Baron d' Holbach
1723-1789
Ο άνθρωπος της αυλής χτες και
σήμερα
§1: Αχ,
αυτός ο αυλοκόλακας! Εξακολουθούν άραγε ακόμη και σήμερα να υπάρχουν άνθρωποι
που στηρίζουν τη δύναμη και την αξία της ύπαρξής τους στην αυλοκολακεία, όταν και οι πιο ενδεείς περιοχές της ανθρώπινης
ύπαρξης παρουσιάζονται πολύ πλούσιες σε καλλιέργεια και γενική πρόοδο; Κι όμως!
Όλη η σχηματοποίηση της προόδου σε ποσοτικά μεγέθη δεν συνιστά ευφορία της ζωής,
αλλά παρακμή, εκφυλισμό της σε μια κατάσταση μηδενιστικού
ολέθρου, χωρίς δυνατότητες ενός αντίρροπου
κινήματος, που να ανταποκρίνεται στην αληθινή τιμή της ανθρώπινης αξίας. Κυρίαρχη
παντού είναι η «αξία» του ανθρώπου της αυλής. Θα επιχειρήσουμε να
απεικονίσουμε αυτόν τον τύπο ανθρώπου με βάση κάποιες θεμελιώδεις
υποτυπώσεις που παρουσιάζει ο Χόλμπαχ στο δοκίμιό του: η
τέχνη της κοινωνικής αναρρίχησης. Το ερώτημα που αναφύεται ευθύς
εξαρχής είναι: γιατί μας ενδιαφέρει μια τέτοια απεικόνιση; Επειδή η
πολιτική εξουσία και πιο ειδικά εκείνη της ελλαδικής πολιτείας βρίθει από
τέτοιους ανθρώπους. Αυτές οι κατηγορίες ανθρώπων απηχούν τις αγελαίες ορδές των
εντελώς-παντελώς ανυπόληπτων και ανίκανων ανθρώπων, κατά Νίτσε, που συνασπίζονται
όλοι μαζί για να καταπνίξουν όποιους και
ό,τι τους υπερβαίνει σε ποιότητα, σε δημιουργία, σε ικανότητα σε δύναμη, σε
προοπτική.
§2: Αν κανείς ψάξει για την ποιότητα, για την αρετή των
αυλοκολάκων της κοινωνικής αναρρίχησης μέσω εξουσίας, συναντά από τη μια άκρη
ως την άλλη: μικροπόνηρους ή μεγαλοπόνηρους με βάση το βαθμό
ιδιοτέλειας (Αριστοτέλης), κενόδοξους δημαγωγούς, πάμπτωχους κατά το πνεύμα, αλλά υπερπλούσιους στη συκοφαντία και
την εργολαβία της παράνομης
συναλλαγής, αδίστακτους αμοραλιστές και αληθινούς παρίες, πρόθυμους για δουλική
υπηρέτηση αλλότριων και σκοτεινών σκοπών. Πόσα τέτοια ανάλγητα
απολιθώματα αυλοκολάκων δεν εμφανίζονται μεταμφιεσμένα στο κοινωνικο-πολιτικό
προσκήνιο, γονατιστοί πάντα μπροστά στον
εκάστοτε μονάρχη τους; Σύμφωνα με τον Χόλπμαχ, ο άνθρωπος της αυλής είναι αμφίβιο ζώο,
έμπλεο αντιφάσεων. Τι συμβαίνει στ’ αλήθεια; Πρόκειται για μια ζωώδη κατάσταση
ανθρώπων που παρουσιάζονται με διαφορετικά πρόσωπα.
§3: Βλέπουμε τον αυλικό να
εμφανίζει θυμικές μεταβολές και ανάλογες συμπεριφορές.
Απέναντι σε κοινούς πολίτες που δεν αισθάνονται την ανάγκη του περιβάλλοντος
της αυλής, ο αυλικός συμπεριφέρεται αλαζονικά.
Απέναντι όμως στον ηγεμόνα δουλικά.
Ό,τι συμβαίνει ακριβώς με τους τρέχοντες γελωτοποιούς της πολιτικής
διαχείρισης. Εντός της Ελλάδας καταλύουν αλαζονικά το προσδιορισμένο
ιστορικά-Είναι της χώρας: τα σύνορα, τη νομιμότητα τού να είναι κανείς
Έλληνας πολίτης, τη συνοχή της κοινωνίας, την αξιοπρέπεια ενός αυτόχθονος λαού
κ.λπ. και στις αυλές των έξω ηγεμόνων της κερδοσκοπίας και της πολιτικής
βαρβαρότητας είναι οι πιο θλιβεροί επαίτες. Αυτά τα ζώα της αυλής είναι,
κατά τον Χόλμπαχ, αποκρουστικά φιλάργυρα –καλή ώρα τα
σαρκοφάγα του εδώ βουλευτηρίου– και αχόρταγα άπληστα. Στο σημερινό σύστημα της
πολιτικής αντιπροσώπευσης υπάρχει έστω και ένας από τους αυλικούς του, που να
μη συγκεντρώνει αυτά τα γνωρίσματα; Αλλά πώς ανθούν και συνεχώς
πολλαπλασιάζονται τέτοια σπάνιου είδους ζώα; Φροντίζει ο εκάστοτε πολιτικός
άρχοντας και όλο το θεσμικό επιτελείο να τα εξυπηρετούν με πάσα
ενδελέχεια. Γιατί; Επειδή χωρίς αυτά δεν μπορεί να υπάρχει ούτε άρχοντας
ούτε εξουσία.
§4:
Ολόκληρο
το κράτος δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς τέτοια «χιλιοκέφαλα
τέρατα» (Καστοριάδης). Έχει ανάγκη από στρατιές αυλικών,
γιατί μόνο αυτοί μπορούν να κάνουν τη φωνή της συνείδησης και της λογικής να σιγά μέσα
τους, έτσι ώστε να ανταποδίδουν την «ευγνωμοσύνη» των πολιτικών τους αφεντικών
προς το πρόσωπό τους με φιλοφροσύνες, με τυφλή υποταγή στα κελεύσματά τους, με
κολακείες και μικροπρέπειες. Αυτοί μόνο καταφέρνουν να αποστασιοποιούνται από
τον εαυτό του ανθρώπου και την πλειονότητα των ανθρώπων, προκειμένου να
διατηρήσουν την «αξία» της αυλοκολακείας. Ο αυλοκόλακας
δεν είναι απλώς ένα άδειο κέλυφος, χωρίς την παραμικρή αξία, αλλά και
οντολογικά ένα τίποτα. Από τη φύση του ο άνθρωπος είναι μπολιασμένος με
αυτοσεβασμό, με στοιχειώδη αιδώ, με αξιοπρέπεια, ε ευαισθησία και καλαισθησία.
Σχεδόν πάντοτε η ψυχή του εξανίσταται, όταν κάποιος ή κάτι πάει να ταπεινώσει
μια τέτοια φύση. Γιατί η ψυχή του αυλικού δεν εξανίσταται, τη
στιγμή που καθημερινά εξευτελίζεται; Επειδή έχει υποστεί ειδική
εκπαίδευση, για να δαμάζει ή να προλαμβάνει τέτοιες αντιδράσεις της ψυχής
του. Μάχες ολόκληρες διεξάγει για να γίνει αυλικός, απαράμιλλο «ηρωισμό»
επιδεικνύει για να αναισθητοποιείται, για να φτάνει, καταπώς σημειώνει ο
Χόλμπαχ, «στο απαιτούμενο σημείο
αναισθησίας που τον οδηγεί στην εξουσία».
§5: Το «γένος»
των αυλικών έτσι αποδεικνύεται «ανώτερο» από
κάθε φιλόσοφο και σκεπτόμενο άνθρωπο. Ουδείς από τις δύο τελευταίες κατηγορίες
μπόρεσε ποτέ να υπερνικήσει τον αυτοσεβασμό του, να συντρίψει την ευαισθησία της
ανθρώπινης φύσης του, να κατατροπώσει τα συναισθήματά του. Μόνο ο
αυλικός το κατορθώνει αυτό. Αυτός εδώ «είναι
όπως το λιωμένο κερί, έτοιμο να πάρει όποιο σχήμα του δώσουν»
(Χόλμπαχ). Και όταν ένα τέτοιο «γένος» αυλικών ‒θλιβερών δουλοφρόνων‒
κυβερνά μια χώρα, τότε όχι μόνο την εκχωρεί, με το σχήμα του εθνικού
μειοδότη, στα συμφέροντα των ξένων αφεντικών του, αλλά το θεωρεί και τιμή να
καταδεικνύεται ως τέτοιος μειοδότης. Έτσι εξηγείται καλύτερα και κάθε «αγέρωχη»
δήλωση, εκ μέρους των εκάστοτε αχυρανθρώπων της αυλικής πελατείας, για
την αναγκαιότητα να καταλύεται η υποστασιακή ύπαρξη ενός ολόκληρου
έθνους-πολιτείας. Πώς θα μπορούσε να συμβαίνει το αντίθετο, όταν «ένας καλός αυλικός είναι τόσο απορροφημένος στην
ιδέα του καθήκοντός του, ώστε συχνά να κομπάζει ότι κάνει πράγματα, τα οποία
δεν θα ανεχόταν ποτέ ένας έντιμος υπηρέτης» (Χόλπμαχ). Τι μας
θυμίζουν αυτά τα λόγια του Χόλμπαχ; Τα λόγια των εγχώριων αυλοκολάκων προς τους
ξένους Φύρερ τους: «εμείς μπορούμε να
επιβάλουμε τα πιο απάνθρωπα νομοθετήματα, αρκεί να μας επιτρέπετε να σας υπηρετούμε
τυφλά». Ένα πολιτικό πρόταγμα με μετασχηματιστικές αξιώσεις της
πολιτικής και της συνείδησής της δεν μπορεί, σε καμιά περίπτωση, να προκύψει
από τους παντοειδείς αυλοκόλακες.
