Τι
είναι ιδεολογία;
§1
Είναι η φιλοσοφία ιδεολογία; Ή μήπως η
ιδεολογία ιδιάζει στη φιλοσοφία; Για ν’ απαντήσει κανείς σε αυτά τα ερωτήματα
πρέπει πρώτα να ρωτήσει: τι είναι και τι
δεν είναι φιλοσοφία; Προς την ίδια κατεύθυνση: τι είναι ιδεολογία;
Ι. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η
φιλοσοφία συνάπτεται με την ιδέα του
αγαθού, ως το αμετάβλητο, το ανυπόθετα, απαράλλακτα αμετάβλητο και αναλλοίωτο (Πολιτεία 473 κ.εξ.). Ενδημεί στον υπερουράνιο τόπο (Φαίδρος),
όπου βασιλεύει απόλυτη αρμονία και δεν
βλασταίνουν πια άσκοπες πολυπραγμοσύνες, δόλιες υστεροβουλίες, βάρβαροι ανταγωνισμοί,
υβριστικές ψευδολογίες, πονηρές εξαπατήσεις ή ακατανόητες αυταπάτες. Η αληθινή φιλοσοφία, όπως απαράμιλλα μας λέει
ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος, συνυφαίνεται με τον διαλεκτικό λόγο και ως
εκ τούτου με τα μεγάλα και ωραία έργα. Και κάθε ωραίο έργο θα είναι, για τον άνθρωπο και δη για τον
νέο,
«σαν αύρα
από έναν τόπο καλό που θα φέρνει υγεία, και χωρίς καν να το καταλάβουν, από
παιδιά κιόλας, θα οδηγούνται για να συνάπτουν φιλία και να συναναστρέφονται τον
ωραίο λόγο. Ο ωραίος λόγος, η
ωραία αρμονία, ο ωραίος ρυθμός μαρτυρούν την αγαθότητα του χαρακτήρα, όχι
εκείνη που κατ’ ευφημισμό τη λέμε αγαθότητα, ενώ στην πράξη είναι βλακεία, αλλά
εκείνο τον λογισμό που έχει λεπτό και ευγενικό ήθος… Δεν συμφέρει στους
δυνάστες να φωλιάζουν στις ψυχές των νέων υψηλά φρονήματα ούτε να
δημιουργούνται ανάμεσά τους ισχυρές φιλίες και δεσμοί» (Πολιτεία, ό.π.).
ΙΙ. Σύμφωνα με το Χέγκελ, η
φιλοσοφία δεν σχετίζεται με ατέρμονες διηγήσεις, με ανεξήγητες ιδιοτυπίες, με
διχαστικές λογικές, αλλά με τον ένα, τον ενοποιητικό, καθολικό Λόγο. Η
φιλοσοφία αναδεικνύεται ως αναγκαία εκεί και τότε, όπου και όταν βασιλεύει ο διχασμός (Werke 2, 20).
Ο διχασμός βασιλεύει εκεί όπου τον πρώτο λόγο για τη ζωή έχει η ιδεολογία, όπως
θα δούμε πιο κάτω, όταν θα μιλήσουμε για την ιδεολογία:
«Η ανάγκη
για φιλοσοφία ανακύπτει, όταν από τη ζωή των ανθρώπων εξαφανίζεται η δύναμη της
ενοποίησης, οι δε αντιθέσεις έχουν χάσει τη ζωντανή τους σχέση και
αλληλεπίδραση και αποκτούν αυτονομία» (ό.π., 22).
Στην ιστορία
της φιλοσοφίας, αποφαίνεται με περισσή διαύγεια λόγου πως η φιλοσοφία είναι
μόνο μία και μπορεί να είναι μόνο μία, διότι ο Λόγος είναι μόνο ένας. Εννοεί
πως ο Λόγος δεν είναι διχαστικός, ιδεολογικός, εξοντωτικός, αλλά ενοποιητικός,
έτσι ώστε οι διάφορες μορφές εκδίπλωσής του να είναι μορφές ή τρόποι της αυτογνωσίας
του και όχι ακύρωσης της αλήθειας του:
«… δεν
μπορεί ανάμεσα στο Λόγο και την αυτογνωσία του να υψωθεί ένας τοίχος, με τη
βοήθεια του οποίου η αυτογνωσία του θα μπορούσε να διαφοροποιηθεί ουσιαστικά από
την εμφάνισή της…Ο Λόγος, όταν εξετάζεται απόλυτα και γίνεται αντικείμενο του
ίδιου του εαυτού του μέσα στην πράξη αυτογνωσίας του … γίνεται φιλοσοφία».
ΙΙΙ. Ο
Χάιντεγκερ επίσης συνοψίζει ως εξής την ουσία της φιλοσοφίας:
«1. Φιλοσοφία
είναι ο ακατάπαυστος αγώνας του ερωτάν για την ουσία και το Είναι των όντων.
2. Ετούτο το ερωτάν εντός εαυτού, αυτό
καθεαυτό, είναι ιστορικό, τουτέστιν η απαίτηση, η έριδα [=ο αγώνας], η πρόκληση
και η τιμή ενός λαού για χάρη της αυστηρότητας και της διαύγασης του πεπρωμένου
του.
3. Η φιλοσοφία δεν είναι: επιστήμη,
κατασκευή κοσμοθεωρίας, θεμελίωση γνώσης …» (Χάιντεγκερ, περί πολιτικής, περί αλήθειας, περί τεχνικής,
εισαγωγή, μτφρ., σχόλια Δημ. Τζωρτζόπουλος. Εκδ. Ηριδανός 2011, σ. 149). Βλ. και
Beiträge zur Philosophie (GA 65), σσ. 36 κ.εξ.
Η φιλοσοφία συνάπτεται με την ουσία των όντων εντός της ιστορίας του
Είναι. Τούτο νοείται περαιτέρω ότι συνδέεται με την ιστορία και το πεπρωμένο του λαού, πράγμα που σημαίνει δυο τινά: 1. Η ίδια η φιλοσοφία δεν
λειτουργεί ως κομματική ή πολιτική ιδεολογία του ενός ή του άλλου
υποκειμένου ή οποιασδήποτε κοινωνικο-πολιτικής ομάδας· 2. Η ίδια προσλαμβάνει τον χαρακτήρα του πνευματικού αγώνα, της ερμηνευτικής
αναμέτρησης, που διαυγάζει την
πραγματικότητα, το αυθεντικό Είναι των ανθρώπων, αυτού τούτου του λαού, και τον
αποτρέπει από το να άγεται ως όχλος από τον κάθε επίδοξο εξουσιαστή.
§2
Ι. Η
έννοια ή ο όρος ιδεολογία ανάγει την
ετυμολογική της/του προέλευση από: την Ιδέα
συν τον Λόγο [=θεωρία-διδασκαλία]
και υποδηλώνει πρωταρχικά τη διδασκαλία, τη θεωρία, την «επιστήμη»
των ιδεών. Αυτή η «επιστήμη», θεωρία ή διδασκαλία, ως ενιαίο σύστημα, διεκδικεί
μια αληθινή αποτύπωση, εικόνα, της πραγματικότητας. Η θεωρία ωστόσο του Φρ. Μπέικον (1561-1626) περί ειδώλων, ως κριτική της ψευδούς, της εξαπατημένης από κοινωνικές κι άλλες προκαταλήψεις συνείδησης, καθώς και η διατύπωση, υπό
τον όρο ιδεολογία, μιας ανάπτυξης ιδεών από τον Ντεστού Ντε Τρασύ (1754-1836),
για να αντικρούσει την κυρίαρχη τότε θεολογική
μεταφυσική της πίστης και της αυθεντίας,
προετοίμασαν το έδαφος για τη σύγχρονη χρήση της ιδεολογίας.
ΙΙ. Στη
νεωτερική εποχή, έως και σήμερα, η ιδεολογία αποτελεί ό,τι το πιο αρνητικό. Παραποιεί την πραγματικότητα και
εμποτίζει το κοινωνικό και πολιτικό σώμα με ιδιοτέλεια, με φανατισμό, με
δογματισμό, με εχθρική διάθεση για την ετερότητα. Η παραποίηση έγκειται στο ότι
παρουσιάζει τα επί μέρους συμφέροντα
της μιας ή της άλλης κοινωνικής ομάδας ως καθολικά,
ως συμφέροντα όλης της κοινωνίας και
προβάλλει την ορισμένη κοσμοθεωρία ή
κοσμο-αντίληψη ως συμπαντική αλήθεια.
Έτσι διχάζει τον λογισμό και τη
συνείδηση του σύγχρονου ανθρώπου. Το ένα
ημισφαίριο του νου του τελευταίου τρέφεται με ιδεολογικές αυταπάτες, παραληρεί σε βαθμό ψυχασθένειας και συνάμα απονεκρώνει το άλλο ημισφαίριο: όλος ο
εσωτερικός κόσμος του εν λόγω ιδεολογιστή τότε μετατρέπεται σε βάρβαρο εργαλείο, που θέλει να εξοντώσει όποιον και ό,τι δεν ομιλεί τη δική του γλώσσα της αγριότητας
και του βανδαλισμού. Ο Μαρξ, ειδικά στο έργο του Γερμανική Ιδεολογία, στρέφεται ενάντια στην ιδεολογία. Ωστόσο, ο
ιστορικός μαρξισμός καταδείχθηκε ως η πιο ωφελιμιστική
ιδεολογία, που παρήγαγε και παράγει πολιτικούς απατεώνες, ψευδείς συνειδήσεις, αντι-επιστημονικές υποκειμενικότητες,
αρρωστημένα Εγώ και ό,τι ανήκει στον ανεστραμμένο κόσμο της λογικής [: αναλυτικά περί του όλου στο βιβλίο του
γράφοντος, που κυκλοφορεί σε λίγες ημέρες με τίτλο: Μάρτιν Χάιντεγκερ-Ερμηνευτική του Πολιτικού: δημοκρατία, σοσιαλισμός,
κομμουνισμός. Εκδόσεις Ρώμη].
