Προσωκρατική φιλοσοφία: 3ο Επιστημονικό Συνέδριο

3^οΕπιστημονικό Συνέδριο:

ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Ο Άνθρωπος, η Κοινωνία και ο Κόσμος

Τετάρτη 6 και Πέμπτη 7 Απριλίου 2016

Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών,

Πανεπιστημιόπολη, Ζωγράφου

Αμφιθέατρο “AULA”

Υπό την αιγίδα του του Τμήματος Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών

ΠΡΟΕΔΡΟΣ: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ-ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΣ

                       

                           [Το πρόγραμμα παρατίθεται στο τέλος της ανάρτησης]

            Ηράκλειτος: Πόλεμος πατήρ πάντων

§1: Ένα από τα πιο γνωστά αποσπάσματα του Ηράκλειτου είναι το απόσπασμα 53 για τον πόλεμο:

 «Πόλεμος πάντων μὲν πατήρ ἐστι, πάντων δὲ βασιλεύς, καὶ τοὺς μὲν θεοὺς ἔδειξε τοὺς δὲ ἀνθρώπους, τοὺς μὲν δούλους ἐποίησε τοὺς δὲ ἐλευθέρους»

«Ο πόλεμος είναι ο πατέρας των πάντων και των πάντων  βασιλιάςˑ κι άλλους τους ανέδειξε θεούς κι άλλους ανθρώπους· άλλους τους έκανε δούλους κι άλλους ελεύθερους»                     

Θεμελιακό πρόταγμα της Ηρακλείτειας σκέψης είναι ο πόλεμος. Στο παρόν απόσπασμα, πιο ρητά στο απ. 80, παρουσιάζεται να είναι κοινός, όπως σε άλλα αποσπάσματα ο Λόγος. Πώς κατανοείται τελικά αυτή η έννοια; Δεν είναι μόνο και κυρίως μια δύναμη κοινωνική, αλλά η πιο ισχυρή, ακατάλυτη και υπέρτατη δύναμη, που είναι εγκατεστημένη μέσα στα πράγματα, μέσα στον κόσμο, μέσα στην ολότητα και διέπει τις εσωτερικές, ως προς την ίδια την ουσία των όντων, συγκρούσεις, αντιμαχίες, καθώς και τις αντίστοιχες μεταξύ αυτών των όντων. Έτσι ο πόλεμος συνδυάζει: εναντιότητες, αντιθέσεις, ενοποιήσεις. Όπως ερμηνεύει ο Χάιντεγκερ, ο πόλεμος είναι ο αγώνας, η έρις, που μας διανοίγει στις αυθεντικές αντιμαχίες ή συγκρούσειςˑ αυτές δε με τη σειρά τους μας διανοίγουν στην αρμονία. Όλη αυτή η κίνηση από την αντιμαχία στην αρμονία και αντίστροφα είναι ένας περιορισμός, αλλά όχι με την κοινή έννοια της ορισμένης οριοθέτησης, του περίκλειστου ορίζοντα, του φραγμού. παρά ως προχώρηση έξω απ’ αυτόν το φραγμό, από το προκαθορισμένο όριο, προς ένα άνοιγμα, μια έκ-θεση, δηλαδή τοποθέτηση έξω από το δεδομένο πλαίσιο. 

§2: Τι σημαίνει αυτό το άνοιγμα εν τέλει; Είναι μια δείξη προς έναν περι-ορισμό με το νόημα του προ-ορισμούˑ εκείνου του προ-ορισμού που διαγράφει μια πορεία προς πλήρωση της ουσίας των όντων. Ο αγώνας/πόλεμος αφορά έτσι το ίδιο το Είναι των όντων, γι’ αυτό και είναι ο γεννήτοράς τους: τα φέρνει στο γίγνεσθαι, αλλά συγχρόνως τα διαφυλάσσει μέσα στο Είναι ή άλλως τα διοικεί, τα ισορροπεί, τα εναρμονίζει με τον εαυτό τους και με το Είναι. Τούτο βέβαια αποκλείει δυο τινά: ούτε κηρύσσει την αδράνειά τους ούτε τα ρίχνει μέσα στα καθημερινά είδη των ταραχών, των αναστατώσεων, μέσα στην άρρυθμη οχλοβοή. Δεν υπάρχουν καθεαυτούς θεοί, μας λέει ο Χάιντεγκερ, ούτε καθεαυτούς άνθρωποι ή κυρίαρχοι ή δούλοι. Εννοεί πως δεν υπάρχουν ως οντολογικά πρώτα αυτά και άλλα παρόμοια όντα, αλλά οντολογικά πρώτος είναι ο πόλεμος, ο αγώνας, η πάλη, η μάχη και η διαμάχη, που δημιουργεί την αποφασιστική δυνατότητα για ζωή και για θάνατο. Η ευδοκίμηση, που προκύπτει από εδώ συνάπτει τα όντα εκάστοτε με την οντολογική τους συνθήκη ή κατάσταση.

Ο πόλεμος, ως εκ τούτου, κάνει τους ανθρώπους είτε ελεύθερους είτε σκλάβους, πρωτίστως οντολογικά και συναφώς κοινωνικά. Η παρούσα κοινωνική οντολογία του σκλάβου και του ελεύθερου είναι ανάλογη με την οντολογική σχέση θεού και ανθρώπου. Ο πόλεμος, ως συμπαντικός που είναι, δεν εξαιρεί και τη ζωή της πόλης. Εδώ οι αντιμαχόμενες δυνάμεις είναι οι πολλοί, που έχουν απορροφηθεί από τις υλικές απολαύσεις και τα πλούτη, δηλαδή από την αποχαύνωση, και οι λίγοι άριστοι, που καλλιεργούν το Λόγο και πράττουν σύμφωνα με τη δικαιοσύνη. Κριτήριο για το ποιοι είναι οι άριστοι και ποιοι οι καθεύδοντες, οι αποχαυνωμένοι, δεν είναι υποχρεωτικά η κοινωνική τους θέση, αλλά η εναρμόνισή τους με τον αεί παρόντα κοινόν Λόγο. Πρακτικά τούτο σημαίνει πως κρίνονται ως άριστοι ή μη από το πώς υπερασπίζονται τα τείχη της πόλης –τα τείχη με την ευρύτερη μεταφορική σημασία– και όχι από τις εθνομηδενιστικές τάσεις. Από το ήθος και όχι από την διεφθαρμένη φύση του ενός ή του άλλου, από την προσηλωμένη βούληση στην αυθεντική κοινότητα των ανθρώπων και όχι από την παράδοση της πόλης στα αλλότρια συμφέροντα των υβριστών και προδοτών. 

Απέναντι όμως στη διεφθαρμένη συντεχνία των δοσίλογων εξουσιαστών ο λαός πρέπει να αντιτάσσει τη δική του γραμμή υπεράσπισης της πόλεως. Δεν μπορεί να την αρνείται, εν ονόματι της διαφθοράς, αλλά να μάχεται για την καλύτερη δυνατή κοινότηταˑ την κοινότητα που θα έχει ως βάση της τη δικαιοσύνη και θα αποβλέπει στην επικράτηση του κοινού Λόγου, της συμπαντικής αρμονίας νοημάτων και αντίστοιχων τρόπων ζωής: όχι το απλώς ζην, αλλά το καλώς ζην. Η δικαιοσύνη, κατ’ αυτή την έννοια, δεν νοείται από τον Ηράκλειτο ως ο ένας ή ο άλλος μεμονωμένος νόμος, αλλά ως η ύψιστη πραγματικότητα του πολέμου για συμπαντική δικαιοσύνη. Τούτο δεν παραπέμπει σε έναν αγώνα απλώς για κάποιο αθροιστικό σύνολο νόμων –κι αυτό είναι καλό και απαραίτητο– αλλά για την εγκυρότητα του δικαίου ή του νόμου ως τέτοιου, με βάση αυτή τούτη τη Λογική τάξη του κόσμου. Η αναγκαία λοιπόν για την πόλη δικαιοσύνη –που  είναι απρόσιτη για τα φαρμακερά βέλη των ξιπασμένων κυβερνητών της πόλεως, αλλά και φοβερός τιμωρός τους– αναδύεται μέσα από τη σύγκρουση ως η κανονικότητα, ο ρυθμός, ο συνεκτικός δεσμός πόλεως και κοσμικού γίγνεσθαι.

                  Διεθνής Εταιρεία Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας
                            Ένωση  Ελλήνων  Φυσικών

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Τετάρτη 6 Απριλίου 2016

9.30-10.00: Προσέλευση συνέδρων, εγγραφές

Εναρκτήρια Συνεδρία

Προεδρείο: Εμμανουήλ Μικρογιαννάκης, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

10.00-10.15: Προσφωνήσεις

Μελέτιος-Αθανάσιος Δημόπουλος, Καθηγητής της Ιατρικής Σχολής, Πρύτανις του Πανεπιστημίου Αθηνών

Ευάγγελος Μουτσόπουλος, Ομ. Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ακαδημαϊκός, Πρόεδρος του Συνεδρίου

Ελένη Καραμαλέγκου, Καθηγήτρια του τμήματος Φιλολογίας, Κοσμήτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Μαρία-Ζωή Φουντοπούλου, Αν. Καθηγήτρια Παιδαγωγικής, Πρόεδρος του Τμήματος Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής-Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών

Ευαγγελία Μαραγγιανού, Καθηγήτρια Φιλοσοφίας, Διευθύντρια του Τομέα Φιλοσοφίας του Τμήματος Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής-Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών

Νικόλαος Χρόνης, Ομ. Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Α΄ Αντιπρόεδρος της Διεθνούς Επιστημονικής Εταιρείας Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας

Ευστράτιος Θεοδοσίου Αν. Καθηγητής Αστροφυσικής  του Πανεπιστημίου Αθηνών, Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών

Εναρκτήρια Ομιλία

10.15-10.45:  Χρήστος Ζερεφός, Το φαινόμενο του θερμοκηπίου και η σύσταση της ατμόσφαιρας από τους Προσωκρατικούς μέχρι σήμερα

1^η Συνεδρία

Προεδρείο: Νικόλαος Χρόνης, Ομ. Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

10.45-11.15: Κωνσταντίνος Νιάρχος, Το επιστημονικό πνεύμα και η ηθική πρόοδος κατά τον Ξενοφάνη

11.15-11.45: Ευστράτιος Θεοδοσίου, Φερεκύδης ο Σύριος

11.45-12.15: Ανδρέας Μάνος, Ηράκλειτος: Η ελπίδα του ανελπίστου και ο καιρός της αφύπνισης

12.15-12.25: Συζήτηση

12.25-12.35: Διάλειμμα

2^η Συνεδρία

Προεδρείο:  Κωνσταντίνα Γογγάκη, Επ. Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών

12.35-13.15: Χαράλαμπος Σπυρίδης, Αρχύτου: Περί Αρμονικού και Ψυχοακουστικής

13.15-13.45: Ιωάννης Καλογεράκος, Οι προσωκρατικοί και ο όρος «προσωκρατική φιλοσοφία»: Η εννοιολογία και ο ορισμός της πρώιμης ελληνικής φιλοσοφίας

13.45-14.15: Λεωνίδας Μπαρτζελιώτης, Η αντίδραση του Αριστοτέλους προς τους Προσωκρατικούς

14.15-14.25: Συζήτηση

14.25-14.45: Διάλειμμα

3^η Συνεδρία

Προεδρείο: Ξενοφών Μουσάς, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών:

14.45-15.15: Ιωσήφ Στεφάνου, Λούης Ρούσσος, Ανδρέας Κουλετάκης, Ξενοφών Μουσάς, Το φρέαρ του Φερεκύδη, το (πιθανό) Ιερό Κορυφής της Βούβας στην Κρήτη και άλλα αστρονομικής σημασίας υδρομαντεία

15.15-15.45: Κωνσταντίνα Γογγάκη, Η υπεροχή της πνευματικής δύναμης έναντι της σωματικής ρώμης κατά τον Ξενοφάνη, 2D=2W

15.45-16.05: Ησαϊας Τσιτόγλου,  Μεταφυσική και Οντολογία των Προσωκρατικών

16.05-16-15: Συζήτηση

16.15-16.25: Διάλειμμα

4^η Συνεδρία

Προεδρείο: Παναγιώτης Νιάρχος, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

16.25-16.55: Ξενοφών Μουσάς, Η φυσική κοσμολογία των Ελλήνων. Από τους κομήτες  και τους μετεωρίτες στο κοσμικό ωόν, στην εκπύρρωση και τα "παράλληλα" σύμπαντα

16.55-17.15: Ευαγγελία Πάνου,  Η συνεισφορά του Αναξίμανδρου στη λήψη μετρήσεων χρόνου με αρχαία αστρονομικα όργανα

17.15-17.30: Τάκης Θεοδοσίου, Η Θεωρία της Πανσπερμίας – Από τους Προσωκρατικούς στις σημερινές Κοσμολογικές Προεκτάσεις μέσω της Επιστήμης των Μετεωριτών

17.30-17.50: Κωνσταντίνος Μαρίτσας, Astronomy as Object of Philosophy

17.50-18.00: Συζήτηση

18.00: Λήξη των εργασιών της 1^ης ημέρας του Συνεδρίου

Πέμπτη 7 Απριλίου 2016

5^η Συνεδρία

Προεδρείο: Χαράλαμπος Σπυρίδης, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

10.00-10.30: Γεώργιος Κουμάκης, Πλάτων και Πυθαγόρειοι

10.30-10.50:  Μαρία Βέργου, Βίας ο Πριηνεύς, ο σοφός, η συμβολή του στην δικαιοσύνη και στην πολιτική

10.50-11.20: Κωνσταντίνα Γογγάκη, Κωνσταντίνος Καλαχάνης, Ψυχή και σώμα κατά το πυθαγόρειο δόγμα της μετεμψύχωσης

11.20-11.40: Δημήτριος Τζωρτζόπουλος, Ηράκλειτος και Heidegger: Πόλις και  αλήθεια.  Η τραγικότητα του Πολιτικού  με επίκαιρες σημάνσεις

11.20-11.30: Συζήτηση

11.30-11.40: Διάλειμμα

5^η Συνεδρία

Προεδρείο: Eυστράτιος Θεοδοσίου, Αν. Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

11.40-12.00: Κωνσταντίνος Καλαχάνης, Το πυρ στην Κοσμολογία του Ηρακλείτου

12.00-12.20: Παναγιώτης Παπασπύρου, Η κοσμολογική σημασία της πυθαγόρειας αρμονίας και μουσικής των σφαιρών, και η ιστορική της επιρροή έως την εποχή του Ιωάννη Κέπλερ

12.20-12.40: Εύη Σαραντέα, Η απόδοση της μορφής του Σωκράτη στην αρχαία ελληνική γλυπτική. Προσέγγιση στο σκεπτικό του δημιουργού και ζωγραφική αναπαράσταση

12.40-12.50: Συζήτηση

12.50-13.00: Διάλειμμα

6^η Συνεδρία

Προεδρείο: Λεωνίδας Μπαρτζελιώτης,  Ομ. Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

13.00-13.30: Ευαγγελία Μαραγγιανού, Προσωκρατικές επιδράσεις στην πλατωνική φιλοσοφία

13.30-13.50: Παναγιώτης Δαμάσκος, Η οντολογία του Έρωτος στην Φιλοσοφία των Προσωκρατικών

13.50-14.10: Στεργιανή Ζανέκα, Η ταυτότητα και η ετερότητα στις κοσμολογικές αρχές των Προσωκρατικών Φιλοσόφων

14.10-14.30: Ηλίας Βαβούρας, Η έννοια της "ομόνοιας" στη δημοκρίτεια πολιτική φιλοσοφία

14.30-14.40: Συζήτηση

Συζήτηση Στρογγυλής Τράπεζας: Η συμβολή των Προσωκρατικών στην Επιστήμη

Προεδρείο:Ευαγγελία Μαραγγιανού, Καθηγήτρια τουΠανεπιστημίου Αθηνών

14.40-16.00: Μετέχουν: Κωνσταντίνος Νιάρχος, Ευστράτιος Θεοδοσίου, Ευαγγελία Μαραγγιανού, Χαράλαμπος Σπυρίδης, Ξενοφών Μουσάς, Παναγιώτης Νιάρχος

16.00: Επισκόπηση του Συνεδρίου από τον Καθηγητή Κωνσταντίνο Νιάρχο

16.15: Λήξη των εργασιών του Συνεδρίου