§3
Μια από
τις κύριες επιδιώξεις του Πλάτωνα ήταν να θεμελιώσει την πολιτική πάνω σε φιλοσοφικά
θεμέλια, γι’ αυτό και έθετε την αναγκαιότητα:
οι αληθινοί φιλόσοφοι να ασχοληθούν με την ενεργό πολιτική δράση,
ώστε να υπερασπιστούν το δημόσιο συμφέρον και να εργαστούν για την ευτυχία της
πολιτείας ενάντια στην ιδιοτέλεια των συμφεροντολόγων πολιτικών. Οι τελευταίοι,
σύμφωνα με τον φιλόσοφο, έχουν
αποδειχθεί στην πράξη πως διέπονται από τη μισολογία, δηλαδή από το μίσος, την απέχθεια,
προς τον λόγο. Γι’ αυτό χαρακτηρίζονται ως απαίδευτοι, αδίστακτοι και ως πραγματικοί
κηφήνες. Απεναντίας, οι αληθινοί φιλόσοφοι μπορούν να αλλάξουν ριζικά
τη φαύλη πολιτεία, γιατί μετέχουν στον
νοητό χώρο των καθαρών ιδεών: διάγουν έναν βίο που στηρίζεται στη διαλεκτική
σκέψη και έτσι αίρονται πάνω από το παράλογο του φιλόνικου
και του φιλοκερδούς. Ο αληθινός φιλόσοφος βιώνει πάντοτε μια μεταστροφή,
περιαγωγή
της ψυχής, που αλλάζει ολόκληρη τη ζωή του. Έτσι τοποθετείται πέρα και πάνω
από τον πολιτικό εγωισμό και τις μικρότητες της καθημερινής πολιτικής. Γράφει σχετικά
ο Πλάτων στον Θεαίτητο (173):
· «Οι
φιλόσοφοι από νέοι δεν ξέρουν το δρόμο για την αγορά ούτε πού είναι το
δικαστήριο ή το βουλευτήριο ή κάποιο άλλο δημόσιο κατάστημα της πόλης. Και τους
νόμους και τα ψηφίσματα, τα προφορικά ή τα γραπτά, ούτε τα βλέπουν ούτε τα
ακούνε. Και η σπουδή που δείχνουν οι πολιτικές συντεχνίες για την εξουσία και
οι συνεδριάσεις και τα τραπέζια και τα νυχτερινά γλεντοκόπια με τις αυλητρίδες
ούτε στον ύπνο τους δεν τους συμβαίνουν».
·
«Ο φιλόσοφος μόνο με το σώμα του βρίσκεται στην πόλη και παρεπιδημεί· ο νους
του όμως …πετάει πάνω από τη γη … και πέρα από τον ουρανό …και ερευνά τη φύση
των όντων. Και όταν πρόκειται για βρισιές, δεν συνηθίζει να βρίζει κανέναν,
αφού δεν ασχολήθηκε ποτέ με κανέναν… Όταν ακούει να εγκωμιάζουν κανένα βασιλιά
ή τύραννο νομίζει πως ακούει να μακαρίζουν κανένα χοιροβοσκό ή βουκόλο που
αρμέγει γάλα. Νομίζει μάλιστα πως οι βασιλείς και οι τύραννοι φυλάνε και
αρμέγουν ζώα πιο δύστροπα και πιο ύπουλα από τους ποιμένες και πως, επειδή τους
λείπει η σχόλη, γίνονται κατ’ ανάγκη εξίσου αγροίκοι και απαίδευτοι, όπως οι
ποιμένες».
