Μιχάλης Κατσαρός
1919–1998
«Το
μέλλον μας έχει πολλή ξηρασία»
§1
Θα σας
περιμένω
Θα σας περιμένω μέχρι τα φοβερά μεσάνυχτα
αδιάφορος –
Δεν έχω τι άλλο να πιστοποιήσω.
Οι φύλακες κακεντρεχείς παραμονεύουν το
τέλος μου
ανάμεσα σε θρυμματισμένα πουκάμισα και
λεγεώνες.
Θα περιμένω τη νύχτα σας αδιάφορος
χαμογελώντας με ψυχρότητα για τις ένδοξες μέρες.
Πίσω από το χάρτινο κήπο σας
πίσω από το χάρτινο πρόσωπό σας
εγώ θα ξαφνιάζω τα πλήθη
ο άνεμος δικός μου
μάταιοι θόρυβοι και τυμπανοκρουσίες επίσημες
μάταιοι λόγοι.
Μην αμελήσετε.
Πάρτε μαζί σας νερό.
Το μέλλον μας έχει πολλή ξηρασία.
§2
Ερμηνεία– κατανόηση
Ι. Στην ποίηση του Μιχάλη Κατσαρού
συναντάμε φωτεινά μονοπάτια του λόγου και της ποιητικής σκέψης,
που δύνανται να εγγυώνται την ελεύθερη
οίκηση του ανθρώπου στον κόσμο και έτσι
να του παρέχουν τα οντολογικά μέτρα, που τον καθιστούν αυθεντικό: του
επιτρέπουν να κονιορτοποιεί το κατευθυνόμενο ψεύδος με τη δημιουργική αυθεντικότητα. Αυτή-εδώ
σχετίζεται με την πηγαιότητα, τη γνησιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης· εγείρει τη
συνείδηση –ατομική και συλλογική– από την έκπτωσή της στις χαύνες
περιπτύξεις με τον αυτάρεσκο καιροσκοπισμό
των χθαμαλών και ηδυπαθών μετριοτήτων της πονηρής πολιτικάντικης συμμορίας. Την απολυτρώνει
από την άνευ όρων παράδοσή της στον ολοκληρωτισμό
των αγελαίων, μικρόνοων συμφεροντολογικών μειοψηφιών της πολιτικής. Η
συγκεκριμένη ποίηση διεξάγει έναν
περιπαθή αγώνα, με πολεμικό τόνο, ενάντια σε έναν τέτοιο ολοκληρωτισμό και αγγέλλει μεταμορφώσεις στα πολλαπλά
πεδία της υπαρκτικής μας υπόστασης, που συνιστούν οντολογική μεταστοιχείωση.
ΙΙ. Ο λόγος του ποιήματος με τίτλο: Θα σας περιμένω, που ερμηνεύεται εδώ, αφήνει να ηχεί κάτι
εντελώς διαφορετικό από εκείνες τις ενοχοποιητικές δεσμεύσεις,
που κάποιοι φύλακες και θεματοφύλακες της ιδεολογικής και πολιτικής
σκοπιμότητας παρουσιάζουν στο πλήθος ως υποχρεωτική
βεβαιότητα της ζωής του και ως
απαρασάλευτη αλήθεια της ύπαρξής του. Αυτός ο λόγος κυοφορεί,
με κλιμακούμενους κυματισμούς ποιητικού προ-νοείν, μεριμνάν,
μια αποφασιστική, καθ’ όλα ανυποχώρητη και γι’ αυτό βιαιοπραγούσα –με
το ευρύτερο νόημα[1]– ρήξη με
την ιδεολογική-πολιτική του συνθήκη, γενικότερα με τα διευθετημένα
μορφώματα ενός εξ υπαρχής θρυμματισμένου κόσμου.
Ένας τέτοιος θρυμματισμός έχει μετατρέψει, μέσα στον ορίζοντα της ιστορικότητάς
μας, την οργάνωση μιας αληθινής
κοινότητας των ανθρώπων σε χίμαιρα· κάτι που γνωρίζει καλά ο συρφετός των
παμπόνηρων επαγγελματιών της πολιτικής και γι’ αυτό τη χρησιμοποιεί ως σύνθημα
εκμαυλισμού των κρεουργημένων ήδη συνειδήσεων.
ΙΙΙ. Ποιον ειδικότερα κόσμο,
από πλευράς περιεχομένου, έχει κατά νου ο Μ. Κατσαρός; Αυτό αποσαφηνίζεται, εάν
λάβει κανείς υπόψη του την εποχή και τα βιώματα που έζησε ο ποιητής, συγχρόνως
δε και την συνολική κίνηση του τραγικώς υπάρχειν (του), το
οποίο αντικειμενικά είναι το κατ’ εξοχήν τραγικώς υπάρχειν ενός ολόκληρου λαού.
Σχετικά λοιπόν αναφέρονται τα εξής: 1. Το ποίημα ανήκει στο
βιβλίο Κατά Σαδδουκαίων, γραμμένο το 1953. 2. Τα
βιώματα κυρίως είναι βιώματα αντιστασιακής δράσης κατά την περίοδο της
γερμανικής κατοχής. 3. Αυτή η περίοδος
συνδύαζε σώρευση του κακού –εκατόμβες σφαγών,
εξανδραποδισμών, εξολοθρεύσεων κ.λπ.– και αγωνιστικές εξάρσεις που
πολλά υπόσχονταν, αλλά εν τέλει μεταπολεμικά χρησιμοποιήθηκαν για να
κατασκευαστούν οι νέοι, «προοδευτικοί» Σαδδουκαίοι, που κατασπάραξαν την Ελλάδα
από τότε έως και τώρα· αυτοί, τους οποίους ο Μ. Κατσαρός μισεί θανάσιμα και
καταπολεμά όχι μόνο στο παρόν ποίημα, αλλά και σε όλο του το έργο, γιατί
χρησιμοποιούν τη μάσκα του «αριστερού» και πράττουν ολοκληρωτικά. Όλοι αυτοί
χωράνε μέσα σε -βολεύονται με- όλες τις καταστάσεις και μεταμφιέζονται δια μιας σε «θεματοφύλακες»
της «δημοκρατίας» και του «σοσιαλισμού». Πολλοί τέτοιοι επίγονοι αποτελούν
σήμερα τον κορμό της κυβερνώσας καθεστωτικής/νεο-φεουδαρχικής «αριστεράς». Αυτό το πλήθος των Σαδδουκαίων περιστοιχίζει
τους εκάστοτε πολιτικο-κομματικούς και άλλους ξεδιάντροπους ηγεμονίσκους και τους
συντηρεί στην εξ-ουσία.
IV. Αυτοί
είναι που τους βλέπουμε στο βάθος του χρόνου, αλλά και στο δικό μας σήμερα να
σπαταλούν τη μια και την άλλη ωραία άνοιξη του άγνωμου
πλήθους –σε άλλο ποίημά του ο ποιητής μιλάει για απαίσιο πλήθος–
για να επινοούν το δικό τους αυτοκρατορικό σχήμα στο όνομα και για την «υγεία»
αυτού του πλήθους. Είναι οι ίδιοι «αριστεροί», που «ελευθερία πάλι
ανάπηρη σου τάζουν» (Μ. Κατσαρός) και οι οποίοι διώκουν την ετερότητα: δεν ανέχονται καμιά
αντισυμβατική συμπεριφορά σαν αυτή του ποιητή: δεν ανέχονται την ετερότητα. Ο αντισυμβατικός ποιητής,
ο «αιρετικός της αριστεράς», όπως ο ίδιος δηλώνει, δεν έχει άλλη αποστολή από
το «να πιστοποιεί» (στ. 3) πως πρέπει να στέκεται αδιάφορος απέναντι στα
«φοβερά μεσάνυχτα» (στ. 1) ενός ανοίκειου, αποστεωμένου κόσμου
και να μας περιμένει. Η ποιητική φωνή μετουσιώνει την
οδύνη που προκαλεί ο θρυμματισμένος κόσμος των Σαδδουκαίων και απο-φαίνεται: Θα
σας περιμένω πάνω από τα εξωτερικά συντρίμμια του ανθρώπου: η εξωτερική
συντριβή λειτουργεί όχι σπάνια ως κίνητρο ή αφορμή για αφύπνιση των κοιμωμένων
συνειδήσεων, ως έγερση και εξέγερση ενάντια στους παγετώνες, που του επιφυλάσσουν
οι μαφιόζοι της νεοφασιστικής «αριστεράς» σε αγαστή συνεργασία με τους μαφιόζους και των λοιπών συντεχνιών του εκάστοτε καθεστώτος.
V. Κατονομάζει
λοιπόν ο ποιητής αυτόν τον θρυμματισμένο κόσμο των Σαδδουκαίων, περιμένοντας να
ευοδωθεί η ποιητική [=δημιουργική] αντιμαχία με αυτό τον κόσμο. Απέναντι σε
αυτούς, τους αδιόρατους και γι’ αυτό αδίστακτους Σαδδουκαίους,
χωρίς ποτέ βέβαια να λησμονεί και τους συνήθεις, τους ορατούς, ο Μ. Κατσαρός αντιπαραθέτει το
ποιητικό Εγώ, δηλαδή την ποιητική κοινωνία, ως την οντολογική μαρτυρία της ιστορικής μας ύπαρξης. Η ανθρώπινη κοινωνία, στην
αρχέγονη ρίζα του Είναι της, δεν ζει με αυταπάτες ούτε και καλλιεργεί ψευδείς
συνειδήσεις, γιατί θεμελιώδης αρχή της είναι τούτη: «αντισταθείτε σε μένα
ακόμα που σας ιστορώ» (Μ. Κατσαρός). Μέσα στη λησμονιά μιας αλαλάζουσας
(πολιτικο-κοινωνικής) εξωτερικότητας [=θρυμματισμένα πουκάμισα, χάρτινος κήπος
…] η ποιητική εσωτερίκευση [=θα περιμένω … αδιάφορος] γίνεται μοναδικό
εγχείρημα ανάτασης του ναυαγισμένου ανθρώπου.
VΙ. Ο
ποιητής κηρύσσει αντί-σταση ενάντια στους Σαδδουκαίους,
εδώ προσωποποιημένους ως «κακεντρεχείς φύλακες» (στ. 4). Οι τελευταίοι είναι η δύναμη
κρούσης μιας στερεότυπης και ύπουλης ολοκληρωτικής συμπεριφοράς (στ.
6, 10, 11), τόσο όμως αδύναμη, τεχνητή κατά βάθος δύναμη που φοβάται την
ποιητική έκρηξη, γιατί αυτή-εδώ «ξαφνιάζει τα πλήθη» (στ. 12). Τα
ξαφνιάζει με το ακόλουθο νόημα: εμφανίζεται ενώπιον τους ως το
αντίπαλο δέος ενός εικονικού προοδευτισμού, ο οποίος στηρίζει την
αρχομανία του στον αποβλακωμένο θίασο του εν λόγω ξαφνιασμένου πλήθους. Έτσι
διανοίγεται κάποια δυνατότητα αυτενέργειας του συγκεκριμένου θιάσου και
τότε οι παίκτες της εξουσίας θα χάσουν τα στηρίγματά τους, με αποτέλεσμα να
ξεθωριάσουν όλα τα ψευδή τους περιτυλίγματα: τελετουργίες, παραπλανητικοί
ρητορισμοί, θεάματα, ιδεολοήματα κ.α. (στ. 14-15). Τούτο δείχνει ότι η άνοιξη της ζωής δεν
προκύπτει με την ευκολία του κενού, του θνησιγενούς,
του ετοιμόρροπου λόγου της μαζικής πολιτικής κουλτούρας.
Απεναντίας είναι μια μακρά πορεία μέσα από την έρημο της κοσμικής νύχτας του
παρόντος και σε σχέση με αυτό ενός αποξηραμένου
εντελώς-παντελώς μέλλοντος (στ.16-18). Η μέριμνα της ποιητικής πράξης βρίσκει
τώρα την κορύφωσή της στον αφυπνιστικό-τραγικό
λόγο: «μην αμελήσετε…». Είναι η στιγμή που ο ποιητής περιμένει εκεί, έξω από τον παφλασμό της
αερολογίας –πολιτικής, ιδεολογικής, σωτηριολογικής–, έξω και πάνω από τα συντρίμμια, από τον διαμελισμό της ξέπνοης μάζας: πολιτικών και οπαδών τους. Είναι η αναμονή/προσδοκία της κάθαρσης: περιμένει από τον
ποιητικό λόγο να εξευγενίζει ψυχές, να ζωντανεύει μεριμνητικές υπάρξεις, να
αποκαθηλώνει παραπλανητικά είδωλα επίδοξων ηγεμόνων, παλαιών και νέων, να απομυθοποιεί ψευδή ιδεολογικά σύμβολα, να αποκαλύπτει την κτηνώδη εξουσιομανία των ποικίλων πολιτικών απατεώνων, προεξάρχοντος συνήθως του άξεστου εσμού των καθεστωτικών «αριστερών».
[1] Για
το φιλοσοφικό νόημα αυτής της βιαιοπραγίας βλ. Δημ.
Τζωρτζόπουλος: Γοργίας-Χέγκελ-Χάιντεγκερ: Λόγος και
Είναι - βία και εξ-ουσία. Περιοδικό: Φιλοσοφείν 13 (2016), σ. 393 κ.εξ.
Ηλεκτρονική πρόσβαση στο εν λόγω περιοδικό και στο άρθρο στη διεύθυνση: http://philosophein-periodiko.blogspot.gr
