Martin Heidegger
1889-1976
Είναι και
Χρόνος
§
3
Η οντολογική
προτεραιότητα του ερωτήματος για το Είναι
· Και σε
τούτη την παράγραφο και σε όλο το έργο του Χάιντεγκερ: Είναι και Χρόνος η νοητή
γραμμή που διέπει την όλη φιλοσοφική διερώτηση εξακολουθεί να είναι το ερώτημα
για το Είναι. Στις προηγούμενες παραγράφους (βλ. σχετικές αναρτήσεις) ο
φιλόσοφος επιχείρησε να εστιάσει την προσοχή μας στη θεμιτή ύπαρξη της
δυνατότητας να θέτουμε το ερώτημα για το νόημα του Είναι. Η ύπαρξη της δυνατότητας αυτής αντλείται από
το γεγονός ότι εντοπίσαμε ένα κατάλληλο ον για την εν λόγω ερωτηματοθεσία, το Dasein (=Εδωνά-Είναι). Το ερώτημα όμως τούτο
γεννά και άλλα ερωτήματα: μήπως είναι περιττό το ερώτημα για το νόημα
του Είναι; Γιατί θα πρέπει να μας ενδιαφέρει το «νόημα του Είναι» κ.ά.;
· Ένα
είδος αναγκαιότητας της συγκεκριμένης ερωτηματοθεσίας προκύπτει για τον
Χάιντεγκερ από την κρίση των επιστημών·
μια κρίση για την οποία είχε ήδη μιλήσει πρωτύτερα ο δάσκαλός του, ο Χούσερλ. Σε τι συνίσταται αυτή η κρίση; Θα
μπορούσε κανείς να τη συνοψίσει ως εξής: ενώ οι επιστήμες, μαζί και τα
ερευνητικά τους αποτελέσματα, ασκούν πάντοτε πολύ μεγάλη επιρροή στον κόσμο, εν
τούτοις μας προσφέρουν πολύ λίγες δυνατότητες προσανατολισμού μέσα σε τούτο τον
κόσμο. Αυτό που διαπιστώνει ο Χάιντεγκερ για τις επιστήμες, εύκολα το βλέπουμε
να λαμβάνει χώρα και σε άλλες περιοχές, όπως για παράδειγμα στην πολιτική. Εξάλλου,
και η πολιτική ανήκει στις εμπράγματες περιοχές, για τις οποίες κάνει λόγο ο
φιλόσοφος στο Είναι και Χρόνος.
· Στην
πολιτική το πράγμα ίσως να επαναλαμβάνεται ως κωμωδία: η εμπράγματη πολιτική
και οι πολιτικοί είναι εγκατεστημένοι στον κόσμο, αλλά σε ευθεία αναλογία με
την ανικανότητά τους να χαράσσουν προσανατολισμό μέσα στον κόσμο και για τον
κόσμο: η κρίση των επιστημών είναι κρίση και των άλλων εμπράγματων περιοχών·
αυτή όμως η κρίση μπορεί να ιδωθεί και ως προοπτική ενός νέου διαλογισμού
πάνω στα θεμελιώδη ερωτήματα που είναι θαμμένα μέσα στη λειτουργία των
επιστημών. Τούτο κατανοείται ως εξής: όσο μέσα στις επιστήμες βρίσκεται θαμμένο το
θεμελιώδες ερώτημα για το Είναι, τόσο μέσα από την κρίση των επιστημών
αναδύεται με ένταση το ερώτημα για το νόημα του Είναι.
· Τι
συμβαίνει αλήθεια εδώ; Κάθε θετική επιστήμη, κατά την ερευνητική της
δραστηριότητα, φτάνει σε ένα τέτοιο επίπεδο θεμελίωσης των εννοιών της, ώστε
αυτό να μην καθορίζεται περαιτέρω παρά από τον βαθμό που η ίδια η επιστήμη είναι
ικανή να εκθέτει τον εαυτό της σε μια κρίση των θεμελιωδών εννοιών της. Ας σημειώσουμε παρεκβατικά ότι
τέτοιες έννοιες μπορεί να είναι, ας πούμε,
στη βιολογία η έννοια της ζωής, στη θεολογία η έννοια της πίστης, στην
κοινωνιολογία η έννοια της κοινωνίας, στη φυσική εκείνη της κίνησης, του
χρόνου, του χώρου, της ύλης και παρόμοια αντίστοιχες στις άλλες επιστήμες· έννοιες που τελούν σε ουσιαστική
σχέση με αυτό τούτο το Είναι αλλά και με το Dasein του ανθρώπου.
· Γιατί είναι
αναγκαίο η επιστήμη να εκτίθεται σε κρίση; Επειδή πρέπει κατ’ ανάγκη να προχωρεί την
έρευνα πάνω σε νέα θεμέλια, έτσι ώστε να μην κλονίζεται η σχέση ανάμεσα
στο ερευνητικό ερωτάν των θετικών επιστημών και στα προς έρευνα πράγματα. Τη
στιγμή όμως που υπάρχει ένας τέτοιος
κλονισμός και που συγχρόνως αφυπνίζεται η τάση ερευνητικής προχώρησης πάνω σε
νέα θεμέλια, αποδεικνύεται πως το υπάρχον εννοιολογικό θεμέλιο των επί
μέρους επιστημών υπόκειται σε κρίση. Με δεδομένο ότι το εννοιολογικό
θεμέλιο παραπέμπει στη θεμελιώδη δόμηση, διάρθρωση της περιοχής του προς έρευνα
αντικειμένου, η κρίση του εννοιολογικού θεμελίου συνιστά κρίση του οντολογικού
θεμελίου της επιστήμης.
· Έτσι έρχεται
ξαφνικά στο προσκήνιο ένα είδος οντολογικού σκέπτεσθαι με κύριο έργο τη μέριμνα
γύρω από τα εννοιολογικά θεμέλια των επιστημών. Οντολογικό σκέπτεσθαι ωστόσο
σημαίνει πάντοτε το σκέπτεσθαι που προσδιορίζει το Είναι αυτού τούτου του όντος.
Επομένως, εάν αυτό το σκέπτεσθαι παραβλέψει το ερώτημα για το νόημα του Είναι
ως τέτοιου, τότε η ως άνω μέριμνα είναι χωρίς κριτήρια, με αποτέλεσμα να
καθίσταται αδύνατη κάθε απριορική έρευνα των ως άνω θεμελίων, αδύνατη κάθε
ερμήνευση και κατανόηση των όντων ως προς τη θεμελιώδη σύσταση του Είναι τους.
· Η οντολογική
προτεραιότητα του ερωτήματος για το Είναι, ως προκύπτει, είναι προϋπόθεση για να
γίνεται επεξεργάσιμη η προ-βαίνουσα [=η βαίνουσα πριν από κάθε άλλο (produktive)] Λογική των επιστημών , δηλαδή
η Λογική που προ-βαίνει, ήτοι προ-ηγείται, ηγείται ολόπρωτα της μέριμνας για τη
διάνοιξη της οδού στη δύσβατη κατανόηση του Είναι. Το ερώτημα, ως εκ τούτου, για
το νόημα του Είναι δημιουργεί τις προϋποθέσεις για να μην παραμένει τυφλή και διεστραμμένη
οποιαδήποτε οντολογική δυνατότητα –είτε των επιστημών είτε της παραδοσιακής οντολογίας–
κατανόησης του Είναι ως Είναι.
