Π Λ Α Τ Ω Ν
Ατομικός ή κοινοτικός τρόπος ζωής;
«Συνεπώς, φίλε μου, δεν πρέπει να ενδιαφερόμαστε καθόλου τι θα πουν οι πολλοί για μας, αλλά τι θα πει ο ειδικός σε θέματα που έχουν να κάνουν με το δίκαιο και το άδικο, ο ένας, και η ίδια η αλήθεια. Ώστε, πρώτα από όλα, δε δίνεις τη σωστή συμβουλή με αυτό τον τρόπο, λέγοντας ότι πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τη γνώμη των πολλών σχετικά με τα δίκαια και τα ωραία και τα αγαθά και τα αντίθετά τους. Αλλά βέβαια, θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς, οι πολλοί είναι αρκετά δυνατοί για να μας σκοτώσουν» (Πλάτων).
Σ χ ό λ ι ο
Εκ πρώτης όψεως, η πιο πάνω θέση του Πλάτωνα προδίδει αντιδημοκρατικό φρόνημα. Μπορεί όμως κανείς να το ισχυριστεί αυτό στα σοβαρά; Μόνο στείροι ιδεολογιστές θα υιοθετούσαν μια τέτοια άποψη, δείχνοντας έτσι ότι κρίνουν την πλατωνική φιλοσοφία με γνώμονα τον δικό τους ιδεολογικό δογματισμό. Το κύριο μέλημα του φιλοσόφου δεν είναι να εκφράσει δημοκρατικά ή αντιδημοκρατικά αισθήματα, επιχειρηματολογώντας υπέρ της μιας ή της άλλης πολιτικής επιλογής, αλλά να αρθεί πάνω από μια τέτοια γνωσιο-οντο-λογική διχοτόμηση του ανθρώπου, προκειμένου να σκεφτεί τον τελευταίο ως ενιαίο όλο, ως καθολικό εκφραστή της αρετής. Θα μπορούσε να αντιτείνει κάποιος: ο φιλόσοφος δεν παίρνει θέση υπέρ της μιας πλευράς και ενάντια στους πολλούς; Ο Πλάτων, σε κάθε περίπτωση, δεν εκφράζει κάποια τέτοια πρόθεση, γιατί δεν εργάζεται με συναισθηματικά σχηματιζόμενες βλέψεις παρά αξιοποιεί τη δική του εμπειρία· σύμφωνα με αυτή, όσοι καταδίκασαν τον Σωκράτη σε θάνατο, δεν αποτελούν εγγύηση ότι ενσαρκώνουν την καθολική αρετή, αφού προκάλεσαν κακό στον πιο δίκαιο άνθρωπο της Αθηναϊκής κοινωνίας. Τούτο σημαίνει ότι «κάποιες γνώμες πρέπει να τις παίρνει κανείς στα σοβαρά υπόψη του, ενώ άλλες όχι» (Κρίτων 46d)· με ποιο κριτήριο θα υιοθετεί τις μεν και θα απορρίπτει τις δε; Με κριτήριο την ορθότητα και τη φρόνηση αυτών των γνωμών· δηλαδή κατά πόσο είναι απλώς γνώμες ή στηρίζονται στη γνώση, η οποία δεν διαχωρίζεται από την αρετή. Και τούτο έχει ιδιαίτερη αξία για τον Σωκράτη, ήτοι τον Πλάτωνα, γιατί, όπως αναφέρει στην Κρίτωνα 48b 4-5, «πρέπει να αποδίδουμε μεγαλύτερη σημασία στο να ζούμε καλώς από το να ζούμε απλώς».
